دور نگه داشتن حجاج ایرانی از مکه ضمن آنکه از فاش شدن ابعاد فاجعه منا و آمار واقعی کشته شدگان نزد حجاج دیگر کشورها می کاهد، خطر اعتراض به فاجعه اسفناک سال گذشته و نیز معرفی مسئولان و مقصران اصلی را کاهش می دهد.
پژوهش خبری: مسلمانانی که دیدگاه های متفاوتی با عربستان سعودی دارند همچون راشد غنوشی رهبر مخالفان تونس و طارق السویدان خطیب کویتی از جمله معروف ترین قربانیان این سیاست ریاض محسوب می شوند. السویدان که از جبهه اخوان المسلمین حمایت می کرد هدف بدگویی رهبران سعودی قرار گرفت و پس از انتقاد از کودتای نظامی در مصر، در سال 2013، عربستان از ورود السویدان به کشور و به جا آوردن مراسم حج عمره جلوگیری کرد . (عربستان سعودی یکی از حامیان اصلی کودتای نظامی در مصر بود که به برکناری محمد مرسی رهبر اخوان المسلمین و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی منجر شد). همچنین سال گذشته مردم یمن به دلیل کارشکنی‌های عربستان از انجام فریضه واجب الهی منع شدند. وزارت اوقاف یمن در بیانیه ای اعلام کرد با وجود تمامی تلاش‌های انجام گرفته و به رغم چند دور مذاکره با وزارت حج عربستان برای فراهم کردن زمینه حضور حجاج یمنی در موسم حج ۱۴۳۶، مسئولان عربستانی حاضر به صدور روادید برای حجاج یمنی نشدند.
مردم سوریه نیز در سال‌های اخیر با مشکل سفر به حج و زیارت خانه خدا دست و پنجه نرم می‌کنند. وزارت اوقاف سوریه در سال ۲۰۱۴ تأکید کرد رژیم آل سعود برای سومین سال متوالی مسلمانان این کشور را از ادای فریضه حج منع می کند و صرفاً به کسانی اجازه سفر داده می شود که از سوی گروه های (تروریستی) مخالف بشار اسد معرفی شوند.
حجاج فلسطینی نیز در زمان حمله عراق به کویت و دفاع یاسر عرفات از این حمله، از ورود به مکه منع شدند؛ امسال نیز اخباری در مورد ممنوعیت سفر آوارگان فلسطینی برای ادای مناسک حج و عمره منتشر شد. به نوشته رسانه های فلسطینی، به موازات تلاش های عربستان برای نزدیک شدن به تلآویو و اجرایی کردن طرح صلح خود که در آن از حق بازگشت فلسطینیان به سرزمین شان چشم پوشی شده، فلسطینیان آواره از انجام مناسک حج محروم شدند. گفتنی است که به عرب‌های اسرائیلی اجازه داده می شود تا از مکان های مذهبی در عربستان سعودی دیدن کنند.
1ـ تنش در روابط سیاسی میان ایران و عربستان علت اصلی کارشکنی سعودی ها در سفر زائران ایرانی است. گرچه حج یک فریضه عبادی و دینی است اما مسائل سیاسی برای بسیاری از کشورها بر انجام مناسک دینی مرجح است؛ برای عربستان سعودی نیز موضوعات سیاسی بر فریضه حج ارجحیت دارد، ضمن آنکه تداوم تنش ها میان دو کشور بر پیچیدگی اوضاع افزوده است.
2ـ دور نگه داشتن حجاج ایرانی از مکه ضمن آنکه از فاش شدن ابعاد فاجعه منا و آمار واقعی کشته شدگان نزد حجاج دیگر کشورها می کاهد، خطر اعتراض به فاجعه اسفناک سال گذشته و نیز معرفی مسئولان و مقصران اصلی را کاهش می دهد. خاصه آنکه سعودی ها ایرانیان را مسئول فاجعه سال قبل معرفی کرده اند.
3ـ در زمینه فاجعه منا و سقوط جرثقیل جمهوری اسلامی ایران بیش از هر کشور دیگری صلاحیت، کفایت و مسئولیت پذیری سعودی ها در تأمین امنیت حجاج را زیر سئوال برد و صراحتاً خواستار خلع خاندان سلطنتی سعودی از تولیت بیت الله الحرام و حرمین شریفین و سپردن این مسئولیت به یک نهاد اسلامی بین المللی شد. بالطبع آل سعود خطر ورود حجاج کشوری با این مواضع را برنمی تابد.
4ـ استکبار جهانی، برای جدا کردن دین از سیاست تمام توان خود را به کار برده تا با روشنگری و بیداری اسلامی مواجه نشود؛ اما ایران انقلابی این معادلات را بر هم زده است. بنابراین، جای تعجب نیست که مقامات سعودی به نمایندگی از نظام سلطه با برگزاری مراسم روشنگرانه و انقلابی همچون برائت از مشرکین در موسم حج که یکی از شعائر اصلی ایران است مخالفت کنند، و با ممانعت از حضور ایرانیان شاید بتوانند مراسم برائت از مشرکین را محدود یا تعطیل نمایند.
برخی اظهار نظرها درباره اقدام آل سعود در ممانعت از ورود ایرانی ها به زیارت بیت الله الحرام
طلال عتریسی، رئیس مرکز منطقه ای و مطالعات سیاسی اجتماعی دانشگاه لبنان معتقد است عربستان سعودی نمی خواهد حجاج ایرانی در مراسم حج شرکت کنند زیرا از شعارهای احتمالی این افراد به ویژه در خصوص حادثه منا واهمه دارد. او می گوید: در حادثه منا شمار زیادی از زائران در حرم امن الهی جان خود را از دست دادند اما عربستان هیچ توضیحی در این زمینه نداد و از خانواده های قربانیان عذرخواهی نکرد؛ او می افزاید: درست است که حج یک فریضه دینی است اما در حال حاضر مسائل سیاسی برای کشورها مهم تر از انجام مراسم حج است لذا عربستان سعودی مسائل سیاسی را بر انجام فریضه حج ترجیح می دهد و تنش در روابط دو کشور نیز باعث تداوم پیچیدگی اوضاع شده است .
شیخ محمد عمر القدری رهبر مسلمانان ایرلند، رئیس شورای ادغام و صلح مسلمانان (IMPIC)، رئیس جامعة المصطفی و سخنگوی مسلمانان ایرلند معتقد است مدیریت مشترک راهکار مقابله با سیاسی کردن حج از سوی عربستان است. او می گوید: با توجه به بی کفایتی عربستان و ضعف مدیریتی این کشور، نه تنها فریضه حج بلکه اداره و سازماندهی کل حجاز مقدس باید به گروهی از کشورهای اسلامی سپرده شود. عمر القدری می افزاید: مهم ترین فایده ای که در سپردن امور حج و مکه و مدینه به گروهی از کشورهای اسلامی وجود دارد این است که شاید با انجام این کار کشورهایی که تصور می کنند عربستان به دلایل سیاسی در امور آنان کارشکنی می کند نیز از این کارشکنی ها در امان بمانند .
پایگاه اطلاع رسانی عرب زبان رأی الیوم در مقاله ایبه چالش ایجاد شده میان ایران و عربستان در خصوص برگزاری مراسم حج اشاره و اعلام کرد که عربستان نباید از این مراسم برای اعمال فشار استفاده کند. در این مقاله آمده است: عربستان نباید از اراضی مقدس در کشور خود به عنوان یک حربه سیاسی برای اعمال فشار بر کشورهای مسلمانی که با آنها اختلاف سیاسی دارد، استفاده کند. شرط های عربستان بسیار دشوار و محال است .
رضا پارسا روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل سیاسی افغانستان در یادداشتی با اشاره به عدم اعطای ویزا به حجاج افغانستانی زیر 40 سال توسط آل‌سعود، می نویسد: عربستان از حج نه به مثابه یک مراسم مذهبی، بلکه به عنوان یک اهرم فشار سیاسی بر کشورهای مسلمان استفاده می‌کند؛ استفاده رهبران سعودی از مراسم حج بهعنوان ابزاری سیاسی بر همگان مشخص است .
پژوهش خبری// مرجان شریف زاده
*منابع در آرشیو موجود است.