روسیه از جمله کشورهای پیشرو در مبارزه با کالای قاچاق محسوب می ­شود. تا چند سال پیش، گمرک روسیه موظف بود کالاهای قاچاق مکشوفه را با اخذ جریمه به مالک آن بازگرداند. اما پس از تحریم روسیه از سوی کشورهای اروپایی در اثر تنش بر سر اوکراین، و همچنین صدور بیانیه ممنوعیت واردات برخی مواد غذایی از جمله سبزیجات، گوشت، میوه، کره، پنیر و برخی اقلام دیگر از اتحادیه اروپا توسط رئیس‌جمهور روسیه -ولادیمیر پوتین- برخی افراد مسیر قاچاق را جهت ورود کالاهای مذکور به داخل روسیه برگزینند. حال، آن­چه در این راستا قابل تأمل است، نحوه برخورد دولت روسیه با این اقدام می­ باشد. بدین ترتیب که، طی مصوبه ­ای سیاستگذاران مرتبط، تصمیم گرفتند کالاهای قاچاق را بلافاصله امحاء کنند؛ چراکه معتقدند مواد مذکور فاسد شدنی­ست و می ­تواند سلامت افراد را با خطر مواجه کند. هر چند این مصوبه با مخالفت­ هایی نیز مواجه شد و مخالفان اظهار می­ داشتند که تخصیص کالاهای قاچاق به افراد فقیر، کم­درآمد و یا خانواده ­های پرجمعیت که به لحاظ اقتصادی با مشکل مواجه هستند، ایده بهتری نسبت به سوزاندن و از بین بردن این کالاها است، اما واقعیت آن است که این تصمیم همچنان در روسیه در حال اجراست.  در واقع، به نظر می­ رسد که این دستور اجرایی با در نظر گرفتن دو هدف عمده توسط رئیس جمهور روسیه صادر شده است؛ اول آنکه به مجموعه کشورهای غربی نشان دهد روسیه نیازی به مصرف کالاهای غربی ندارد و دوم اینکه تمرکز بر تولیدات داخلی این کشور می‌تواند جوابگوی نیازهای این کشور باشد. بر همین اساس، با توجه به قانون جدیدی که به امضای ولادیمیر پوتین رسیده است، از مدتی پیش، تمامی کالاهای قاچاق مکشوفه از جمله خودروهای خارجی، گوشی های مارک اپل، مواد غذایی و ... در ملأ عام امحاء می ­شوند، چراکه از نظر مسئولان روسی، بهترین راه برای مقابله با قاچاق کالا، امحاء و نابودی آن است.

 امحاء کالاهای جعلی و تقلبی در گمرکات کشورهای عضو اتحادیه اروپا

همچنین گمرکات کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز اقدام به امحاء کالاها و محصولات جعلی و تقلبی می­نمایند. به عنوان مثال آمارهای ارائه شده از طرف گمرکات این اتحادیه نشان می­ دهد که میزان کشفیات کالاهای جعلی و تقلبی این گمرکات در حوزه ­هایی مانند کالاها و محصولات پزشکی، وسایل الکترونیک، باطری، عینک آفتابی و کیف و کفش در سال 2012 به نسبت سال 2011 تقریبا 15 درصد افزایش پیدا کرده و بالغ بر 75 درصد از این کشفیات امحاء شده است. هر چند باید گفت که امحاء این کالاهای جعلی و تقلبی در اروپا بر اساس ماده 65 قانون حفظ مالکیت معنوی مربوط به سازمان تجارت جهانی انجام می­ شود که تاکید دارد «کالاهای جعلی و تقلبی باید امحاء گردیده و از زنجیره تجارت و بازرگانی حذف شود». با این‌حال، در برخی مواقع و به خصوص هنگامی که درجه ­ها و نمره ­های ایمنی این کالاها (غیر از کالاهای خوراکی یا بهداشتی، دارویی و آرایشی) اثبات گردد از امحاء آنها خودداری و تلاش می ­شود تا از طریق برخی سازمان­ های خیریه و مردم نهاد در اختیار نیازمندان قرار گیرد. به عنوان مثال این امر در انگلیس صورت می­گیرد و برخی از کالاهایی که با مشکل مواجه شده­ اند اما از استانداردهای لازم برخوردار هستند، در اختیار برخی کلیساها قرار می گیرد. این کلیساها پس از اعمال تغییراتی در این کالاها به خصوص پوشاک و تغییر برند آنان و نصب برچسپ خود کلیسا، از آن در راستای مقاصد بشردوستانه استفاده می­ کنند. البته همانگونه که پیش­تر نیز بیان شد، بالغ بر 70 درصد این کالاها امحاء و تنها بخش اندکی از آن که از استانداردهای لازم بهره ­مند هستند، مجددا در جهت برخی مقاصد خاص استفاده می­ شود. به‌هر حال، باید گفت که امحاء کالاهای کشف شده و جلوگیری از ورود آن به زنجیره تجارت روشی است که به تناسب، در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می­ گیرد.

امحاء کالای قاچاق در کشورهای آفریقایی

اهمیت مبارزه با قاچاق کالا در بسیاری از کشورهای آفریقایی نیز قابل مشاهده است؛ به طوریکه، این کشورها نیز امحاء کالاهای قاچاق را یکی از مناسب­ترین راهکارها برای جلوگیری از این معضل اقتصادی قلمداد می­ کنند. در این راستا، کشورهای فقیری همچون کنیا به صورت جدی امحاء کشفیات قاچاق را در دستور کار خود دارند و در ابتدای سالجاری میلادی، این کشور تعداد زیادی دستگاه فتوکپی، مبلمان اداری، کفش، البسه، کشمش و ... و همچنین پس از آن محموله دیگری از کالاهای قاچاق شامل 17هزار و 600 گونی شکر 50 کیلوگرمی، 48 کانتینر برنج، 64 تانکر اتانول و ... به ارزش 344 میلیون شیلینگ (معادل 30 میلیون دلار) را امحاء و یا در آب غرق کرده است. مسئله عاج­های فیل قاچاق نیز از دیگر مواردی است که کشورهای آفریقایی با امحاء آن تلاش دارند، مانع از ورود این کالا به جریان تجارت شوند.

سوزاندن عاج فیل قاچاق در چین

چین نیز از جمله کشورهای آسیایی که برای مقابله با پدیده شوم قاچاق، به امحاء کالاهای مکشوفه قاچاق می ­پردازد. از جمله کالاهایی که سهم عمده­ای از قاچاق این کشور را به خود اختصاص می­ دهد، عاج فیل است. به همین دلیل، وزارت کشاورزی، شیلات و حفاظت محیط زیست هنگ کنگ، اواخر سال گذشته میلادی اعلام کرد: با توجه به افزایش روند قاچاق عاج فیل با عنوان «طلای سفید» از این پس تصمیم به از بین بردن تمام محموله های قاچاق کشف شده این کالا گرفته است. همچنین، مسئولان و سیاستگذاران دولت هنگ کنگ تصمیم گرفته ­اند به منظور حمایت و تلاش بیشتر برای حفاظت از محیط زیست و گونه­ های مختلف جانوری، هر نوع محصولی که مربوط به حیوانات است را به رغم ارزش بالای آنها بسوزانند تا مانع از ورود این نوع کالاها به چرخه تجارت و بازرگانی شوند.

 کلام آخر

امحاء کالاهای قاچاق، اگرچه به خودی خود یک ضرورت اجتناب ناپذیر و یکی از اقدامات اساسی برای مقابله مؤثر با پدیده قاچاق محسوب می­ شود، اما اگر الزامات و سازوکارهای اجرایی مناسب برای اعمال آن در نظر گرفته نشود، نتیجه مطلوب از اجرای آن حاصل نخواهد شد. به همین دلیل، با بهره­ گیری از تجارب سایر کشورهایی که در این زمینه اقدامات مناسبی انجام داده ­اند و سیاستگذاری مناسب براساس این تجارب و قوانین موجود در مبارزه با قاچاق کالا در کشور و همچنین مصلحت­ اندیشی در نحوه اجرا، می­ توان از رهگذر این مسیر نقش مهمی در کاهش قاچاق از طریق کاهش حاشیه امنیتی قاچاقچیان و افزایش هزینه قاچاق برای آنها ایفا کرد. البته، این موضوع به معنای غافل شدن از دیگر اقدامات اثرگذار در برخورد با پدیده قاچاق نیست و امحاء در کنار سایر اقدامات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی مبارزه با قاچاق، بیش از پیش در حل این معضل اقتصادی راهگشا خواهد بود.

پژوهش خبری صدا و سیما// فاطمه حسینی