کنگره صد و پانزدهم و تدارک تحریم‌های جدید علیه ایران

پژوهش خبری صدا وسیما:برجام بی ­تردید یکی از مناقشه برانگیزترین موضوعات سیاستِ خارجی ایران، اتحادیه اروپایی و آمریکا بوده است. زمان این مناقشات فقط محدود به دوره مذاکرات 1+5 نبوده بلکه حتی مدت­ ها پس از پایان مذاکرات و اجرای رسمی آن نیز در برخی اوقات تکانه ­های شدیدی را در فضای سیاسی ایران و آمریکا در پی­داشته است. هر چند یکسال از اجرای رسمی برجام (در تاریخ 27/ 10/ 1394) گذشته و با توجه به تغییر دولت واشنگتن و روی کارآمدن منتقدان جدی این توافقنامه، تداوم ، نقض و یا احتمالات ِدیگر اذهان جستجوگر در این حوزه را به خود جلب کرده است. ابن نوشتار تلاش می­ کند با مرور برخی اخبار، واکنش­ ها و موضع‌گیری­ های اخیر مهم در این حوزه، دورنمای متناسب با واقعیت­ های روز را ارائه دهد.

همزمان با آغاز به کارِکنگره جدید آمریکا در روز سه‌شنبه 14 دی ماه (3 ژانویه 2017) ، روزنامه صهیونیستی جروزالم‌ پست از تحرکات قانونگذاران آمریکایی برای معرفی تحریم‌های هدفمند علیه ایران خبر داد. به نوشته این روزنامه صهیونیستی سران حزب جمهوری‌خواه در کنگره در حال تدوین طرح‌های قانونی علیه ایران هستند که به اعتقاد آنها به آسانی خواهد توانست نظر مساعد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا را جلب کند. برخی از دستیارهای قانونگذاران آمریکایی گفته‌اند انتظار معرفی یک طرح قانونی در هفته‌های آتی را دارند که شرکت‌هایی که با تهران تجارت می‌کنند را با افزایش نرخ مالیات و وضع محدودیت‌های دیگر جریمه می‌کند. نمایندگان آمریکایی به علاوه در حال بررسی طرح دیگری هستند که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به بهانه حمایت از دولت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه هدف تحریم قرار می‌دهد. طرح قانونی دیگر، خواستار جلوگیری از معامله شرکت‌های هواپیماسازی «بوئینگ» و «ایرباس» با شرکت هواپیمایی «ایران‌ایر» است. (باشگاه خبرنگاران جوان 14/ 10/ 1395)

کنگره صد و پانزدهم آمریکا روز سه شنبه 14 دی ماه (3 ژانویه 2017) آغاز به کار کرد. این کنگره که اکثریت آن در هر دو مجلسِ نمایندگان و سنا به جمهوریخواهان تعلق دارد از همان روز نخست طرح­هایی را به جریان انداخته که خبرساز شده است. برخی از این طرح­ها در زمینه مناسبات داخلی و برخی دیگر در زمینه مناسبات بین المللی و خارجی آمریکا است؛ تلاش برای لغو قانون بیمه درمانی اوباما موسوم به Obama Care، به جریان انداختن قانونی که برای به رسمیت شناخته شدن «بیت المقدس» به عنوان پایتخت «کشور یهودی» در سال 1995 تصویب شد و تلاش برای وضع تحریم ­های جدید علیه ایران[1] ، سه طرح پیشنهادی است که این روزها بخش عمده­ ای از فضای تبلیغات رسانه­ای را به خود اختصاص داده است. آنچه که درمیان اقدامات بحث برانگیز کنگره در خصوص سیاست داخلی و خارجی آمریکا برای ایران قابل توجه است، تلاش قانونگذاران آمریکایی برای تدوین و اعمال تحریم­ های جدید علیه ایران است. «دونالد ترامپ»، رئیس جمهوری منتخب آمریکا در جریان مبارزات انتخاباتی خود «برجام» را بدترین توافق دانست و وعده داده بود که در این باره مجددا مذاکره کند. اما به نظر می­رسد مواضع ترامپ نسبت به دوران انتخاباتی اندکی به عقب نشسته، این عقب نشینی در مواضع را در همفکران تندروی ترامپ به خوبی می ­توان دید. برای نمونه باب کورکر رئیس کمیته روابط خارجی سنای ایالات متحده آمریکا در کنگره صد و چهاردهم و از جمهوریخواهان تندروی سنا چندی پیش تصریح کرد: ترامپ توافق برجام را پاره نخواهد کرد ولی در اجرای آن بازنگری خواهد کرد..^[2]

تصویب سه طرح جدید تحریم از سوی کنگره آمریکا مغایر برجام است.

1/ مغایرت ممنوعیت فروش هواپیمای مسافری به ایران با برجام؛

ممانعت از فروش هواپیما به ایران، بند 22 متن برجام را نقض می­کند؛ چرا که این بند صراحتاً اعلام کرده است که تحریم­ های هواپیمایی برداشته شده و فروش هواپیما به ایران منعی نخواهد داشت، بنابراین ایجاد محدودیت در فروش هواپیما به کشور این مورد نقض صریح برجام است.^[3]

در حال حاضر این تحریم­ ها(سه طرح تحریمی جدید علیه ایران در کنگره آمریکا) در حد طرح بوده و هنوز تبدیل به قانون نشده است و نمی­ توان درباره آن نظر داد. اگر وضعیت فعلی این سه طرح تحریمی یعنی تحریم جدید سپاه، ایجاد محدودیت برای شرکت­ هایی که با ایران معامله می­کنند و همچنین ممانعت از فروش هواپیما به ایران را در نظر بگیریم، یعنی این طرح ها مانند گذشته تبدیل به قانون شوند، نقض آشکار برجام خواهد بود.

2/ مغایرت هرگونه تحریم جدید با برجام؛

بر اساس بند 26 برجام وضع هر گونه تحریم یا محدودیت جدید علیه ایران نقض برجام خواهد بود که بر پایه آن تحریم سپاه و یا ایجاد محدودیت برای شرکت­ های تجاری که با ایران وارد معامله می­ شوند، نقض برجام است.

نکته مهمی که نباید از آن غفلت کرد؛ بد عهدی برجامی آمریکا و امکان جبران آن از سوی ایران است. تعدادی از صاحب نظران این حوزه ضمن تاکید بر نامتوازن بودن برجام در باب داده ­ها و ستانده­ ها ، تصریح می­ کنند یکی از مشکلات اصلی توافق برجام از ابتدا این بود که راه کارهای مناسبی برای جبران و برخورد قانونی مناسب با نقض تعهدات آمریکا در قبال ایران در این توافق در نظر گرفته نشده است. یعنی اینکه در برجام راهکاری دیده نشده که اگر برجام از سوی طرف های مقابل نقض شد، ایران به آن راهکارها مراجعه کرده و اقدام متقابلی انجام دهد. بر این اساس به نظر می­ رسد اعتراض رسمی ایران به نقض تعهدات از سوی طرف آمریکایی اولین و مهم ترین اقدامی است که باید از سوی ایران به کمیسیون برجام صورت بگیرد.

3/ مغایرت برجام با مانع تراشی برای شرکت­ های تجاری همکار با ایران؛

بر اساس بند 29 پیوست 2 برجام ؛ اعضای1+5 موظفند از ایجاد اخلال در تجارت آزادانه با ایران خودداری کنند.در این بند آمده :« اتحادیه اروپایی و دولت­های عضو و همچنین ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست با هدف خاص تاثیرگذاری خصمانه و مستقیم بر عادی سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهدات‏شان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت ‏آمیز این برجام خودداری خواهند کرد..» با وجود این تصریح آشکار کنگره ایالات متحده در زمان دولت پیشین نه تنها در راستای تحقق این بند همکاری نکرد بلکه به رو­ش­ های مختلف برجام را در این خصوص نقض کرد. به عنوان مثال می­ توان به « مخالفت کنگره آمریکا با عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی» اشاره کرد که سه ماه پیش روی داد . این اقدام نه تنها یکی از نمونه­ های نقض آشکار برجام بود بلکه نشان دهنده تداوم سیاست­ های خصمانه و دشمنی واشنگتن بر ضد ایران است. البته این دشمنی و اعمال سیاست های خصمانه بر ضد ایران، به ویژه از سوی جمهوریخواهان در ماه­ های پس از اجرای برجام امری است کاملا عادی و تکراری. اما این دشمنی و کارشکنی واشنگتن امروز بر همگان کاملا آشکار است تا حدی که علاوه بر مقامات جمهوری اسلامی مقامات خارجی نیز آن را تصریح و تاکید می­ کنند. برای مثال کریستین لاگارد رییس صندوق بین‌المللی پول اعلام کرد: درباره همکاری بانک‌های بزرگ با بانک‌های ایران هم اکنون مشکلاتی وجود دارد که من به سهم خودم تلاش می‌کنم که با مقامات آمریکایی رایزنی کنم تا این مشکلات مرتفع و روند همکاری‌های بیشتر ایران با نهادهای بین‌المللی تسریع شود.[4]

یک سئوال و چند ملاحظه

سئوالی که به اذهان متبادر می­ شود این است که آیا به سادگی شعارهای انتخاباتی که ترامپ و همفکران تندروش در جریان رقابت­ های انتخاباتی در خصوص برجام و تهدید به پاره کردن آن دادند واقعیتِ حاکم بر جهان اجازه تحقق آنها را می ­دهد یا حرف ­های ترامپ و دیگر تندروهای آمریکایی تنها بلف سیاسی بوده و واقعیت­ های اقتصادی ، سیاسی و بین ­المللی حاکم بر جامعه آمریکا و سایر کشورها مانع از تحقق آن می­ شود؟

واقعیت این است که جمهوریخواهان با قدرت گرفتن در ماه­ های اخیر درباره از بین بردن میراث اوباما سخن می­ گویند. آنها اکنون روندی را برای تصویب تحریم­ های ضد ایرانی جدید کلید زده ­اند. کنگره چندی پیش با اکثریت قاطع آرا به تمدید 10 ساله«قانون تحریم­ های ایران»(IRAN'S SANCTIONS ACT) موسوم به ISA رای داد.اکنون نیز ظاهرا اقداماتی برای تشدید تحریم­ های ایران از سوی کنگره جدید آمریکا کلید خورده است.«السی هستینگز» (ALCEE HASTINGS)، نماینده دمکرات مجلس نمایندگان آمریکا، همزمان باآغاز به کارِ قانونگذاران درطرحی که به کنگره تحویل داده از لزوم بکارگیری نیروی نظامی علیه ایران در صورت دستیبابی تهران به سلاح هسته­ ای سخن گفت. در واقع، تمدید ISA نه تنها با روح برجام بلکه با نص برجام نیز در تناقض بوده و تلاش ­های کنونی یا بعدی کنگره جدید نیز در همین راستا بوده و احتمالا خواهد بود.آنچه مسلم است کنگره برای تدوین تحریم­های جدید یا تشدید تحریم­ های کنونی، دستاویزهای تکراری حمایت ایران از تروریسم، برنامه موشکی و ادعاهای نقض حقوق بشر را بهانه کرده و به گفته برخی مقامات آمریکایی، احتمالا طی هفته ­های آینده ، کنگره قانونی را از نظر خواهد گذراند که در آن شرکت هایی که با ایران تجارت کنند ، باید مالیات­ های سنگین بپردازند یا با مجازات­ هایی دیگری رو به رو خواهند شد.

نکته ­ای که ضرورت دارد به آن توجه شود این است که اقدام کنونی کنگره و قانونی که تصویب آن شاید چندان هم دور از انتظار نباشد، تلاش برای اعمال مجدد بخشی از «تحریم­ های ثانویه» است که شرکت­ های خارجی را از تعامل با افراد حقیقی وحقوقی تحریم شده منع می­ کند و در صورت برقراری چنین همکاری، مجازات سنگین مالی در انتظار آنها خواهد بود. بخشی از این تحریم­ ها در پی اجرای توافق هسته­ ای لغو شدند یا تخفیف پیدا کردند و این امر باعث شد که شرکت­ های خارجی به ویژه در بخش انرژی و خودرو به بازار پرسود ایران که مدت­ها از آن دور نگه داشته شده بودند، متمایل شوند.

با توجه به واقعیت ­های فضای سیاسی آمریکا به ویژه با انتخاب ترامپ و در صدر قرار گرفتن جمهوریخواهان مخالف ایران در مجلسین آمریکا پیش بینی می ­شود مسئله تحریم­ های ایران، در اولین فرصت و با آغاز به کار تیم ترامپ در کنگره بررسی شود اما احتمالا ترامپ که باید مصوبه­ های کنگره را امضا و مجوز اجرای آنها را صادرکند، برای امضا واجرای مجدد تحریم­ های ثانویه مسیر آسانی پیش رو نخواهد داشت که اساس این دشواری واقعیت های انکارناپذیر به عوامل متعدد سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی در فضای جامعه آمریکا و حتی فضای بین الملل بازمی­ گردد.در واقع، قبل از برجام، اجماع بین المللی بر سر تحریم ایران ایجاد شده بود اما اکنون این اجماع به مانند قبل وجود ندارد و ترامپ مجبور است شرکای اروپایی واشنگتن را که منافع متعدد و چند جانبه ای از حضور در بازار ایران عایدشان می­ شود، بار دیگر در مسیر تحریم ایران قرار دهد. آنچه به نظر می­ رسد با توجه به هزینه ­های زیاد و توجیه ناپذیری که نقض یک طرفه برجام برای واشنگتن می ­تواند در پی داشته باشد پیش بینی می­ شود ترامپ ضمن تشدید رفتارهای نظارتی در اجرای برجام ، در بخش اجرای تعهدات آمریکا در برجام همچون فروش هواپیمای مسافری ، همکاری بانکی­ ها و شرکت ­های خارجی با ایران و .. مانع تراشی کند.

پژوهش خبری صدا وسیما// پژوهشگر: مرتضی هوشیار