پخش زنده
امروز: -
فراخبر:
رفع تحریم های هواپیمایی؛ بخش مهمی ازتعهدات آمریکا دربرجام
پژوهشگر در این نوشتار تلاش می کند مصوبه اخیر مجلس نمایندگان آمریکا مبنی بر ممنوعیت فروش هواپیمای مسافری به ایران ، تعهدات هواپیماییِ آمریکا در برجام و واکنش ها به آن را به شکل مختصر بررسی کند.
پژوهش خبری صدا وسیما: رفع تحریم های هواپیمایی بخش مهمی از تعهدات آمریکا در برجام
بود. سند برجام در پیوست 2 در بخش تعهدات آمریکا (بند 1)، بر حق ایران برای معامله آزادانه
هواپیمای مسافری تصریح می کند. اما با
گذشت نزدیک به 9 ماه از اجرای برجام و با وجود آمد و شدهای فراوان شرکت های
فرانسوی و آمریکایی، نه تنها این امر تحقق نیافت بلکه رویدادهای مختلف نشان از این
واقعیت دارد که خرید آزادانه هواپیما برای ایران تا این لحظه ناممکن بوده است.
علاوه بر این مشکلات ، مصوبه اخیر مجلس نمایندگان آمریکا را در نظر داشته باشید که
فروش هواپیما به ایران را ممنوع کرده است.البته 2 آذر 95 وزارت
خزانه داری آمریکا مجوز «فروش ۱۰۶ فروند هواپیمای ایرباس» به ایران را صادر کرد.
به هرحال تمامی مشکلات یاد شده دورنمای اجرای تعهدات مربوط به فروش هواپیمای مسافری
به ایران را با ابهام و چه بسا تاریکی روبرو ساخته است.
این نوشتار تلاش می کند
مصوبه اخیر مجلس نمایندگان آمریکا مبنی بر ممنوعیت فروش هواپیمای مسافری به ایران ، تعهدات هواپیماییِ
آمریکا در برجام و واکنش ها به آن را به شکل مختصر بررسی کند.
1)مصوبه ممنوعیت فروش هواپیمای مسافری به ایران
مجلس نمایندگان آمریکا طرحی را که فروش هواپیمای مسافربری به ایران
را ممنوع می‌کند، در روز پنجشنبه 27 /08/ 1395به تصویب رساند. این طرح با 243 رأی موافق
در برابر 174 رأی مخالف تصویب شد و بر اساس آن قانونگذاران آمریکایی وزارت خزانه‌داری
این کشور را از صدور مجوز به بانک‌های آمریکایی برای تأمین مالی خرید هواپیما توسط
ایران منع می‌کند. این اقدام مجلس نمایندگان آمریکا جدیدترین تلاش جمهوریخواهان برای
متوقف کردن فروش هواپیماهای مسافربری به ایران توسط ایرباس و بوئینگ به شمار می‌رود،
اقدامی( فروش هواپیما) که بر اساس توافق هسته‌ای مجاز شناخته شده است.این طرح که «بیل
هویزنگا»، نماینده جمهوریخواه، پیش‌نویس آن را ارائه کرده است، وزارت خزانه داری آمریکا
را از صدور هر گونه مجوز برای مؤسسات مالی آمریکا در ارتباط با صادرات یا صادرات مجدد
هواپیماهای تجاری به ایران منع می‌کند. طرح «هویزنگا» به‌علاوه مجوز فروش بوئینگ و
ایرباس به ایران را نیز لغو می‌کند. دولت باراک اوباما دو
روز قبل از آن (چهارشنبه 26/ 08/ 1395) وعده داد که قانون مربوط به لغو قرارداد صادرات
هواپیماهای مسافربری به ایران را وتو خواهد کرد، چرا که این قانون به توافقنامه هسته‌ای
که از اوایل 2016 اجرایی شده، لطمه خواهد زد. گفته می شود که هشت نفر از نمایندگانی که به این مصوبه رای مثبت دادند دموکرات
بودند.
2) متن برجام درباره تحریم های هواپیمایی چه می گوید؟
در بخش 1-1-5 از پیوست 2 برجام، ایالات متحده متعهد می شود:
اﺟﺎزه ﻓﺮوش ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮی ﺗﺠﺎری و ﻗﻄﻌﺎت و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺑﻪ
اﯾﺮان از ﻃﺮﯾﻖ اﻋﻄﺎی اﻣﺘﯿﺎز در ﻣﻮارد زﯾﺮ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ:
اﻟﻒ) ﺻﺎدرات، ﻓﺮوش،
اﺟﺎره ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮی ﺗﺠﺎری اﻧﺤﺼﺎرا ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮی ﻏﯿﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ
ب) ﺻﺎدرات، ﻓﺮوش، اﺟﺎره ﯾﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻗﻄﻌﺎت ﯾﺪﮐﯽ و ﻗﻄﻌﺎت ﻋﻤﺪه
ﺑﺮای ﻫﻮاﯾﭙﻤﺎی ﻣﺴﺎﻓﺮﺑﺮی
ﺗﺠﺎری ﺑﻪ اﯾﺮان
ج) اراﺋﻪ ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺒﻌﯽ، از ﺟﻤﻠﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ، ﻧﮕﻬﺪاری، و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻌﻤﯿﺮ و
ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽﻫﺎی اﯾﻤﻨﯽ ﺑﺮای ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻮارد ﻣﺬﮐﻮر، ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻄﻌﺎت و ﺧﺪﻣﺎت ﻣﺠﻮز داده
ﺷﺪه اﻧﺤﺼﺎرا ﺑﺮای
ﻫﻮاﻧﻮردی ﺗﺠﺎری ﻣﺴﺎﻓﺮی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ.
و در پاورقی 17 مربوط به بخش 1-1-5 آمده است:
در
ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﺣﺮاز ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎﻫﺎ، ﮐﺎﻻﻫﺎ ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﻣﻮﺿﻮع اﻣﺘﯿﺎز ﺑﺮای اﻫﺪاﻓﯽ
ﻏﯿﺮ از ﮐﺎرﺑﺮی ﻏﯿﺮ ﻧﻈﺎﻣﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺷﺪه در ﻓﻬﺮﺳﺖ SDN (فهرست افراد یا نهادهای باقی مانده در تحریم)
ﻣﺠﺪدا ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﯾﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ، اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺧﺎﺗﻤﻪ
دادن ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات اش در نتیجه
باید گفت مطابق متن برجام، ایران به شرط عدم استفاده از هواپیما در راستای اهداف
نظامی، قادر به خرید هواپیما از هر شرکتی خواهد بود.
نکته: شرکت های هواپیمایی
غیرِآمریکایی که دولت آمریکا در آنها حداقل 10 درصد سهم داشته باشد مشمول قوانین
تحریمی واشنگتن می باشند. بنابراین شرکت هواپیمایی ایرباس با اینکه دفتر مرکزیش در
فرانسه قرار دارد باتوجه به اینکه مقداری از سهامش ( به گفته برخی افراد مطلع ،
آمریکا حداقل 10 درصد در این شرکت سهم دارد ) متعلق به آمریکاست بنابراین مجبور
است خود را با قوانین تحریمی این کشور هماهنگ کند و در صورت عقد قرارداد فروش باید
از این کشور مجوز بگیرد.
3)سیر توافقات ایران با ایرباس فرانسه و بویینگ
در سفر آقای روحانی به فرانسه ، تفاهمنامه اولیه ای بین ایران
و شرکت فرانسوی ایرباس امضا شد که بر اساس آن، 118 هواپیمای مسافربری به قیمت کل
۱۰.۵میلیارد
دلار از سوی ایران خریداری می شد، بنابراین قرار بود 15درصد از مبلغ قرار داد توسط
ایران تأمین شود و 85 درصد باقیمانده را ایرباس، بر اساس شیوه اجاره به‌شرط تملیک
تأمین کند. بنابر تفاهمنامه امضا شده، طرفین می بایست ظرف مدت 20 روز (یعنی حدود
اوایل اسفند94) قرارداد نهایی را امضا می کردند، اما با گذر زمان، دواشکال عمده بر سر راه خرید هواپیما از
ایرباس به وجود آمد:
اول اینکه ایرباس اعلام کرد که
هنوز مجوز فروش هواپیما از طرف دفتر کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری
آمریکا (OFAC)
صادر نشده است. مشکل
دوم عدم تأمین مالی و
همکاری های بانکی بود. بانک های اروپایی به دلیل هراس از تحریم های آمریکا، حاضر
به همکاری با ایران برای پرداخت هزینه های ایرباس نیستند. درباره آخرین وضعیت خرید
هواپیما از ایرباس، می توان گفت که ایرباس از یک سو به دنبال مذاکره با شرکت های
تأمین کننده مالی هواپیما است و از سوی دیگر با وزارت خزانه داری آمریکا برای اخذ
مجوز فروش هواپیما به ایران مذاکره می کند که تاکنون موفق به اخذ مجوز فروش تنها
تعدادی از هواپیماها(نه همه آنها) شده است.
در حین مذاکرات ایران و
ایرباس، شرکت آمریکایی بوئینگ اعلام کرد که از دولت آمریکا مجوزی جهت مذاکره با
ایران دریافت کرده است. پس از آن بود که هیئتی از شرکت بوئینگ با دعوت وزارت راه و
شهرسازی، در اواخر فروردین سال جاری به ایران آمدند و مذاکرات خود را با ایران
آغاز کردند. مذاکرات فشرده طی 2 روز بین نمایندگان شرکت بوئینگ و 7 ایرلاین داخلی
برای پشتیبانی هواپیماهای موجود فعال در ناوگان هوایی ایران اعم از قطعات، نشریات
و سایر خدمات و موارد مرتبط با ایمنی پروازها صورت گرفت. همچنین این شرکت هواپیما
سازی، سری‌های جدید هواپیماهای 737، 787 و
777 را برای فروش به ایران پیشنهاد داد.
پس از آن رئیس شرکت بوئینگ با اشاره به
این که این شرکت در حال نزدیک شدن برای دریافت یک سفارش عمده از ایران است، گفت:
«شما میتوانید انتظار داشته باشید که بازار ایران احتمالا به صورت ۵۰-۵۰ بین
بوئینگ و ایرباس تقسیم شود و ما قرار است بر سر این بازار رقابت کنیم».در اوایل تیرماه 1395، سخنگوی
کاخ سفید اعلام کرد که اجازه معامله ایران و بوئینگ بعد از اطمینان از پایبندی
ایران به برجام صادر شده است. جان کربی، سخنگوی وزارت
امور خارجه آمریکا نیز درباره فروش هواپیماهای بوئینگ به ایران، گفت: «اگر ما
دریابیم که کالاها و خدمات مربوط به هواپیماهایی که مجوز دریافت کردند برای مقاصدی
غیر از کاربردهای غیرنظامی استفاده می شود یا اینکه آنها مجددا به فروش گذاشته
شدند و یا اینکه به اشخاصی واگذار شوند که در فهرست تحریم قرار دارند در این صورت
ما تعهدات خود را در آن بخش از هواپیماهایی، به صورت کلی یا جزئی ، متوقف می کنیم.»
با وجود شرطی که ایران در برجام برای
استفاده غیرنظامی از هواپیماها و همچنین عدم واگذاری این هواپیماها به افراد و نهادهای
باقی مانده در لیست تحریم ها پذیرفته است، علاوه بر بوئینگ، قرارداد با ایرباس هم
در همین جارچوب خواهد بود. اما در اواسط تیر بود که مجلس نمایندگان آمریکا با تصویب دو متمم، بانک های آمریکایی را
از تامین مالی قرارداد بوئینگ و ایران ممنوع و به این ترتیب منع فروش بوئینگ به
ایران را تصویب کردند.در 9 آبان 1395، اصغر فخریه
کاشان، قائم مقام وزیر راه و شهرسازی گفت: "قرارداد خرید هواپیما ازشرکت‌های بوئینگ
و ایرباس به تفاهم نهایی نزدیک شده است و "تا پایان امسال به طور قطع تعدادی از
هواپیماهای ایرباس و بوئینگ وارد ایران می‌شوند." به گفته آقای فخریه کاشان،
"بعد از مدت‌ها مذاکره و بررسی‌های تخصصی، خرید ۱۱۱ فروند هواپیما از ایرباس با
اعتباری کمتر از ۱۰ میلیارد دلار و خرید ۱۰۸ فروند هواپیما از بوئینگ به مرحله پایانی
خود نزدیک شده است.
"آقای فخریه کاشان همچنین گفت براساس پیش‌نویس قراردادی که
سال گذشته با ایرباس در پاریس امضا شد، "شرکت‌های داخلی می‌توانند در زنجیره تامین
قطعات (سخت‌افزاری و نرم‌افزاری) هواپیماهای ایرباس قرار بگیرند" و "قرار
است همین روند هم در مورد شرکت بوئینگ اجرایی شود." ( خبرگزاری مهر ، 9 آبان
1395 )بیست و پنج آبان 1395،کاخ سفید
اعلام کرد که اگر کنگره لایحه منع مبادلات مالی مرتبط با فروش هواپیما به ایران را
تصویب کند، باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا این مصوبه را وتو خواهد کرد.» (
خبرگزاری مهر 25 آبان 1395 )بیست و هشتم آبان 1395،
مجلس نمایندگان آمریکا طرح منع فروش هواپیمای مسافربری به ایران را تصویب کرد. مطابق
این طرح وزارت دارایی آمریکا از صدور مجوز برای مبادلات مالی مرتبط با فروش هواپیمای
مسافربری به ایران منع می‌شود.این طرح با ۲۳۴ رای موافق و ۱۷۴ رای مخالف در طول شکاف
عمدتا حزبی در این مجلس که در کنترل جمهوری خواهان است تصویب شد. ۸ دمکرات هم با جمهوری
خواهان رای دادند.این طرح برای اجرایی شدن باید به تایید مجلس سنا و رئیس جمهور آمریکا
نیز برسد. همچنین در دوم آذر 1395 ،
خبرگزاری مهر به نقل از رویترز اعلام کرد: «وزارت خزانه‌داری آمریکا، مجوز فروش
۱۰۶ هواپیمای مسافربری به شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما) را برای شرکت ایرباس فرانسه
صادر کرده است.»
4) واکنش ها به مصوبه ممنوعیت فروش هواپیما به
ایران
الف)
مقامات آمریکا:
** براساس طرح کنگره آمریکا، وزیر خزانه داری آمریکا باید از صدور مجوزهای
لازم برای اجرایی شدن فروش یا بازفروش هواپیماهای مسافری به ایران خودداری کند. اوباما
کنگره را تهدید کرد در صورت تصویب طرح ممنوعیت فروش هواپیماهای مسافربری به ایران،
آن را وتو خواهد کرد. دولت باراک اوباما رئیس ایالات متحده آمریکا ضمن اعلام این تهدید
گفت که این طرح کنگره، توافق هسته ای با ایران (برجام) را با مانع مواجه می کند.(
عصرایران 25/ 08/ 1395)
** جیم هایمز نماینده دمکرات
و عضو کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان: این طرح (مصوبه ممنوعیت
فروش هواپیما به ایران) باعث نقض برجام از سوی ایالات متحده خواهد شد؛ توافقی که رسیدن
به آن نیازمند سالها همکاری با متحدان آمریکا و دیگر کشورها شامل روسیه و چین بوده
است. ( بی بی سی 28/ 08/ 1395)
** وزارت خزانه‌داری آمریکا
مجوز «فروش ۱۰۶ هواپیمای ایرباس» به ایران را صادر
کرد؛ صدور این مجوز چند روز پس از مصوبه مجلس نمایندگان آمریکا است که بر اساس آن،
دولت باراک اوباما موظف شده بود تا فروش هواپیماهای مسافربری به ایران را ممنوع کند.
( ۰28/ 08/ ۱۳۹۵ خبرگزاری صدا و سیما)
** جان کربی سخنگوی وزارت
امور خارجه آمریکا روز سه شنبه (2 آذر 95) گفته است، صدور
مجوز از سوی وزارت خزانه داری آمریکا به شرکت هواپیمایی ایرباس برای فروش هواپیما در
چارچوب اجرای تعهدات واشنگتن در قبال توافق هسته ای، برجام، انجام شده است.به گزارش
رویترز شرکت هواپیمایی ایرباس روز سه شنبه (2 آذر 95) اعلام کرده است که مجوز دوم برای
نهایی کردن فروش هواپیما به ایران را دریافت کرده است.( 03/ 09/ ۱۳۹۵ خبرگزاری صدا و
سیما)
ب)مقامات
ایران:
**مجتبی ذوالنور رئیس کمیته
هسته‌ای مجلس: اقدام اخیر کنگره آمریکا در عدم‌فروش هواپیما
و تمدید تحریم‌ها علیه ایران نقض آشکار برجام است. اقدامات آمریکا و نقض‌هایی که در
برجام دارد، برای برخی که خود را به خواب زده و یا به آمریکا خوش‌بین بودند، امروز
ماهیت آن برایشان روشن شده است. دولت و دستگاه دیپلماسی باید گام‌به‌گام حرکت می‌کرد و متناظر با اقدامات
آنها اقداماتی انجام می‌داد، ولی متأسفانه این اتفاق رخ نداد و امروز شاهد عهدشکنی
صریح و آشکار آمریکا در برجام هستیم. ( خبرگزاری تسنیم ۲۹ / 08/ ۱۳۹۵ )
** بهرام قاسمی سخنگوی وزارت
امورخارجه: طرح ممنوعیت فروش هوایپما به ایران نیاز به
امضای ترامپ دارد، برخی از لوایح کنگره فاقد قابلیت اجرایی است. بحث ممنوعیت فروش هوایپما
در مجلس نمایندگان تصویب شده که باید به سنا برود و سپس به امضای رییس‌جمهور برسد که
این کار هم زمانبر است. برای همین هم صبر می‌کنیم و شرایط را می‌سنجیم و اگر منافاتی
با برجام داشته باشد، به شکل مقتضی با آن برخورد خواهد شد.( ایلنا 01/ 09/ 1395)
** بیانیه 220 نماینده
مجلس در محکومیت تمدید تحریم های 10 ساله آمریکا و طرح ممنوعیت فروش هوایپما به ایران: مجلس نمایندگان آمریکا اخیراً قانون کهنه و مندرس تحریم جمهوری اسلامی
ایران را برای 10 سال دیگر تمدید کردند، همچنین قانون دیگری برای ممانعت از فروش هواپیما
به کشورمان را به تصویب رساندند.ما نمایندگان مجلس شورای اسلامی ضمن حمایت قاطع از
سخنان ریاست محترم مجلس شورای اسلامی که صبح امروز ایراد فرمودند، ضمن رصد کامل رفتار
مجلس نمایندگان آمریکا و کنگره آمریکا، از دولت می‌خواهیم بر اساس قانون مصوب مجلس
شورای اسلامی در خصوص برجام اقدامات متقابل و جدی انجام دهد و مجلس شورای اسلامی نیز
در این خصوص آمادگی کامل دارد تا از دستاوردهای انقلاب اسلامی در صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای
کشور و عزت ملی صیانت نماید.(خبرگزاری صدا و سیما 02 /09/ 1395)
جمع بندی
با توجه به اخبار و واکنش های
مربوط به مصوبه ممنوعیت فروش هوایپما به ایران چند ملاحظه بدین شرح به نظر می رسد:
اولا براساس بند 1 بخشِ 5 از پیوست 2 برجام، ایران حق دارد از هر کشوری
هواپیمای مسافری بخرد و اقدام اخیر کنگره آمریکا در عدم‌فروش هواپیما و تمدید تحریم‌ها
علیه ایران نقض آشکار برجام است.
ثانیا مقامات دولت آمریکا از جمله جان کربی به این حقِ ایران کاملا اذعان
دارند.
ثالثا در مقابلِ مقامات فعلی دولت آمریکا، مخالفانِ تندروی جمهوری اسلامی
به ویژه برجام (که معمولا جمهوریخواه هستند) که بانی اصلی طرح های ضدِ ایرانی
هستند این طرح را ساماندهی کرده و در صددند با استفاده از فضای چندهفته اخیر به
ویژه پس از پیروزی دونالد ترامپ این مصوبه را اجرا کنند.
کلام آخر:
به نظر می رسد جناح تندروی ضد ایران در آمریکا که عموماً
جمهوریخواهان حاضر در مجلس نمایندگان هستند و بانی اصلی طرح های ضد ایرانی در چند
ماه اخیر بوده اند با به قدرت رسیدن ترامپ و در دست گرفتن مجلس نمایندگان آمریکا و
همچنین مجلس سنای این کشور جان دوباره گرفته و تلاش می کنند ناکامی خود را در به
شکست کشاندن برجام این گونه تلافی کنند. بر
این اساس پیش بینی می شود این گونه رفتارهای ضدِ ایرانی و مغایر برجام در
آینده افزایش یابد، هر چند احتمال رد و کنارگذاشتن برجام (توافق هسته ای) از سوی
دولت جدید آمریکا بعید به نظر می رسد. نکته دیگر اینکه تعلق خاطر جناح تندروی ضد
ایران به سرپا نگه داشتن ساختار تحریم ها انگیزه دیگری است که این افراد را به
پیشنهاد و ارائه طرح های ضد ایرانی واداشته!
پژوهش خبری صدا وسیما// پژوهشگر: مرتضی هوشیار
* منابع در آرشیو در دسترس است.
نظر شما