- به حاشیه راندن صنعت پوشاک با چالشی به نام محیط زیست

- صادرات و واردات پوشاک به روایت آمار

- توانمندی و ظرفیت تولید پوشاک در کشور

- موانع و مشکلات پیش روی صنعت پوشاک

- راهکارهای تقویت و توسعه صنعت پوشاک

پژوهش خبری صدا و سیما: صنعت پوشاک یکی از صنایع پیشرو و پرطرفدار در جهان است که توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. در ایران نیز، از اواخر دهه 1370 صنعت­گران متوجه صنعت پوشاک شدند و از همان ابتدا، کیفیت تولیدات ایرانی باعث شد پوشاک ایرانی جای پای خود را در بازارهای اروپایی باز کند و به عنوان یکی از کشورهای شناخته شده تولید پوشاک در کشورهای اروپایی مطرح شود، اما این اعتبار عمر چندانی نیافت و کم­ توجهی و بی­ مهری­ های بی شمار نسبت به این صنعت، آن را در سراشیبی قرار داد؛ به طوریکه، امروزه بخش بسیار اندکی از صنایع را به خود اختصاص داده است و کشورهایی که روزگاری قابلیت رقابت با پوشاک ایرانی را نداشتند، در حال حاضر جای تولیدات ایرانی را در بازارهای اروپایی تصاحب کرده­ اند. در این راستا، در گفتگو با اکبر رضائیان، عضو هیئت موسس انجمن صنایع پوشاک ایران و امیرسعید صادقی، رئیس اداره صنایع پوشاک دفتر نساجی و پوشاک صنایع نساجی وزارت صنعت، معدن و تجارت، وضعیت صنعت پوشاک در کشور مورد بررسی قرار گرفته است.

جای خالی پوشاک ایرانی در صنعت پوشاک جهان

امروزه انواع پوشاک یکی از پرمصرف­ ترین بازارها را در جهان به­ خصوص در کشورهای اروپایی به خود اختصاص داده است و به همین دلیل، بسیاری از کشورها که اهداف بلندمدت اقتصادی را در دستور کار دارند با سرمایه ­گذاری مناسب در این بخش، توانسته­ اند بازارهای هدف را تصاحب کرده و به تولیدکنندگان اصلی صنعت پوشاک بدل شوند. چین، بنگلادش، هنگ ­کنگ، هند، ترکیه و .... از جمله این کشورها هستند که بخش اعظم صادرات پوشاک را در جهان بر عهده دارند و به دلیل کیفیت مناسب و مطلوب تولیدات آنها، کشورهای اروپایی به عنوان بزرگ­ترین مشتریان آنها به شمار می ­روند؛ ایران نیز از جمله واردکنندگان انواع پوشاک است، در حالی که، صنعت پوشاک ایران در قیاس با آنها، از کیفیت و طراحی به مراتب مناسب ­تر و مطلوب­تر برخوردار است و در این صنعت قدمت بیشتری از آنها دارد، به طوریکه، در دهه 1360 در تولید لباس مردانه در قبال کشورهایی مثل چین و یا ترکیه سرآمد بودیم و به دلیل کیفیت بالای تولیدات، کشورهایی مثل آلمان غربی مهم ترین بازارهای هدف صادراتی پوشاک مردانه ما را تشکیل می­ داد. یا پوشاک آرین جین در دهه 70 از جمله صادرکنندگان پوشاک جین به کشورهایی مثل فرانسه، آلمان، ایتالیا که خود در تولید پوشاک سرآمد بودند، به شمار می­ رفت، کارخانه جامگان  و جامه گران نیز از جمله، تولیدکنندگان و صادرکنندگان پوشاک به کشورهای اروپایی بودند، اما سیاست­­گذاری­ های غلط و کم­ توجهی به این بخش، صنعت پوشاک کشور را در سراشیبی قرار داد و افول این صنعت را رقم زده است و امروزه که ایران می ­توانست از این مزیت در توسعه و رشد اقتصادی خود بهره بگیرد، جای خود را به رقبایی همچون چین و بنگلادش داده است که یک چهارم پوشاک مصرفی جهان را تولید می­ کنند و خود به عنوان یکی از عمده­ ترین واردکنندگان پوشاک از این کشورها تبدیل شده است و در قاچاق پوشاک نیز رتبه نخست را در اختیار دارد.

این در حالی­ست که همچنان، صنعت پوشاک ایران به لحاظ کیفیت قابلیت رقابت­ پذیری با دیگر کشورهای تولیدکننده پوشاک را دارد، چراکه به لحاظ دوخت و طراحی همچنان جزو کشورهای برتر به شمار می­ رویم، اما به دلیل مشکلاتی از جمله هزینه­ های بالای تأمین مواد اولیه، بالا بودن سود بانکی، قوانین و مقررات دست و پاگیر، واردات بی­رویه یا قاچاق، تأمین مواد اولیه و ... فرصت رقابت برابر را در بازار پوشاک جهانی از دست داده­ایم و نیمی از بازار داخلی را نیز به تولیدکنندگان خارجی واگذار نموده ­ایم. به طوریکه، در سال 2014 با اختصاص 60 میلیون دلار صادرات پوشاک رتبه 87 را در جهان کسب کرده ­ایم و چین، ایتالیا، بنگلادش، هنگ کنگ، آلمان، ویتنام، هند، ترکیه، اسپانیا و فرانسه به عنوان کشورهای برتر صادر کننده پوشاک جهان طی سال 2014 شناخته می ­شوند.

البته، اخیراً اقدامات مناسبی در راستای افزایش توان رقابتی تولید داخل با رویکرد ساماندهی فرآیند واردات، توزیع و عرضه انواع البسه و پای­پوش از یک سو و همچنین جذب شرکت­ های معتبر خارجی صاحب نام­نشان تجاری(برند) جهت تولید بخشی از محصولاتشان در کشور و سپس صادرات آن صورت پذیرفته است که بدین ترتیب، افزایش سطح کمی وکیفی تولید داخلی و همچنین، امکان دستیابی به بازارهای هدف جهانی دور از دسترس نخواهد بود.

صادرات و واردات پوشاک به روایت آمار

ارزش سالیانه بازار جهانی پوشاک بالغ بر 1300 میلیارد برآورد می­ شود که با احتساب 7،5 میلیارد جمعیت دنیا، میانگین آن 187 دلار خواهد بود و کشور ما با ارزش بازار 11 و نیم میلیارد دلار در سال، در حال حاضر یک درصد از بازار جهانی را به خود اختصاص داده است. در این میان، در کنار چین که به عنوان کارخانه دنیا از آن نام برده می شود، نزدیک به 50 کشور جهان با صادرات سالانه بالای یک میلیارد دلار در زمینه پوشاک فعال هستند و کل صادرات محصولات پوشاک در سال 2015 حدود 445 میلیارد دلار بوده که سهم ایران از این میزان، با کاهش 24 درصدی نسبت به سال گذشته(میزان صادرات در سال 2014، 64 میلیون دلار بوده است)، بیش از 48 میلیون دلار و بسیار کمتر از نیم درصد صادرات پوشاک جهان را شامل شده است که با توجه به ظرفیت و توانمندی تولید و کیفیت مناسب محصولات پوشاک ایرانی، جایگاه قابل قبولی برای ایران محسوب نمی­ شود.

براساس آمارهای ارائه شده از سوی سازمان توسعه صنعتی ملل متحد نیز، میزان صادرات پوشاک جهان به ایران از 709 میلیون دلار در سال 2011 به 831 میلیون دلار در سال 2015 افزایش یافته است که در این میان چین با حدود 660 میلیون دلار، بیشترین حجم پوشاک صادراتی به ایران را به خود اختصاص داده است.

همچنین، در حال حاضر 10 واحد صادراتی در حوزه پوشاک مشغول به فعالیت هستند و برای امسال، صادرات بالای 100 میلیون دلار هدف­ گذاری شده است.

سرانه صادرات پوشاک در کشور نیز برای هر نفر 89 سنت است در حالی که این رقم در چین 80 دلار و در ترکیه 140 دلار است و این آمار نشان از کم توجهی به صنعت پوشاک در کشور در مقایسه با کشورهایی که زمانی در جایگاهی پایین­تر از ایران در صنعت پوشاک قرار داشتند.

توانمندی و ظرفیت تولید پوشاک در کشور

ظرفیت تولید پوشاک در سال 1394، حدود 300 هزار تن بوده که براساس هدف ­گذاری صورت گرفته، این ظرفیت تا سال 1399 باید به 510 هزار تن برسد. اگرچه هدف­ گذاری، براساس سیاست ­های کلان در حوزه نساجی و پوشاک انجام شده، اما ظرفیت و توان تولید پوشاک در کشور بیش از این مقدار است که با تغییر دیدگاه و نگرش دولت­ ها به صنعت پوشاک، می­ توان از مزیت­ های صادراتی و رقابتی این صنعت در توسعه اقتصادی بهره ­مند شد.

همچنین، متوسط سرانه مصرف پوشاک در کشور معادل 143 دلار است، در حالیکه متوسط مصرف جهانی بیش از 150 دلار است و در کشورهایی مثل استرالیا نیز سرانه مصرف 1050 دلار است، بنابراین، با توجه به پتانسیل داخلی ما نیز باید ضمن ارتقاء کیفی به سمت مصرف سرانه بیش از 220 دلار حرکت کنیم.

تعداد واحدهای فعال در حوزه صنعت پوشاک نیز، شامل 1500 واحد صنعتی(20 درصد) و 20 هزار واحد صنفی(80 درصد) است که بالغ بر 280 هزار نفر در آن به طور مستقیم مشغول به کار هستند و براساس بررسی­ های صورت گرفته، با رویکرد ارتقاء سطح کیفی علاوه بر کمی، ظرفیت اشتغال مولد 700 هزار نفری در این بخش قابل پیش­بینی است.

موانع و مشکلات پیش روی صنعت پوشاک

امروزه صنعت پوشاک در تجارت جهانی اهمیت بسزایی دارد و از همین رو، بسیاری از کشورها به سرمایه­ گذاری در این صنعت به دلیل ارزآوری بالای آن روی­ آورده ­اند. اما در کشور ما، به دلیل موانع و مشکلاتی که این بخش با آن مواجه است، این صنعت نتوانسته سهم قابل توجهی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص دهد و با توجه به کیفیت و توان رقابت پذیری بالا، از جایگاه اصلی خود در صنعت پوشاک جهانی فاصله گرفته است. از مهم ترین مشکلات صنعت پوشاک می­ توان به قیمت تمام شده بالای تولیدات، واردات بی­رویه و قاچاق، عدم ایجاد برندهای ملی جهت ارائه در بازارهای جهانی، سرمایه ­گذاری نامناسب، بالا بودن نرخ سود بانکی، هزینه بالای شبکه توزیع، شبکه فروش سازمان نیافته و متفرقه، محدودیت در طراحی و نوآوری به دلیل وجود برخی قوانین دست و پاگیر، نداشتن فروشگاه ­های زنجیره­ ای تخصصی، نبود سیستم جامع جهت شفافیت و کنترل گردش کالا در سطح تولید و توزیع، نگاه غیرکارشناسی و تخصصی سیاست­گذاران نسبت به این صنعت و در اولویت قرار دادن صنعت نساجی نسبت به صنعت پوشاک در گذشته و ... اشاره کرد که همه این عوامل مانع از ارتقا و توسعه صنعت پوشاک کشور در مقایسه با دیگر کشورها شده است. یکی دیگر از مهم ترین مشکلات این صنعت، افزایش واحدهای تولیدی زیرزمینی و بدون مجوز به دلیل موانع قانونی است که برخی از آنها نیز، بدون توجه به استانداردهای تولید پوشاک، محصولاتی با کیفیت پایین در سطح بازار عرضه می­ کنند که این موضوع، محصولات مناسب و باکیفیت داخلی را تحت تأثیر قرار می­دهد و تمایل به مصرف پوشاک خارجی را در جامعه نهادینه می­ کند که این امر نیز به رشد قاچاق پوشاک دامن می ­زند.

همچنین، یکی دیگر از مشکلات و چالش­ های جدی صنعت پوشاک، قرار گرفتن در فهرست صنایع آلاینده از سوی سازمان محیط زیست است، در حالیکه، ماهیتاً ضرورت دارد این صنعت در دل بازار مصرف و اشتغال باشد زیرا نسبت به دیگر صنایع کمترین آلایندگی را برای محیط زیست دارد. این موضوع باعث شده بسیاری از کارگاه­ هایی که در سطح شهر تهران و سایر کلان­ شهرها با توان و ظرفیت بالا مشغول به فعالیت هستند، دچار مشکل شده و بعضاً، واحدهایی که مزیت­ های صادراتی و توان رقابت ­پذیری بالایی در مقایسه با کشورهای مطرح تولید کننده پوشاک داشتند، تعطیل شده و یا تغییر فعالیت داده ­اند. به طور مثال، یک واحد تولیدی پوشاک در داخل شهر تهران که ماهیانه یک کانتینر پوشاک به کشورهایی اروپایی صادر می ­کرد، با گسترش فعالیت خود به دلیل آلاینده نامیده شدن از سوی سازمان محیط زیست و فشارهای ناشی از ضوابط موجود این سازمان برای خروج از تهران، مجبور به تغییر وضعیت و فعالیت شد؛ این چالش در کنار دیگر مشکلات و موانع که پیش روی این صنعت قرار دارد، باعث شده صنعت پوشاک برای سیاست­گذاران، سرمایه­ داران و فعالان این بخش به حاشیه رانده شده و فرصت استفاده و بهره­ مندی از مزایای این بخش را برای بهبود شرایط اقتصادی از دست بدهیم.

از طرفی، این مشکلات باعث شده تعدادی از برندهای مطرح داخلی نیز از صادرات تولیدات خود فاصله بگیرند و فقط به تأمین بخشی از نیاز بازار داخلی بی اندیشند، چراکه، اگر به سمت صادرات بروند، مشکلات و هزینه­ های بالای تولید، آنها را به ورطه ورشکستگی می ­کشاند.

راهکارهای تقویت و توسعه صنعت پوشاک

- تغییر سیاست و نگاه دولت ­ها نسبت به صنعت پوشاک و در اولویت قرار دادن این صنعت نسبت به صنعت نساجی

- رفع موانع قانونی و ساختاری و اعطای مزایای هدفمند به بخش اشتغال مولد از جمله پیش­ بینی منابع لازم جهت ارائه تخفیف در پرداخت بیمه و مالیات بر ارزش افزوده

- اصلاح شبکه تولید و توزیع و تدوین سیستم جامع جهت شفافیت و کنترل گردش کالا در سطح تولید و توزیع

- بهره­ گیری از فرصت­ های سرمایه­ گذاری خارجی در صنعت پوشاک

- ایجاد برندهای معتبر ایرانی برای شناخته شدن محصولات ایرانی در جهان

- کاهش قیمت تمام شده با حمایت دولت جهت افزایش توان رقابت پذیری و صادرات

- ایجاد مجموعه فروشگاه­ های زنجیره­ای تخصصی پوشاک جهت معرفی برندهای داخلی

- تعیین و ارائه مشوق ­های صادراتی جهت حمایت از واحدهای تولیدی صادرات محور

کلام آخر

صنعت پوشاک امروزه بیش از هر صنعت دیگری در جهان تحت تأثیر فرآیند جهانی شدن قرار گرفته و به دلیل درآمدزایی و اشتغال زایی بالا برای بسیاری از کشورها حائز اهمیت است. کشور ما نیز که سیاست جایگزینی صادرات غیرنفتی را به جای صادرات نفتی در دستور کار دارد و با توجه به توانمندی­ های کشور در این صنعت و قابلیت رقابت ­پذیری، نیاز است با توجه و مورد حمایت قرار دادن فعالان این بخش و رفع موانع و مشکلات پیش روی این صنعت، شرایط برابر برای حضور تولیدات ایرانی را در بازارهای جهانی فراهم کند و جایگاه از دست رفته صنعت پوشاک ایران را بازارهای مطرح جهانی بازیابد.