کاهش اشتغال در بخش کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۹

کاهش مقدار اشتغال کشاورزی در سال ۱۳۹۹ با کاهش ۳ درصدی نرخ مشارکت اقتصادی مناطق روستایی در سال مزبور همراه بوده است. اگر چه کاهش جمعیت شاغل در مناطق روستایی و فعالیت‌های کشاورزی می‌تواند عوامل مختلفی مانند مهاجرت، گسترش شهرنشینی، بیکاری‌های فصلی، افت درآمد در روستاها، رکود فعالیت‌های کشاورزی به دلیل افزایش هزینه‌های تولید و یا دسترسی فیزیکی و اقتصادی به نهاده‌های کشاورزی را داشته باشد، اما شاید بتوان، وجود شرایط رکود- تورمی در اقتصاد کلان کشور، شیوع بیماری کووید-۱۹ و تداوم تحریم‌های اقتصادی یک جانبه‌ی ایالات متحده‌ی آمریکا علیه ایران را به‌عنوان عوامل موثر اصلی برونزا بر کاهش اشتغال در بخش کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۹ برشمرد. محدودیت‌های جابجایی نیروی‌کار، نگرانی‌ها در خصوص سلامتی و ابتلای احتمالی نیروی‌کار به کووید-۱۹، کاهش گردشگری کشاورزی و روستایی و خرید تولیدات روستایی از دیگر دلایل احتمالی است.

بررسی تطبیقی وضعیت اشتغال کشاورزی در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به تفکیک زن و مرد نیز بیانگر آن است که در کاهش اشتغال کشاورزی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸، مقدار کاهش اشتغال زنان کشاورز (حدود ۱۷۸ هزار نفر)، خیلی بیشتر از مقدار کاهش اشتغال مردان کشاورز (حدود ۷۱ هزار نفر) بوده‌است (نمودار ۲).

همان‌گونه که جدول (۱) نیز نشان می‌دهد عمده‌ی کاهش اشتغال کشاورزی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ از ناحیه‌ی کاهش اشتغال زنان بوده است (۲۱- درصد). این موضوع در مورد اشتغال زنان بخش‌های صنعت و خدمات نیز صادق بوده است. این وضعیت، اثرگذاری احتمالی بیماری کووید-۱۹ بر اشتغال زنان به دلایل گوناگون از جمله رکود مشاغل کشاورزی زنان، نگرانی‌های بهداشتی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی به شکل عدم حضور زنان در محل کار، کاهش تقاضا برای برخی محصولات کشاورزی، در قیاس با اشتغال مردان را نشان می‌دهد. انتظار می‌رود که به دلیل مسوولیت اجتماعی و اقتصادی مردان، بیکاری داوطلبانه زنان در شرایط نامساعد مانند شیوع کووید-۱۹ در مقایسه با مردان بیشتر باشد.

با توجه به نقش اقتصادی اشتغال کشاورزی زنان در تامین نیاز‌های اقتصادی خانوار‌ها (بویژه در مورد خانوار‌های دارای سرپرست زن)، کاهش شدید اشتغال کشاورزی زنان در کنار اثر مخرب بر تولید بخش کشاورزی می‌تواند به کاهش رفاه و گسترش فقر اقتصادی در میان خانوار‌های زنان بیکار شده منجر شود. تداوم این روند در کنار تداوم شیوع کووید-۱۹ در سال جاری، می‌تواند نتایج بدتر و گسترده‌تری بر بخش کشاورزی و سطح رفاهی آن دسته از خانوار‌هایی داشته باشد که زنان آن‌ها، شغل خود را از دست خواهند داد.

نظر به توضیح مزبور و به منظور تداوم تولید و رشد اقتصادی کشاورزی و همچنین حمایت از خانوار‌های زنان شاغل کشاورزی در آینده، موارد ذیل پیشنهاد می‌شود:
• اقدام به سیاست گزاری مناسب در جهت حمایت از تولیدکنندگان بخش کشاورزی و حمایت هدفمند از مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی و غذایی و تولیدات روستایی؛
• شناسایی کسب و کار‌ها و افراد بیکار شده بخش کشاورزی (بویژه زنان بیکار شده) به منظور بهره‌مندی از پرداخت‌های حمایتی توسط دولت؛
• حمایت مالی (نظیر پرداخت کمک بلاعوض، تسهیلات ارزان قیمت به واحد‌های کشاورزی که نیروی کار خود را در شرایط کرونایی تعدیل کرده‌اند، البته، مشروط به بازگرداندن نیروی‌کار)؛
• ارایه آموزش‌ها و بسته‌های بهداشتی برای حفاظت از سلامتی نیروی کار شاغل در کسب و کار‌ها و بخش کشاورزی با هدف جلوگیری از بیماری و خروج آن‌ها از وضعیت اشتغال؛
• حمایت‌های فنی، مشاوره‌ای و مالی از کسب و کار‌های خانگی به ویژه در مناطق روستایی با هدف کاهش ریسک ابتلای بیماری؛
• برنامه‌ریزی با هدف جلوگیری از تعطیلی کامل کسب و کار‌هایی که به طور موقت به دلیل شیوع کووید-۱۹ دچار رکود شده‌اند. کسب و کار‌هایی مانند گردشگری روستایی، پس از پایان کووید-۱۹ می‌توانند، نقش مهمی در رونق اشتغال بخش روستایی و کشاورزی داشته باشند؛
• ساماندهی به بازار داخلی و خارجی محصولات کشاورزی به منظور تحریک تقاضا برای محصولات کشاورزی.