وضعیت بیمه محصولات کشاورزی و راه‌های تقویت آن

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: بر اساس آمار‌های موجود کشور که به لحاظ جغرافیایی در کمربند زلزله و همچنین فلات جنوب غرب آسیا قرار گرفته است ایران جزو ۱۰ کشور اول دنیا به لحاظ وقوع حوادث و بلایای طبیعی است که از ۴۰ حادثه طبیعی شناخته شده موجود ۳۲ نوع آن در این کشور اتفاق می‌افتد.

 

صرف نظر از خسارات بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله که باعث آسیب رساندن جدی به جان انسان‌ها می‌شود بخش کشاورزی نیز همواره از هجوم بلایای طبیعی بی نصیب نمانده و به لحاظ سرمازدگی، تگرگ، خشکسالی و موارد مشابه متحمل خسارات زیادی شده است به گونه‌ای که خسارات آن در نهایت متوجه جوامع انسانی شده و کشاورزان را تا سرحد ورشکستگی به پیش می‌برد؛ لذا لزوم حمایت از این بخش همواره مدنظر دولت‌ها و نامزد‌های انتخابات ریاست جمهوری بوده و باید باشد.

بیمه کشاورزی در اصل یک سازوکار مشارکت در ریسک است که از طریق مشارکت با تولیدکنندگان در پذیرش ریسک، در هنگام بروز خطر از متضرر شدن تولیدکنندگان جلوگیری نموده و در درآمد آن‌ها ثبات ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر بیمه کشاورزی ابزار مهمی برای اجرای سیاست‌های بخش کشاورزی، منطقه‌ای کردن کشت و ترکیب کشت مطلوب، اشاعه‌ی روش‌های نوین زراعی - دامی، به زراعی و جلوگیری از مهاجرت‌های بی رویه‌ی روستائیان و در نهایت رسیدن به اهداف توسعه ای در بخش کشاورزی به شمار می‌رود چرا که از بین رفتن محصول در یک سال پرخطر موجب کاهش سرمایه گذاری در سال‌های بعد و عدم بازپرداخت بدهی‌ها و یا حتی ترک فعالیت‌ها می‌شود. بیمه کشاورزی یکی از ابزار‌های مدیریت ریسک در تثبیت درآمد و آرامش خاطر کشاورزان است.

مستندات
ﺩﻭﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑﺨـﺶ ﻣﻬﻤـی ﺍﺯ ﻣﺴـﺌﻮﻟﻴﺖ ﺗﻀـﻤﻴﻦ ﻛﺸـﺎﻭﺭﺯﺍﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺕ ﺑﺮﻭﺯ ﺧﺴﺎﺭﺕﻫﺎی  ناشی ﺍﺯ ﺳﻮﺍﻧﺢ طبیعی ﺑﺮﻋﻬﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ. ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﺯ ﻫﻤﻪ ﻛﺸـﺎﻭﺭﺯﺍﻥ، به خصوص ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﺍﻥ ﺧﺮﺩﻩ ﭘﺎ ﺩﺭ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎی ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺗﻮﺳﻌﻪ، ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺯﻳﺎﻥﻫﺎی ﺍﻗﺘﺼﺎﺩی ناشی ﺍﺯ ﺧﻄﺮﺍﺕ طبیعی ﻭ ﻗﺎﺩﺭ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺁﻧﺎﻥ ﺑﻪ ﺍﺩﺍﻣﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎی ﺗﻮﻟﻴﺪیﺷﺎﻥ، ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﻛﺮﺩﻥ ﺍﺻﻼﺣﺎﺕ زراعی- ارضی ﻭ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﺯ ﺑﻬﺮﻩﺑﺮﺩﺍﺭﺍﻥ ﺁﻥ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺴﺎﺭﺕﻫﺎی ﻣﺤﺼﻮﻝ ﻭ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﺯ ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﺍﻥ ﻛﻢ ﺩﺭﺁﻣـﺪ، ﺍﻣـﻮﺭ ﻣﻬﻤـی ﺑـﻪ ﺷﻤﺎﺭ می روند. در بند ۲ از قسمت (ز) شرح وظایف تفصیلی وزارت جهاد کشاورزی به صراحت اجرای سیاست‌ها و روش‌های حمایتی و بیمه‌ای به منظور حمایت از تولیدکنندگان، تولیدات و تأسیسات بخش کشاورزی به عنوان یکی از وظایف این وزارتخانه تعریف شده است.

در بند ۶ سیاست‌های کلی نظام در بخش کشاورزی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری به اهمیت و ضرورت توسعه بیمه کشاورزی به شرح ذیل پرداخته شده است: گسترش زیرساخت‌ها و ایجاد انگیزه برای جذب و توسعه‌ی سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی با پوشش مناسب بیمه، کاهش احتمال زیان تولید، اجرای سیاست‌های حمایتی و متعادل کردن سطح سودآوری کشاورزی با سایر بخش‌های اقتصادی.

با توجه به ماهیت فعالیت بیمه کشاورزی و پرداخت یارانه دولت به منظور کاهش حق بیمه و فراهم شدن امکان پرداخت آن برای استفاده از مزایای پوشش‌های بیمه‌ای برای اکثریت تولیدکنندگان و از طرفی زیرساخت‌ها و بستر‌های فنی فراهم شده برای مدیریت خسارت‌های وارده از طریق بیمه کشاورزی و ارائه روش‌های بیمه‌ای متنوع با تعهدات قابل قبول از نظر اقتصادی و ارزش محصولات قطعاً بیمه کشاورزی می‌تواند به عنوان مهمترین و اصولی‌ترین سیاست حمایتی در این بخش محسوب شود به شرط آنکه با برنامه ریزی مناسب و هدایت اعتبارات و منابع مالی بخش به سمت بیمه و مدیریت صحیح کمک‌های بلاعوض و... در حوادث بحرانی زمینه توسعه پوشش‌های بیمه‌ای بیش از پیش در کشور فراهم شود.

در حال حاضر بیمه کشاورزی در کلیه زیربخش‌های فعالیت‌های زراعت، باغبانی، دام، طیور، آبزیان، منابع طبیعی و همچنین عوامل تولید از قبیل ماشین آلات، ابنیه و تأسیسات ارائه می‌گردد. تعهدات بیمه گر عمدتاً بر اساس هزینه‌های تولید و یا ارزش تولیدات تعیین و ارائه شده است. روش‌های مختلفی از جمله بیمه‌های چند خطر (MPCI)، بیمه‌های شاخص عملکرد (که میانگین تولید مناطق همگن ملاک عمل می‌باشد)، بیمه‌های پایه (بر مبنای شدت خسارت و وقوع حوادث فاجعه بار ارائه می‌گردد، که با توجه به ضریب خطر معمولاً حق بیمه آن کم و امکان پرداخت برای حداکثر تولیدکنندگان فراهم می‌باشد)، بیمه‌های اجباری (در دام و طیور طبق قانون)، بیمه‌های الحاقی، تکمیلی و ترجیحی برای تولیدکنندگان برتر با مدیریت بالاتر در صورت تمایل در دستور کار قرار گرفته است.

بر اساس ماده ۲۵ قانون اساسنامه صندوق بیمه کشاورزی، حق بیمه عبارت است از وجوهی که از بیمه گذاران وصول خواهد شد. بر اساس تبصره ذیل این ماده، به پیشنهاد مجمع عمومی قسمتی از حق بیمه بیمه گذاران از طریق دولت، تأمین و همه ساله در لایحه بودجه منظور خواهد شد. به عبارتی دیگر، مقدار حق بیمه برای هر محصول معمولاً توسط دولت (در ایران توسط مجمع عمومی صندوق بیمه) تعیین شده و حداقل در طول یک سال ثابت باقی می‌ماند. در بسیاری از کشور‌های دنیا از جمله ایران، دولت پرداخت درصدی از حق بیمه را برعهده می‌گیرد. میزان حق بیمه‌ها با توجه به روش‌های مختلف بیمه-ای، نوع محصول و مناطق اجرا (ضرایب مختلف خطر) متفاوت می‌باشد. درحال حاضر در ایران ۵۷ درصد کل حق بیمه تعیین شده بیمه کشاورزی را دولت و مابقی (۴۳ درصد) آن برعهده کشاورزان است.

بخش خصوصی به دلایل زیر تمایل و رقبتی برای ورود به بیمه فعالیت‌های کشاورزی از خود نشان نمی‌دهد:
۱. فقدان شفافیت مالکیت‌ها و حریم واحد‌های تولیدی
۲. نبود اطلاعات مربوط به آنالیز ریسک در بخش‌های کشاورزی
۳. کوچکی و پراکندگی قطعات تولیدی
۴. شیوه‌های متنوع تولید
۵. مقاومت تولیدکنندگان سنتی در برابر پذیرش مزایای بیمه کشاورزی

کانال‌های توزیع بیمه کشاورزی در ایران شعب بانک کشاورزی در سراسر کشور و حدود ۲۵۱ نمایندگی بیمه کشاورزی در قالب دفاتر اصلی و فرعی در مناطق مختلف کشور است.
طبق برنامه ششم توسعه کشور سطح بیمه محصولات کشاورزی باید در سال گذشته به ۱۰۰ درصد می‌رسید در حالی که در حال حاضر حدود ۳۵ درصد مجموعه فعالیت‌های تولیدی در زیر بخش‌های کشاورزی از خدمات بیمه‌ای برخوردارند.

انتخابات ریاست جمهوری فرصتی است تا اهمیت بیمه محصولات کشاورزی تبیین شود؛ بدون شک گسترش و توسعه بیمه محصولات کشاورزی، ارتقای کیفی و کمک به بهبود شرایط اجتماعی و اقتصادی تولیدکنندگان بخش کشاورزی را به دنبال خواهد داشت همچنین فراهم کردن زمینه افزایش قدرت بیمه‌گذاران در بهره‌مندی از خدمات بیمه‌ای و افزایش دانش کشاورزان و تشویق آنان به بیمه کردن محصولات خود از سیاست‌هایی است که می‌تواند ریسک این فعالیت را کاهش داده و سرمایه گذاری در این بخش مهم اقتصادی را افزون سازد.

پژوهشگر: علی قنبری شیرسوار