ایران خودکفا در بنزین

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما:  منابع نفتی علاوه بر اهمیت سیاسی و اقتصادی، به لحاظ راهبردی نیز در سطح داخلی و صادراتی مهم تلقی می‌شوند.

 

پر واضح است انرژی به عنوان یک متغیر ژئوپلتیک، جایگاه ویژه‌ای را در روابط قدرت در نظام جهانی معاصر باز کرده و دسترسی به منابع انرژی برای تمامی سطوح سلسله مراتبی قدرت جهان، اهمیتی استراتژیک دارد. از این رو، هر یک از بازیگران نظام جهانی نیز به دنبال تعریفی معقول از جایگاه دیپلماسی انرژی خود در جهان هستند.

از دیگر سو محوریت انرژی در ژئواکونومی باعث شده تا بسیاری از بازیگران دولتی و غیردولتی، امنیت انرژی را بر محور منافع و رویکرد‌های خود تعریف کنند؛ لذا تفاوت‌های موجود، موجب اثرگذاری متقابل انواع بازیگران بر یکدیگر شده و امنیت انرژی درسطح منطقه‌ای و جهانی را تحت تأثیر قرار داده است و تمامی دولت‌ها نیز نسبت به این مقوله به دلیل ارتباط آن با سرنوشت سیاسی خود دولتمردان حساسیت دارند.

در این میان، ایران با واقع شدن در مرکز استراتژیک انرژی جهان و با در اختیار داشتن منابع غنی نفت و گاز از جایگاه مهمی در زمینه تحولات انرژی جهانی برخوردار بوده و حالا دو سالی هست که از کشورمان به عنوان صادرکننده مهم‌ترین فرآورده نفتی یعنی بنزین نام می‌برند.

از آنجا که خودکفایی در تولید و تامین بنزین مورد نیاز کشور، همواره یکی از اهداف مهم در عرصه اقتصاد انرژی ایران بوده و این کالا به لحاظ اهمیت در ردیف کالا‌های استراتژیک قرار می‌گیرد، اهمیت خودکفایی در این زمینه دوچندان است.

* تقسیم‌بندی کشور‌ها در ذخیره و مصرف انرژی
نفت و گاز، مهم‌ترین منابع تأمین انرژی بشر امروزی هستند؛ به‌طوری که نفت خام ۳۷ درصد و گاز طبیعی ۲۱ درصد انرژی دنیا را تأمین می‌کنند.

کشور‌های جهان، به لحاظ برخورداری از ذخایر انرژی به دو گروه تقسیم می‌شوند:
گروه اول که بیشترین انرژی را در جهان مصرف می‌کنند، سهم ناچیزی از ذخایر نفت و گاز دنیا دارند. برای مثال، گروه کشور‌های صنعتی که حدود ۶۲ درصد نفت جهان را مصرف می‌کنند، تنها ۷ درصد ذخایر نفتی را در اختیار دارند. این کشور‌ها ۳۴ درصد نیاز خود را از کشور‌های نفت خیز تأمین می‌کنند و برای تأمین انرژی خود، به شدت نیازمند گروه دوم یا کشور‌های دارای ذخایر نفت و گاز هستند.

در گروه دوم، کشور‌های خاورمیانه با ۴۸ درصد منابع نفتی دنیا تنها ۹ درصد از این انرژی را مصرف می‌کنند و با داشتن ۴۳ درصد منابع گاز دنیا تنها ۱۴ درصد از کل گاز مورد استفاده دنیا در این منطقه مصرف می‌شود.

اتحادیه اروپا نیز با داشتن تنها ۱ درصد از ذخایر نفت دنیا، ۱۴ درصد از نفت دنیا را در سال ۲۰۱۴ مصرف کرده است. به طور مشابه اتحادیه اروپا با داشتن ۲ درصد از ذخایر گاز دنیا، ۱۴ درصد از گاز مصرف شده در دنیا را بر عهده دارد.

بررسی‌ها حاکی است که در سال ۲۰۱۴ روزانه ۹۴ میلیون و ۹۲۹ هزار بشکه نفت خام در دنیا پالایش شده است.

منطقه آسیای پاسیفیک با ۳۱ میلیون و ۲۸۴ هزار بشکه ظرفیت سهم ۳۳ درصدی از کل ظرفیت پالایشی دنیا را دارد. دو منطقه آمریکای شمالی و اروپا و اوراسیا نیز به ترتیب با ۲۲.۵ و ۱۹ درصد در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته اند.

منطقه خاورمیانه نیز تنها ۹ درصد از ظرفیت پالایشی دنیا را به خود اختصاص داده است.

* جایگاه ایران در تأمین انرژی
ایران با برخورداری از ذخایر عظیم نفت و گاز در جهان و با داشتن تجربه طولانی در حوزه انرژی و موقعیت جغرافیایی مناسب در خلیج فارس و دریای خزر و همسایگی با آسیای مرکزی، از امکان ایجاد پیوند میان منابع انرژی خود از جنوب، شرق و شمال شرق به وسیله خطوط اولیه به مصرف کنندگان آسیایی برخوردار است. ایران ۱۲ درصد ذخایر اثبات شده نفت جهان را در اختیار دارند که پس از عربستان سعودی بیشترین ذخایرنفت را به خود اختصاص داده است.

همچنین ۱۵ درصد از ذخایر گاز جهان نیز در اختیار ایران است که بعد از روسیه مقام دوم را به خود اختصاص داده است. موقعیت ایران در بخش گاز نیز اهمیت دارد، زیرا از یک سو گاز در استراتژی امنیت انرژی مصرف کنندگان آسیایی جایگاهی ویژه یافته است و از دیگر سو ایران از دومین منابع گاز جهان و موقعیت جغرافیایی برتر در منطقه غرب آسیا برخوردار است.

 

رویکرد مستقل ایران در مدیریت منابع انرژی خود، ثبات سیاسی پایدار آن و علاقه به همکاری با کشور‌های آسیایی، ظرفیت‌های آن را گسترده‌تر می‌سازد. به طور کلی می‌توان گفت که ایران با توجه به مزیت‌های آشکار خود از نظر ذخایرنفت و گاز و نیز به لحاظ موقعیت جغرافیایی با قرارگیری در منطقه خاورمیانه و نزدیکی به بازار‌های مصرف و در حال رشد، قادر به ایفای نقشی ویژه است و فرصت‌های فراوانی را به منظور توسعه زنجیره ارزش نفت و گاز دارد.

* روند خودکفایی بنزینی کشور؛ زمینه، عوامل و وضعیت کنونی
آمریکا تحریم واردات بنزین به کشور را از سال ۸۶ کلید زد تا شرایط برای واردات این موتور محرکه حمل‌ونقل با سختی همراه شود که این امر نیز بعنوان عاملی برای ایجاد نارضایتی عمومی و پیشبرد اهداف خصمانه آنان در دشمنی با کشورمان قابل تحلیل است. بعد از آن بود که توسعه پالایشگاه‌های کشور به‌صورت جدی مورد توجه قرار گرفت تا ایران به‌تدریج از خام فروشی نفت فاصله بگیرد و به یکی از صادرکنندگان بنزین تبدیل گردد.

این مهم با راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس برای کشور به دست آمده است.

با راه‌اندازی این پالایشگاه میزان تولید روزانه بنزین به بالای ۱۰۰ میلیون لیتر رسید که این میزان تولید فراتر از نیاز‌های داخل بود و ایران را تبدیل به یکی از کشور‌های صادرکننده بنزین کرد. سهمیه‌بندی بنزین از آبان ماه سال ۹۸ و شیوع ویروس کرونا از اسفند سال گذشته با کم شدن میزان تردد خودروها، نیز مصرف بنزین کاهش یافت و شرایط را به یک فرصت ویژه صادراتی تبدیل کرد.

ایران که تا دو سال پیش وارد کننده بنزین بود، اکنون بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده بنزین خاورمیانه است.
مختومه‌شدن پرونده واردات این فرآورده استراتژیک از مهر سال ۹۷، تنها در هفت‌ماه نخست سال جاری حدود ۱.۴ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات بنزین داشته است.

در حال حاضر ظرفیت تولید بنزین در ایران حدود ۱۱۰ میلیون لیتر در روز و متوسط میزان مصرف حدود ۹۴ میلیون لیتر در روز تخمین زده می‌شود که این مابه‌التفاوت در تولید و مصرف قابلیت صادرات بنزین را فراهم می‌آورد.

در شرایطی که فشار تحریم‌ها، صادرات نفت را به‌شدت کاهش داده و ظرفیت ارز آوری آن با محدودیت زیادی روبه رو شده است، صدور محصول استراتژیکی همچون بنزین می‌تواند جایگزین مناسبی برای طلای سیاه باشد. ایران اکنون به «فرآورده فروش» نفتی تبدیل شده است و این ظرفیت را دارد تا صادرات محصولات نفتی از نفت خام فروشی پیشی بگیرد.

در نتیجه خودکفایی در تولید این فرآورده استراتژیک بیش از هر چیز دو مزیت عمده به همراه دارد؛ ارزآوری برای کشور و صرفه‌جویی ارزی حاصل از جلوگیری واردات.
اگر ایران به خودکفایی در تولید بنزین نرسیده بود باید روزانه ۴۰ میلیون لیتر بنزین وارد می‌کرد که با در نظر گرفتن قیمت ۵۰ سنت برای هر لیتر بنزین، روزی ۲۰ میلیون دلار، ماهانه ۶۰۰ میلیون دلار و در سال ۸ میلیارد دلار ارز از کشور برای واردات بنزین خارج می‌شد.

به اذعان کارشناسان اکنون از لحاظ کیفیت نیز بنزین توزیعی و صادراتی کشورمان، جزو بهترین بنزین‌هایی است که در منطقه تولید می‌شود.

* مهم‌ترین بازار‌های بنزین ایران
کشور‌های همسایه خصوصا افغانستان، پاکستان، عراق و ارمنستان مهم‌ترین بازار‌های بنزین ایران هستند. صادرات بنزین ایران به ونزوئلا در آمریکای جنوبی نیز در ماه‌های گذشته با سروصدای زیادی همراه بود. پنج نفتکش ایرانی حامل ۱/ ۵ میلیون بشکه بنزین و مشتقات نفتی از ایران به ونزوئلا رفت و بیش از ۲۳۸ میلیون لیتر بنزین را به این کشور صادر شد

نکته بسیار مهم در این صادرات کمک تهران به کاراکاس یاد کردن از آن به عنوان نقطه عطفی در سیاست خارجی کشور است چرا که آمریکایی‌ها را برای تحقق اهدافی که برای تضعیف دولت ایران و ونزوئلا در نظر داشته، دچار سردرگمی کرده و ایران با درک درست از شرایط کاراکاس، به سمتی رفت که بازی آمریکا در به ثمر نشستن فشار حداکثری ناشی از تحریم‌ها را برهم زده است.


*منابع:
• مزیت‌های خوداکتفایی در تولید بنزین- دانشجو -۲۲ مهرماه ۱۳۹۹
• ایران بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده بنزین خاورمیانه – ایسنا- ۶ بهمن ۱۳۹۹
• صرفه جویی ارزی ۸ میلیارد دلاری با خودکفایی کشور در تولید بنزین – تسنیم – ۶ بهمن ۱۳۹۹
• مرکز مطالعات زنجیره ارزش به نشانی vcmstudy
• نگرشی بر دیپلماسی اقتصادی با رویکرد امنیت انرژی در آسیا- دفتر مطالعات دیپلماسی اقتصادی – ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۹
• خودکفایی در تولید بنزین برای درون زایی در اقتصاد- ایرنا – ۱۲ آبان ۱۳۹۵
• پیش بینی جهش مصرف بنزین – خبرگزاری تسنیم- ۱۷ بهمن ۱۳۹۹
• ژئواکونومی نوین انرژی و پیامد‌های آن برای امنیت انرژی جهان- فصلنامه سیاست خارجی، تابستان ۱۳۹۷
• بایسته‌های دیپلماسی انرژی ایران در نظام اقتصاد سیاسی بین الملل- فصلنامه مطالعات روابط بین الملل، پاییز ۱۳۷۴


پژوهشگر: یاسر بهشتی