چالش‌هاي خارجي آمريکا (2) روسيه

پژوهش خبری صدا وسیما: هنگامی که دونالد ترامپ به عنوان 45 امين رئیس جمهور ایالات متحده انتخاب شد، روابط واشنگتن و مسکو بيش از پيش مورد توجه تحليل‌گران قرار گرفت. ترامپ در  دوران مبارزات انتخاباتی، بارها از تمايل خود براي بهبود روابط با روسيه سخن گفت و از پوتين تمجيد کرد. با اين همه روابط آمريکا و روسيه از زمان حضور ترامپ در کاخ سفيد پيچيده‌تر شده است. در حالي‌که رسانه‌ها به طور مداوم نگراني و حتي ترس آمريکايي‌ها از روسيه را بازتاب مي‌دهند، روس‌ها با اعتماد به نفس، اين نگراني‌ها را به سخره مي‌گيرند. چرا آمريکا درباره روسيه نگراني دارد؟ آيا اين کشور چالش اصلي آمريکاست؟ حضور روسيه در سوريه و ادعاي مداخله اين کشور در انتخابات آمريکا چه تأثيري بر روابط دو کشور داشته است؟

آيا روسيه تهديدي عليه آمريکاست؟

کارشناسان سياست خارجي در خصوص نوع نگاه آمريکا به روسيه اختلاف نظر دارند:

جان میرشایمر، استاد علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو و از نظريه‌پردازان معروف روابط بين‌الملل، روسیه را قدرتي رو به افول مي‌داند که خطر آن براي ايالات متحده کمتر از خطر چين است. از منظر ميرشايمر، چين قدرتي نوظهور است که با گذشت زمان به رقيب ايالات متحده تبديل خواهد شد؛ بنابراين آمريکا بايد براي کنترل خطر چين به روسيه نزديک شود.

دیوید پترائوس، رئيس سابق سازمان سیا و فرمانده سابق نیروهای آمريکايي در عراق نيز بر اين باور است که چين، و نه روسيه بزرگترين تهديد ژئوپليتکي آمريکا به شمار مي‌آيد.

دیوید فروم، نويسنده متن سخنرانی جورج دبلیو بوش هم اگرچه روسيه را بدترین بازیگر ژئوپولتیک مي‌داند، اما با ناميدن آن به عنوان چالش اصلي آمريکا مخالفت مي‌کند.

استفان کوهن، استاد مطالعات روسیه در دانشگاه پرینستون هم روسیه را تهديدي براي آمريکا مي‌داند، اما تاکيد مي‌کند که آمريکا خود، روسيه را به چالش تبديل کرده است.

 گروهي ديگر اما، روسيه کنوني را تهديدي عليه آمريکا تلقي مي‌کنند:

لئون آرون، مدیر مطالعات روسیه در موسسه امريکن اینترپرایز، روسیه را به دلايلي همچون ديدگاه‌هاي ايدئولوژيک پوتين و نيز بها ندادن به آزادي اقتصادی و سیاسی، تهاجمی و خطرناک مي‌داند.

ایلان برمن، معاون ارشد شورای سیاست خارجی آمریکا هم پوتین را خطري دلهره‌آور براي امنیت و منافع آمریکا توصيف مي‌کند.

پائولا دوبریانسکی، عضو ارشد پروژه آینده دیپلماسی دانشگاه هاروارد هم معتقد است مسکو به دنبال بی‌ثبات کردن نظام بین‌المللی است و تلاش می‌کند درگیری‌های منطقه‌ای را شعله‌ور، اتحادهای حامي ایالات متحده را تضعیف و از دشمنان آمریکا حمایت کند. از منظر وي روسيه چالش مهمي براي منافع و امنيت آمريکاست.

آگنیا گرگیس، عضو شورای آتلانتیک نيز، دخالت روسيه در انتخابات ریاست جمهوری آمريکا، تلاش براي دامن زدن به درگیری‌های قومی، انجام حملات سایبری، تلاش برای بی‌ثبات کردن اتحادیه اروپا و ناتو و همچنین ايجاد اختلاف در جامعه آمريکا را تنها برخي از اقدامات و اهداف روسيه مي‌داند که باعث مي‌شود اين در کشور در زمره دشمنان آمريکا و شاید بزرگترین دشمن اين کشور به شمار آيد[1].

چرا روسيه، چالشِ آمريکا محسوب مي‌شود؟

از منظر آمريکا، روس ها در سالهاي گذشته ضمن تقابل با منافع آمريکا، ارزش هاي غربي را نيز به چالش کشيده‌اند.[2] مداخله در سوريه، کاهش همکاري در کنترل تسليحات استراتژيک، الحاق کريمه به خاک روسيه، دخالت در انتخابات رياست جمهوري 2016 آمريکا و ... از جمله مسائلي است که حاميان فرضيه روسيه "چالش اصلي آمريکاست"، به آن استناد مي‌کنند.

1. مداخله در سوريه: پاييز 2015، نيروهاي روسي به دعوت بشار اسد رئيس جمهور سوريه، وارد اين کشور شدند تا از دولت سوريه در مقابل شورشيان مورد حمايت آمريکا دفاع کنند. روس‌ها 42 سال قبل هم در لواي حکومت اتحاد جماهير شوروي از سوريه در جنگ با اسرائيل (1973) حمايت کرده بودند. از منظر آمريکايي‌ها نکته مهم در اقدام سال 2015، استفاده روس‌ها از مداخله نظامي به عنوان ابزار سیاست خارجی بود که اولین بار بعد از جنگ سرد رخ ‌داده و زنگ خطر را براي آمريکا به صدا درآورده است. [3]
2. مداخله در انتخابات رياست جمهوري آمريکا: رقابت ژئوپولیتیک روسیه و ایالات متحده، موضوع جدیدي نیست. اما ادعاي مداخله روس‌ها در انتخابات رياست جمهوري 2016 موضوعي است که با گذشت 15 ماه از آن، هر روز ابعاد ديگري به خود مي‌گيرد. بسياري معتقدند در دوران رقابت‌هاي انتخاباتي، با توجه به موضع مثبت دونالد ترامپ در قبال روسيه، مقامات عاليرتبه روسيه مجوز مداخله سايبري در انتخابات آمريکا را به نفع ترامپ صادر کرده و نقش مهمي در پيروزي ترامپ و شکست هيلاري کلينتون داشته‌اند. رسيدگي به اين ادعا که تاکنون برخي از اعضاي حلقه نزديک به ترامپ را نيز قرباني کرده، کماکان در اولويت مسائل داخلي آمريکاست.
3. کنترل تسليحات: هرچند رسانه‌ها به موضوع مداخله روسيه در سوريه و نيز انتخابات رياست جمهوري آمريکا بيشتر پرداخته‌اند، اما مسابقه تسلیحاتی روسیه و آمريکا مهمترين موضوع در روابط دو کشور است. سال گذشته در حاليکه آمريکايي‌ها درگير انتخابات رياست جمهوري بودند، روسها موشک‌های قدرتمند قادر به حمل کلاهک هسته‌ای را در کالینینگراد (استان دورافتاده روسیه حدفاصل لهستان و لیتوانی) مستقر کردند. گفته شده این تسلیحات بسیار پیشرفته هستند و در انبار اسلحه غرب هیچ تسلیحاتی که با آن قابل مقایسه باشد، وجود ندارد.[4] علاوه بر اين، رئیس جمهور روسیه دستور تعلیق توافق بازیافت و انهدام پلوتونیوم (PMDA) با آمریکا را صادر کرد؛ اقدامي که بر نگراني‌هاي واشنگتن افزود. همچنين در سند بازبيني هسته‌اي 2018 آمريکا، روسيه متهم است که "تعهدات خود را انکار می‌کند؛ پیمان‌ها را نادیده می‌گیرد؛ و تلاش‌های آمریکا را برای پیگیری پیمان تازه کاهش سلاح‌های راهبردی (استارت) و گفتگو بر سر کاهش نیروهای هسته‌ای غیر راهبردی رد می‌کند."^[5]
4. مداخله در اوکراین: بحران اوکراين نقطه عطفي در خصومت پایدار ایالات متحده و روسیه است. فوریه 2014 مسکو، خروج رئیس جمهور اوکراین از کيف را کودتاي غرب عليه منتخب مردم اوکراين و بخشی از الگوی طولانی مداخله آمريکا و اروپا در روسيه و کشورهاي حامي آن اعلام کرد. بر همين اساس کرملين ضمن حمايت از جدایی‌طلبان طرفدار روسیه در شرق اوکراین، شبه جزيره کريمه را از اوکراين جدا و به خاک روسيه ضميمه کرد. در پي اين اقدام، آمريکا و اروپا تحریم‌های سنگیني را عليه روسيه وضع کردند. اين تعارض گسترده آمريکا و روسیه در اوکراين حاکي از اين است که روابط اين دو کشور همچنان بر روي کليد اتوماتيک دوران جنگ سرد قرار دارد.^[6]
5. تحکيم روابط با متحدان سنتي واشنگتن: روسیه تلاش کرده است متحدان سنتي واشنگتن از جمله ترکيه، مصر و رژيم اسرائيل را به سوي خود بکشاند. سران ترکیه و روسيه که هر دو از رويکرد آمريکا در قبال سوريه ناراضي هستند، اکنون بدون مشورت با اين کشور، با هم همکاری می‌کنند. هرج و مرج سالهاي اخير مصر را نيز به دامان روسيه بازگرداند. در سال 2014 در حاليکه آمريکايي‌ها کمکهاي نظامي خود را به مصر معلق کرده بودند، روسها نخستین قرارداد مهم تسلیحاتي خود از زمان جنگ سرد را با اين کشور امضا کردند. بعلاوه مواضع مصر در خصوص بحران سوريه و ليبي به مواضع روسيه نزديک شده است. مسکو روابط خود با رژيم اسرائيل را نيز گسترش داده و تلاشهايي را براي پيشبرد صلح بين نتانياهو و محمود عباس انجام داده است^[7]. در مقابل رژيم اسرائيل هم از موضع آمريکا در خصوص الحاق شبه جزيره کريمه حمايت نکرد و در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل در خصوص مداخله روسیه در امور شبه جزیره کریمه حضور نيافت. به نوشته روزنامه هاآرتص اين موضع اسرائيل باعث غافگيري و نااميدي آمريکا شده است.^[8]
6. مسائل داخلي روسيه: آمريکايي‌ها استدلال مي‌کنند که اقدامات کنوني روسيه فقط ضد آمریکایی نیست، بلکه تلاش برای بازگشت 300 سال غربی شدن، از زمان پطر کبير است.^[9] علاوه بر اين از منظر تحليل‌گران آمريکايي فساد و شکنندگي نهادهای سیاسی روسیه باعث شده است مسکو به نگرانی‌های غرب در حوزه‌هاي مختلف امنیتی اهميت ندهد.^[10]

گزينه‌هاي آمريکا چيست؟

بعد از بحران 2008 گرجستان، تلاش‌هايي براي بهبود روابط آمريکا و روسيه انجام شد؛ انعقاد معاهده استارت جديد بين دو کشور در سال 2010 و توافق بر سر کاهش تسليحات هسته‌اي، مداخله ناتو در ليبي، تحريم عليه برنامه هسته‌اي ايران  و حمايت از روسیه براي پيوستن به سازمان تجارت جهاني از نتايج اين تلاش‌هاست که با آغاز دور سوم ريات جمهوري پوتين در سال 2012 به پايان رسيد. پوتين شخصا وزیر امور خارجه آمريکا را متهم به مداخله در امور اين کشور کرد و دو سال بعد در پي بالا گرفتن بحران در اوکراين، شبه جزيره کريمه را به خاک روسيه ضميمه کرد. حالا رابطه روسیه و آمريکا به پايين‌ترين سطح خود در 27 سال گذشته (بعد از جنگ سرد تاکنون) رسيده است.

آمريکايي‌ها مدعي هستند روسيه با استفاده از نیروی نظامی و سایر ابزارها در پي بازنويسي نظم موجود مورد حمايت آمريکاست.^[11] برخي تحليل‌گران توصيه مي‌کنند آمريکا براي مقابله با روسيه از پيروزي اين کشور در سوريه جلوگيري کند؛ صدور فن‌آوری‌های با کاربرد دوگانه را به تحريم‌هاي اين کشور بيافزايد؛ آلمان را براي ايفاي نقش بيشتر در ناتو و امنيت اروپا و نيز توقف پروژه نورد استريم دو^[12] ترغيب نمايد. همچنين لغو تحريم‌ها عليه روسيه را به اجراي کامل توافقنامه مينسک در مورد اوکراين و همکاري روسيه با آمريکا در سوريه مشروط نمايد.^[13]

در مقابل برخي ديگر برجام را نمونه موفق همکاري دو کشور ذکر و تاکيد مي‌کنند آمريکا براي حل چالش‌هاي خود به روسيه نياز دارد و بايد به دنبال فرصت‌هایی برای همکاری با دولت روسیه باشد. بنابراين بايد حضور روسيه در منطقه غرب آسيا را غنيمت بشمارد، زيرا از هزينه‌هاي آمريکا در اين منطقه مي‌کاهد.^[14] همچنين روسیه باید اولویت اصلی ایالات متحده باشد؛ زیرا رفتار آن تاثیر عمیقی بر منافع آمریکا در حوزه‌هاي هسته‌اي، تروريسم، انرژي، امور مالي و حتي مهار چين داشته باشد. ^[15]

بر اين اساس آمريکا بايد براي کاهش تنش با روسيه در چهار حوزه سایبر و اطلاعات، کاهش ریسک نظامی و آینده دو کشور سوریه و اوکراین تلاش کند که البته اين موضوع نبايد منافع متحدان آمريکا در اروپا و اوراسيا را به خطر اندازد.^[16]همچنين ایالات متحده برای تسريع ادغام کشورهای همسایه روسيه در غرب تلاش کند.^[17]

به طور کلي بررسي مسائل فيمابين روسيه و آمريکا بيانگر اين است که کاخ سفيد در مقطع کنوني نيز در چارچوب استراتژي کلان آمريکا درباره روسيه عمل خواهد کرد و اظهارات و مواضع مثبت ترامپ درخصوص پوتين و کشورش، تاثيري بر بنيان روابط واشنگتن- مسکو نخواهد گذاشت. 

 پژوهش خبری // پژوهشگر: دارابی