۳۵ محصول کشاورزی ایران جزو رتبه‌های یک تا ۱۰ جدول جهانی این محصولات است و این آمار نشان می‌دهد که میتوان بر روی صادرات این محصولات تمرکز بیشتری داشت.
چکیده مصاحبه پژوهشی:
پژوهش خبری صدا وسیما:تجارت خارجی یکی از مولفه های مهم در توسعه اقتصادی و منبع تامین درآمدهای ارزی برای سرمایه گذاری در تکنولوژی جدید و افزایش توان تولیدی اقتصاد کشور می باشد. در سال جدید وجود تحریم ها و بخصوص تحریم نفتی درآمد ارزی کشور را با تغییرات زیادی روبرو خواهد کرد و اقتصاد کشور را متاثر خواهد ساخت. و با توجه به این مطلب لزوم ایجاد تنوع در محصولات صادراتی و اهمیت و تاکید بر تجارت محصولات غیرنفتی را به وضوح نشان می دهد. در این بین توجه به تجارت بخش کشاورزی با توجه به اهدافی همچون خودکفایی و امنیت غذایی و امکان ارز آوری بالای این بخش اقتصادی حائز اهمیت است.
ایران در رتبه اول تا هفتم جهانی تولید برخی از محصولات مهم کشاورزی قرار دارد و بر اساس اعلام فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) ۲۵ درصد از محصولات کشاورزی جهان در ایران تولید میشود اما، کشور ما در تجارت جهانی این محصولات سهم اندکی دارد. و به گفته کارشناسان بیش از هر چیز مربوط به گره های کوری می شود که در روند تولید و صادرات محصولات کشاورزی در داخل کشور وجود دارد.
صادرات یکی از اولویت های اصلی و مهم در سیاست های اقتصاد مقاومتی و حمایت از کالای ایرانی محسوب میشود که مقام معظم رهبری نیز بر این موضوع تاکید فراوان داشته اند. در همین راستا برای بررسی موانع و چالش های صادرات محصولات کشاورزی کشور در سال های اخیر، مصاحبه ای با سید رضا نورانی رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی انجام دادیم.
وضعیت تولید و صادرات محصولات کشاورزی ایران
تولید محصولات کشاورزی در ایران تاریخچه دیرینه و کهن دارد. در آخرین آمار مربوط به سال 1395 ایران در تولید زعفران، پسته، خاویار، زرشک، انار و توت رتبه اول در جهان را داشته و در خرما، زردآلو رتبه دوم و در تولید هندوانه، گیلاس، طالبی، سیب درختی، گردو و خیار رتبه سوم در جهان را داراست.
با توجه به آنکه ایران در زمره 10 کشور صادرکننده بزرگ محصولات کشاورزی در دنیا قرار دارد و از طرفی بیش از 25 درصد اشتغالزایی در این بخش و صنایع جانبی هست، بنابراین صادرات محصولات کشاورزی یک اصل محسوب می شود. کشورهایی همچون آرژانتین، برزیل، هند و آمریکا در کشاورزی به یک صادرکننده قوی و محکم تبدیل شدند به طوریکه منابع نفتی خود را کنار گذاشتند و هدف این کشورها تنها مانور بر روی صادرات محصولات کشاورزی است.
در رتبه بندی سال 2016 ميلادي (1396ه.ش) فائو، ایران رتبه هشتمین تولیدکننده محصولات کشاورزی در دنیا را به خود اختصاص داده که این امر بیانگر نقش توانمندی تولیدکنندگان ما در کشاورزی است.
تولید محصولات کشاورزی در ایران مزیت های بسیاری دارد که در جهان خواهان و طرفداران زیادی را دارد. استفاده از نور خورشید چهار فصل و 11 اقلیم از 13 اقلیم جهان پتانسیل های بالایی است که در طعم و مزه و کیفیت محصولات ایران نقش به سزایی دارند.
آب در تولید محصولات کشاورزی نقش حیاتی را ایفا می کند و امروزه ما با بحران کم آبی مواجه هستیم که مدیریت آب می باید نقش اساسی در آینده برای جلوگیری از بحران کم آبی و خشکسالی ایفا نماید. استخراج آب از منابع ژرفی و تصفیه آبهای خلیج فارس و دریای خزر میتواند ما را از این بحران نجات دهد.
کشورهای حاشیه خلیج فارس سالهاست که از این آبها بهرهمند میشوند و ما چشم به باران های آسمانی و سدها داشته ایم.
اگر نگاهی به تاریخچه تجارت محصولات کشاورزی بیاندازیم خواهیم دید که قبل از سال 1357 ما یکی از کشورهای واردکننده میوه، تره بار، غلات و .... بودیم اما بعد از انقلاب ما تغییر را در افزایش تولید محصولات کشاورزی چه از نظر کیفی و چه از نظر کمی در سطح بالایی داشتیم و امروز به جرات میتوان گفت مزیت های نسبی بسیاری در امر تولید و صادرات محصولات داریم و ارزآوری آنها به واقع چشمگیر می باشد.
با توجه به اینکه 25 درصد اشتغال در بخش کشاورزی و صنایع جانبی آن میباشد اگر حمایت های ویژه از این صنعت شود حتماً در اشتغالزایی و ارزآوری میتواند جایگزین بخشی از ارزهای نفتی شود.
موانع و مشکلات توسعه صادرات محصولات کشاورزی ایران
با توجه به اینکه طرح انتزاع[1] چند سالي سال است که به وزارت جهاد کشاورزی واگذار شده متاسفانه هنوز در وزارت جهاد کشاورزی معاونت صادرات ایجاد نشده است و در حال حاضر متولی جدی در این بخش دیده نمی شود. سالهاست که مشکلات پیش روی صادرات مطرح می گردد و تا به امروز بطور جدی رفع نگردیده است. تجارت یک جاده دو طرفه است که ابتدا در جاده صادرات باید حرکت کرد و بعد در جاده واردات. متاسفانه میگوئیم صادارت و واردات، لیکن نوشته می شود واردات و صادرات.
چندين دهه است که صادر کننده را متكي و وابسته، بارآورده ایم و صادر کننده همیشه نیاز به یارانه، تشویق و کمک های ترجیحی دارد. با حمایت از صادرات و پشتیبانی از آن باید یارانه را به واردات داد نه صادرات. پروتکل های تجاری یک سویه و به نفع تولید کنندگان خارجی است. واردات محصولات از هند، پاکستان، ژاپن، چین، کره جنوبی، روسیه و ... با چه تعرفه ای انجام می شود؟ آن کشورها در مقابل صادرات ما چه نقشی را بازی می کنند؟ ژاپن، کره جنوبی ، هند، پاکستان، فیلیپین، چین و ... یا وارادات کالای ما را ممنوع می کنند و یا با اعمال تعرفه های بسیار بالا توان را از صادر کننده ایرانی می گیرند. بطور مثال هند برای وارادات سیب درختی از ایران تعرفه 51 % را برقرار کرده است و یا پاکستان هر دفعه برای واردات میوه و تره بار تعرفه های متفاوت مي گذارد. بیش از 4 سال است که کشتیرانی والفجر حرکت های کشتی باری خود را از بندر بوشهر به کشورهای عربستان، قطر، کویت، بحرین به علت عدم مديريت صحيح در بخش صادرات، تعطیل شده است. برخي مشكلات ديگر كه ناشي از تحريم هاست موجب شده برخي مسیرهای 12 تا 16 ساعته به دليل عبور از كشورهاي ثالث به 12 تا 16 روز تبدیل شود كه در بخش كشاورزي و با توجه به نبود تكنولوژي حمل و نقل مناسب در كشور، غيرمنطقي است. این امر علاوه بر این که کیفیت کالای ایرانی را میکاهد هزینه چند برابری هم در بر دارد.
و مشکلات دیگر از قبیل:
عدم ثبات قیمت ها در بازار، کمبود کانتینرهای یخچالی، نبود هواپیماهای کارگو(باری)، عدم وجود مراجع تصمیم گیرنده صادرات زیر یک سقف، بهره بانکی بالا، عدم تجهیزات سورتینگ و بسته بندی ماشینی در بین صادرکنندگان، فعال نبودن رایزن های بازرگانی در کشورهای هدف، عدم مساعدت در برگزاری نمایشگاهه ها، عدم نظارت و کنترل برکرایه حمل جادهای و دریایی و ...
راهکارها و پیشنهادات جهت توسعه صادرات محصولات کشاورزی
و...
کلام آخر
۳۵ محصول کشاورزی ایران جزو رتبه‌های یک تا ۱۰ جدول جهانی این محصولات است و این آمار نشان می‌دهد که میتوان بر روی صادرات این محصولات تمرکز بیشتری داشت. این محصولات شامل سیب، کشمش و مرکبات، هندوانه، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی، پیاز و موسیر و پسته باپوست، رب گوجه‌فرنگی، زعفران، مغز پسته تازه است. خرمای ایران دارای محبوبیت در کشور هندوستان است و افزایش مشتریان ازجمله امریکا و استفاده از حقوق گمرکی اوراسیا میتواند حجم صادرات خرمای ایران را افزایش دهد. همانطورکه گفته شد پسته ارزآورترین محصول صادراتی کشاورزی ایران و میزان مصرف زعفران در بازارهای جهانی ۳۰۰ تن است که ایران میتواند تنها تأمین‌کننده این محصول باشد. خربزه را یکی از محصولات ارزآور و دارای محبوبیت در کشور عراق وانواع کلم قرمز و سفید در زمره پرفروش‌ترین و ارزآورترین محصولات کشاورزی ایران است. گیاهان دارویی دارای مقبولیت بین‌المللی، ارزآوری، اشتغالزایی و دارای ارزش‌افزوده برای تولیدکنندگان این محصول است و ظرفیت بسیاری برای افزایش میزان صادرات دارد. عراق، امارات، افغانستان، روسیه، ترکیه، پاکستان، اسپانیا، چین، هنگ‌کنگ، هند و قزاقستان از کشورهای هدف صادراتی محصولات کشاورزی است. بازاریابی محصولات کشاورزی ایران میتواند حجم و تنوع کشورهای مقصد صادراتی را افزایش دهد. چالش‌های صادرات محصولات کشاورزی شامل بی‌ثباتی مقررات حاکم بر صادرات به‌ویژه در بخش کشاورزی، کمبود سردخانه‌های مرزی برای صادرات به‌ویژه در مناطق، آزاد تجاری پیشرفت‌های فناورانه کشورهای رقیب در برداشت، حفظ و نگهداری، بسته‌بندی و صنایع تبدیلی، نسبت قیمت صادراتی ایران به میانگین قیمت صادراتی سایر کشورهای صادرکننده و رقابت ناسالم تولیدکنندگان، ضعف سلامت غذایی برخی اقلام کشاورزی، ظهور رقبای جدید در منطقه به‌ویژه از طریق صادرات مجدد، مشکلات حمل و نقل کانتینری، ریلی و هوایی، چالش‌های انتقال نرخ ارز و نرخ تسعیر ارز، ضعف در برندسازی جمعی و برندسازی پنهان و صادرات غیرقانونی برخی محصولات کشاورزی نظیر پسته و زعفران است.
پژوهش خبری // پژوهشگر: علی قنبری شیرسوار
----------------------------------------
[1] - قبل از قانون انتزاع برنامه تولید هماهنگ با برنامه تجارت بخش کشاورزی و مدیریت بازار نبود و از این طریق آسیب های فراوانی به بخش کشاورزی و بهرهبرداران آن و کسب و کارهای کشاورزی و مصرف کننده وارد می آمد چرا که حلقه اتصال برنامه تولید و تجارت و بازار بین سه وزات خانه متفاوت وجود نداشت . با قانون انتزاع قرار بر این بود که بازار و تجارت در کنار تولید قرار گرفته و بتواند به اهداف مدیریت بازار ، مدیریت تجارت و مدیریت تولید همزمان در یک سیستم و هماهنگ با آن تنظیم شود .اقتصاد نيوز،27/ 3/ 96