تولیدات ایران در حوزه صنعت از استانداردهای قابل قبول اروپا به شمار می رود لذا ایران توانایی صادرات محصولات صنعتی را به قاره سبز دارد. به اعتقاد این کارشناسان با بهره گیری از فرصت ها و برنامه ریزی دقیق، افق تجارت ایران با کشورهای اروپای شرقی بیشتر از 40 میلیارد دلار در سال خواهد بود.
پژوهش خبری: روابط اقتصادی ایران و اروپا از سابقه طولانی برخوردار بوده است. یکی از دلایل این امر داشتن مزیت‌های زیاد اقتصادی برای هر دو طرف می باشد. با نگاه اجمالی به پیشینه مراودات تجاری بین ایران و کشورهای اروپایی، خواهیم دید که اغلب تجارت کشورمان با قاره سبز شامل چند کشور اروپای غربی از جمله؛ انگلیس، فرانسه، آلمان بوده است.
بعد از توافق هسته ای و لغو تحریم های اقتصادی ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران، موانع اصلی برای گسترش روابط سیاسی و اقتصادی کشورها با ایران مرتفع شد. کشورهای مختلفی از قاره های آسیا، اروپا، آمریکا به برقراری، توسعه و ارتقاء روابط سیاسی- اقتصادی با ایران تمایل زیادی نشان دادند.
این فرصت بزرگی برای دستگاه های دیپلماسی سیاسی و اقتصادی کشورمان فراهم کرده تا با بازنگری در ایجاد روابط اقتصادی با کشورها، گزینه های متنوعی در عرصه مبادلات تجاری خارجی با دیگر کشورها از جمله کشورهای اروپای شرقی را در دستور کار قرار دهند.
نگاهی به ساختارهای سیاسی - اقتصادی کشورهای اروپای شرقی
با پیروزی انقلاب روسیه و گسترش تفکر کمونیسم به سمت اروپا و وقوع جنگ جهانی دوم باعث شد تا منطقه شرق اروپا در چارچوب قطب بندی بین المللی بنام بلوک شرق، زیر سیطره حکومت مسکو قرار گیرد. بعد از شکست آلمان در جنگ جهانی دوم و برگزاری سه کنفرانس «تهران»، «یالتا» و «پوتسدام» و تقسیم اروپا به دو اردوگاه شرق و غرب، شوروی از یک سو و آمریکا و اروپای غربی نیز از سوی دیگر وارد جنگ سرد شدند که در نهایت در سال 1991 میلادی با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تقابل دو بلوک شرق و غرب پایان یافت. قلمرو شوروی در اروپای شرقی شامل کشورهای مجارستان، لهستان، رومانی، بلغارستان، آلبانی، چکسلواکی، اوکراین، مولداوی، بلاروس (روسیه سفید) لیتوانی، استونی بود. بعد از تسلط اتحاد جماهیر شوروی بر این منطقه سیاستهای سیاسی و اقتصادی مسکو در کشورهای اروپای شرقی تسری پیدا کرد. از نظر سیاسی کلیه تصمیمات به وسیله حزب کمونیست گرفته می‌شود که انحصار هر گونه فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی را از پیش برای خود مسلم کرده بود. به عنوان نمونه؛ تشکیل نظام تک حزبی با تکیه بر ایدئولوژی مارکسیم در داخل این کشورها منجر به شکل‌گیری پیمان اقتصادی کومکون و پیمان نظامی و امنیتی ورشو شد.
بررسی وضعیت اقتصادی، سیاسی و نظامی امنیتی اروپای شرقی در زمان اتحاد جماهیر شوروی نشان می‌دهد که این کشورها در تمامی ابعاد و به انحاء مختلف تحت نفوذ شوروی قرار داشته‌اند. از لحاظ اقتصادی، شوروی تنها کشور تهیه‌کننده کالا برای اقمار خود محسوب می‌شد. روند اقتصاد کشورهای اروپای شرقی همچون اقتصاد شوروی به گونه‌ای نبود که بر مبنای مقتضیات و موقعیت بازار داخلی یا خارجی در جریان باشد بلکه بر طبق ظرفیت و قدرت تولیدی شوروی و سیاست اقتصادی آن در جریان بود. بیشتر محصولات و تولیدات صنعتی کشورهای اروپای شرقی توسط شوروی خریداری می‌شد و به طور کلی تجارت خارجی این کشورها با شوروی بود. با توجه به نبود رقابت در عرصه اقتصادی لاجرم محصولات تولید شده در این منطقه مطلوبیت و کیفیت لازم برای مصرف‌کنندگان خارج از این منطقه را نداشته است. بعد از فروپاشی شوروی مشکلات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، دینی و... عوامل مهم تنش و درگیری‌ها در اروپای شرقی بوده‌اند. به همین دلیل بحران‌هایی همچون بالکان شکل گرفت که منجر به تجزیه این منطقه شده و از خاکستر آن کشورهای دیگری مانند؛ بوسنی و هرزه گوین، کرواسی، مقدونیه، صربستان، مونته نگرو، اسلوانیا، چک، اسلواک، کوزوو تشکیل شدند.
روابط اقتصادی ایران با کشورهای اروپای شرقی
بعد از فروپاشی شوروی کشورهای این منطقه برای ورود به اتحادیه اروپا ناچار به اجرای اصلاحات عمیق و گسترده سیاسی و اقتصادی بودند. با توجه به این که اصلاحات در عرصه سیاسی به کندی پیشرفت کرده لیکن در حوزه اقتصادی در مسیر کسب استاندارهای بین المللی در تولید محصولات صنعتی و... قرار گرفته است. با توجه به توافق هسته ای ایران و لغو تحریم های اقتصادی، فرصتی برای سرمایه‌گذاران و بخش اقتصادی ایران ایجاد شده تا گزینه‌های بیشتر برای توسعه روابط اقتصادی داشته باشند. یکی از گزینه های خوب برای بخش اقتصادی ما کشورهای اروپای شرقی است. به دلیل اینکه فرهنگ کشورهای اروپای شرقی متمایل به فرهنگ شرقی است، محصولات شرقی و آسیایی را به خوبی پذیرا هستند و ایران می تواند در این زمینه سرمایه گذاری نماید. مشابهت های اقتصادی (تولید، بازار، مصرف و...) بین ایران و کشورهای اروپای شرقی از یک طرف و وجود مزیت ها و ویژگی‌های خاص اقتصاد ایران در منطقه و جهان از طرف دیگر باعث شده است تا ایران از جایگاه مهم اقتصادی – تجاری برای این کشورها برخوردار باشد.
مزیت‌های اقتصاد ایران به طور کلی می توان شامل؛ موقعیت ژئواکونومیکی، رتبه اقتصادی برتر در دنیا، جمعیت جوان و تحصیلکرده، وجود ذخایر طبیعی و معدنی، زیرساخت‌های اقتصادی قوی و گسترده، تنوع درحوزه های اقتصادی و غنی به لحاظ ذخایر هیدروکربنی و نفتی، چهارمین تولید‌کننده نفت در جهان، دارای دومین ذخایر گازی جهان، صنعت توریسم و اکوتوریسم، تولید روی وکبالت، رتبه برتر در ذخایر آلومینیوم، منگنز و مس در جهان، حائز رتبه خوب در دنیا به لحاظ تنوع تولیدات محصولات کشاورزی در جهان و... دانست. این ویژگی‌های کشورمان باعث می شود تا کشورهای اروپای شرقی تمایل زیادی به سرمایه گذاری و صاردات محصولات خود در ایران داشته باشند. به عنوان نمونه کشورهای اسلوونی، لتونی، چک، بلغارستان، کرواسی و.... می توانند در حوزه های صنایع الکترونیکی، مهندسی، مبلمان، صنایع غذایی، صنایع شیمیایی، راه آهن، دارو، آب، تولید قطعات خودرو، تولید برق آبی تکنولوژی برای محیط زیست، طرحهای عمرانی و ساختمان، جهانگردی، حمل و نقل زمینی و دریایی، ماشین آلات برقی و...در ایران سرمایه گذاری کنند.
از طرفی دیگر تولیدات صنعتی اروپای شرقی از استانداردهای اروپا پیروی می‌کند و این کشورها مرکز تولید دارو، صنایع مکانیزاسیون کشاورزی، تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، صنایع ریلی و... هستند. به طور خاص در رومانی صنایع داروسازی پیشرفت قابل توجهی داشته و از بالاترین استانداردهای اروپا و آمریکا پیروی می‌کنند به همین دلیل محصولات این کشور به اروپا و آمریکای مرکزی و شمالی صادر می شود.
در اسلواکی و چک و مولداوی نیز تمامی محصولات صنعتی و حتی کشاورزی و دامی دارای استانداردهای اروپا هستند. بنابراین بازارهای مصرف با اطمینان از کیفیت این محصول پذیرای این محصولات هستند. ضمن اینکه قیمت تمام شده فرآوردههای غذایی و محصولات صنعتی در این کشور کمتر از اروپای مرکزی است. از این رو ایران می تواند در حوزه های راه سازی، ساخت هتل، تولید ماشین آلات کشاورزی، سنگ‌های تزیینی، زغال سنگ، محصولات کشاورزی (خشکبار، آجیل، ادویه، میوه تازه و...) ساختمان سازی، مصالح ساختمانی، برق رسانی، آبرسانی، پتروشیمی، خودروسازی، صنایع غذایی، پروژه های سدسازی، احداث تونل، احداث مترو، ساخت سیلو ذخیره سازی گندم، ایجاد شبکه های آبیاری و زهکشی، انرژی (ساخت نیروگاه برق) فرش، مبلمان، منسوجات، روغن اتومبیل، محصولات پتروشیمی و... صادرات، سرمایه گذاری و صدور خدمات فنی و مهندسی در این کشورها داشته باشد.
به اعتقاد کارشناسان در سال های گذشته اقتصاد ایران از بازارهای اروپای شرقی مغفول مانده و نگاه تجاری ایران تنها بر چند کشور اروپای مرکزی نظیر آلمان، فرانسه و اسپانیا متمرکز شده بود اما در شرایط جدید و در شرایطی که اروپای شرقی در حال دورشدن از سیاستهای اقتصادی اروپای مرکزی است، بهترین شرایط برای ایران فراهم شده که به بازارهای این کشورها فکر کند و سطح مبادلات را به سرعت افزایش دهد.
خوشبختانه تولیدات صنعتی ایران از صنعت اروپایی پیروی می کند. بنابراین تولیدات ایران در حوزه صنعت از استانداردهای قابل قبول اروپا به شمار می رود لذا ایران توانایی صادرات محصولات صنعتی را به قاره سبز دارد. به اعتقاد این کارشناسان با بهره گیری از فرصت ها و برنامه ریزی دقیق، افق تجارت ایران با کشورهای اروپای شرقی بیشتر از 40 میلیارد دلار در سال خواهد بود.
علی‌رغم این خوشبینی بعضی از کارشناسان بر این باورند که حضور در بازار کشورهای این منطقه با مشکلاتی زیادی روبروست. وجود ساختارهای ناکارآمد سیاسی و اقتصادی در این کشورها مانع جذب سرمایه‌گذاری و حتی صادرات کالا می‌شود. وجود مشکلاتی همچون؛ اعطای امتیازات و تسهیلات نادرست به سرمایه گذاران، دیوانسالاری گسترده، مشکلات نهادی و قانونی – حقوقی و... از موانع حضور در بازار کشورهای اروپای شرقی می باشد.
سوال مهم کارشناسان این است که آیا دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران خواهد توانست این مشکلات مهم اقتصادی و تجاری کشورهای اروپای شرقی را حل نماید؟
پژوهش خبری// رحیم خجسته