موانع صادرات محصولات کشاورزی به روسیه

پژوهش خبری:با ممنوعیت واردات محصولات کشاورزی و غذایی از اتحادیه اروپا و برخی دیگر از کشورهای غربی از اوایل سال گذشته (اواسط سال 2014 میلادی) توسط روسیه و پس از آن نیز تحریم واردات این محصولات از ترکیه، فرصت مناسبی برای برخی محصولات ایرانی برای حضور در این بازار فراهم شد.

آمار واردات سال 2014 روسیه نشان می‌دهد، از مجموع واردات 37 میلیارد دلاری محصولات کشاورزی و غذایی، بیشترین سهم را گروه‌های گوشت، مرکبات و خشکبار، محصولات لبنی و آبزیان تشکیل داده‌اند به طوریکه ارزش واردات این چهار گروه به ترتیب برابر با 5.5 ، 5.4 ، 3.7 و 2.6 میلیارد دلار گزارش شده است.

این در حالی است که سهم محصولات ایرانی از این صادرات نزدیک به 170 میلیون دلار بوده که حدود یک درصد این بازار را شامل می‌شود. همچنین نگاهی به آمار 8 ماهه ابتدایی سال جاری نشان می‌دهد ارزش محصولات کشاورزی صادر شده از ایران به روسیه از مبلغ 60 میلیون دلار تجاوز نکرده است. این درحالی است که پس از گذشت بیش از 18 ماه از ممانعت روسیه از واردات محصولات غذایی کشورهای غربی، ایران هنوز نتوانسته حضور موثری در بازار روسیه داشته باشد.

دستیابی به بازار کشورهای اوراسیا از دیگر فرصت‌های حضور در بازار روسیه است که اهمیت توسعه صادرات به این کشور را چندین برابر کرده است. از سوی دیگر روسیه به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان غلات در جهان، می‌تواند به عنوان یکی از مهم ترین مبادی تأمین این محصولات برای ایران تبدیل شود که در حال حاضر سهم اندکی از این واردات را به خود اختصاص داده است.

موانع عمده صادرات محصولات کشاورزی به روسیه

اهمیت توسعه صادرات محصولات غذایی به روسیه در حالی است که شرایط فعلی از وجود برخی موانع در این مسیر حکایت دارد. در بررسی گفته‌های صادرکنندگان محصولات غذایی و کشاورزی، می‌توان به چهار مانع عمده در توسعه صادرات به این کشور اشاره کرد.

1ـ تعرفه‌ی بالای واردات محصولات غذایی ایران به روسیه

تعرفه‌ی بالای روسیه برای واردات محصولات غذایی و کشاورزی از ایران یکی از دلایلی است که عمدتاً از سوی صادرکنندگان این محصولات بیان می‌شود؛ به طوریکه بر اساس گزارش سازمان توسعه تجارت، میانگین تعرفه‌های وضع شده برای محصولات کشاورزی ایرانی برابر با 26.2 است که با احتساب سایر هزینه‌ها، صادرات به این کشور از سود کافی برخوردار نبوده است.

25 فروردین ماه سال جاری با امضای موافقتنامه‌ای مشترک میان ایران و روسیه تعرفه صادرات محصولات شیلاتی به روسیه از 26 درصد به زیر 7 درصد کاهش یافت. همچنین اخیراً نیز پس از توافق دو طرف، تعرفه صادرات محصولات لبنی نیز از ابتدای بهمن ماه حذف خواهد شد.

در این میان هرچند که تعرفه‌های بالا، یکی از عوامل بی‌رغبتی صادرکنندگان است، اما عوامل دیگری نیز در توسعه نیافتن این صادرات نقش دارند.

2ـ کمبود زیرساخت‌های حمل و نقل

صادرات به روسیه، عمدتاً از راه‌های‌ زمینی انجام می‌گیرد که با توجه به فاصله 933 هزار کیلومتری این مسیر، هزینه حمل و نقل محصولات کشاورزی به این کشور به شدت افزایش می‌یابد. در این شرایط تنها صادرات برخی محصولات (مانند مرکبات) از استان‌های شمال غربی ایران از طریق راه‌های زمینی دارای مزیت است.

این در حالی است که راه دریایی قابل کشتیرانی بین ایران و روسیه 33 هزار کیلومتر گزارش شده است که نشان می‌دهد صادرات این مسیر به مراتب از راه زمینی به‌صرفه‌تر خواهد بود. اما با این وجود نیز، کمبود کشتی، کانتینر و کانتینرهای یخچال‌دار مانع رونق صادرات از مسیر دریایی به کشور روسیه شده است. کمبود وسایل حمل و نقل مناسب و استاندارد در رابطه با صادرات زمینی نیز مطرح می‌باشد که این نیز عاملی برای کُند شدن صادرات به روسیه شده است.در رابطه با مسیرهای هوایی و ریلی نیز باید گفت حمل بار از مسیرهای هوایی انجام نمی‌گیرد و خطوط ریلی ایران و روسیه نیز به یکدیگر متصل نیست.

بنابراین به طور کلی می‌توان گفت نبود زیرساخت‌های حمل و نقلی مناسب بین ایران و روسیه موجب گردیده تجارت بین این دو کشور از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و بسیاری از فرصت ها در این زمینه از دست برود.

3ـ نبود استاندارد بهداشتی مشترک

مهم‌ترین دلیلی که می‌توان برای وضع تعرفه‌ی بالا برای محصولات غذایی توسط روسیه ذکر کرد این است که محصولات ایرانی استانداردهای بهداشتی مورد نظر روسیه را ندارند. به عنوان مثال وزن مرغ‌های ایرانی به دلیل الگوی مصرف آن در کشور، بالا بوده و کیفیت و استاندارد مورد نظر کشور روسیه را ندارد.

این موضوع موجب شده تا پس از گذشت یک سال و نیم از زمان تحریم‌های روسیه فقط برخی محصولات شیلاتی، همچون میگو و اخیراً نیز برخی محصولات لبنی قادر به دریافت استانداردهای بهداشتی طرف روسی شده و تولیدکنندگان کماکان نتوانسته‌اند کیفیت محصولاتی همچون گوشت مرغ و ماهی، که ظرفیت مناسبی برای صادرات آن وجود دارد را به استاندارد مورد نظر روسیه برسانند و مجوز صادرات به این کشور را دریافت کنند.

4ـ مشکل تبادلات بانکی

با افزایش تنش های روسیه و غرب و همچنین اعمال تحریم از سوی کشورهای غربی علیه این کشور، ارزش واحد پولی روسیه (روبل) کاهش یافته است. این شرایط در حالی است که معامله‌گران روسی نیز مبالغ خرید کالا را فقط با پول ملی خود پرداخت می‌کنند که این امر موجب شده تا سود لازم برای صادرکنندگان تأمین نشود.

نبود قراردادهای دوطرفه در زمینه مبادلات بانکی و همچنین منعقد نشدن پیمان پولی دوجانبه بین دو کشور ایران و روسیه نیز از جمله دلایل کاهش اطمینان برای حضور در بازار روسیه عنوان شده است.

راه‌حل بهبود صادرات محصولات کشاورزی چیست؟

صادرات محصوات غذایی به روسیه و موانع ذکر شده در فوق به عنوان یکی از مصادیق صادرات در بخش کشاورزی مورد بحث قرار گرفت. به طور کلی صادرات محصولات کشاورزی متولی مشخصی ندارد و پیوسته با بروز نوسانات قیمتی در بازار داخلی و یا تصمیمات بخشی، دستخوش تغییراتی می‌شود.

تجربه نشان می‌دهد نوسان در صادرات محصولات غذایی موجب از دست رفتن بازار هدف و جایگزینی کشورهای رقیب می‌شود. نوسان در صادرات محصولات کشاورزی نه تنها کشور میزبان را از ادامه همکاری با صادرکننده منصرف می‌کند، بلکه صادرکنندگان را نیز نسبت به صادرات این محصولات بی انگیزه می‌کند.

از سوی دیگر روند کُند فراهم سازی زیرساخت‌ها و رفع موانع صادرات (موارد ذکر شده) نتیجه متمرکز نبودن بخش‌های تصمیم‌گیر در این زمینه است. می‌توان گفت تجمیع مدیریت تولید و بازرگانی محصولات کشاورزی می‌تواند زمینه این هماهنگی را فراهم سازد؛ به طوریکه علاوه بر تنظیم حجم تولید بر اساس نیاز بازار داخلی به اضافه بازار صادراتی، در تسهیل و رفع موانع پیش‌رو اقدامات موثرتری انجام نیز گیرد.

در همین راستا به نظر می‌رسد شکل‌گیری مدیریت بازرگانی و توسعه تجارت محصولات کشاورزی ذیل وزارت جهاد کشاورزی که طبق قانون تمرکز وظایف بخش کشاورزی نیز تلویحاً مورد اشاره قرار گرفته، می‌تواند راه‌گشای این بخش باشد.