پژوهش؛ تکیه گاهی برای هنر هفتم

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: قطاری وارد ایستگاه می‌شود... کات و تمام؛ این اولین فیلم ساخته دست بشر است که توسط برادران لومیر تهیه‌شده است.

برادران لومیر در سال ۱۸۹۵با توسعه سینماتوگراف به پایه‌گذاری این هنر درجهان پرداختند. پنج سال پس‌از این اتفاق برای اولین بار دوربین توسط مظفرالدین شاه وارد ایران شد و امروز سینما یکصد و بیست و یکمین تولد خود در ایران را گرامی می‌دارد.

امروز ۲۱ شهریور روز سینماست. سینما به‌عنوان هنر هفتم طی دهه‌های اخیر به صنعتی بی‌بدیل در جهان تبدیل شده است که گردش مالی هنگفتی را به راه انداخته است؛ اما به‌راستی آیا رسالت اصلی سینما به گیشه و اقتصاد ختم می‌شود؟ سینما می‌تواند در کنار مباحث اقتصادی با درون‌مایه‌ای فاخر به ابزاری مهم برای حل مسائل جامعه اعم از مسائل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بپردازد.

آثار سینمایی اجتماعی از جمله ژانر‌های مهم و محبوب در سینما هستند که در دهه اخیر نیز فیلم‌های ایرانی بسیاری در این رده قرار می‌گیرد. سینما، رسانه‌ای پویاست که در بین مخاطبان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به‌نوعی حافظه تاریخی ملت‌ها، عصر کنونی آن‌ها و درنهایت آمال و آرزوهایشان را در برمی‌گیرد. سینما ماشینی تمدن ساز است که می‌تواند دست به ترسیم افقی روشن برای طلیعه تمدن ملت‌ها بزند، اما این مهم چه هنگام میسّر می‌شود؟ این امر زمانی محقق می‌شود که سینما بر خود غلبه کرده و رویکرد هنر برای هنر و هنر برای شهرت در آن، جای خویش را به هنر در خدمت انسانیت بدهد.

در حقیقت سینمای اجتماعی تکلیف دارد تا با رویکردی مسئله محور به شناسایی مسائل و دشواری‌های حاکم برجامعه بپردازد و با بازنمایی این مشکلات افکار عمومی و اذهان خواص را به خود معطوف سازد به گونه‌ای که فضای دغدغه مندی و زمینه ارائه راهکار را به وجود آورد. آثار سینمایی به این مرتبه نخواهند رسید مگر به لطف پژوهش‌های سینمایی که در زمره فعالیت‌های پیش‌تولید انجام می‌شود.

در حقیقت تکیه فیلم‌نامه‌های اجتماعی بر پژوهش‌های رسانه ای و همچنین تحقیقات جامعه‌شناسانه راه‌حل عملی برای این موضوع است. بدون این پژوهش‌ها شاهد ادامه مسیری خواهیم بود که در دهه گذشته جز سیاه نمایی در سینمای ایران نتیجه‌ای دیگری بر جای نگذاشته است. سینمای ایران بسیاری از معضلات دهه گذشته جامعه ایران از قبیل فقر، طلاق، اعتیاد، مهاجرت و ... را با رویکردی حداکثری، نادرست و بی‌راه حل بازنمایی کرده است که این نتیجه‌ای جز حس ناامیدی و رخوت در جامعه ندارد.

امید دقیقا مفهومی است که همانند اکسیر حیاتی برای جامعه کنونی ایران مورد نیاز است. درحقیقت نوع بازنمایی غیرکارشناسانه، ولی هنرمندانه آسیب های اجتماعی، اگرچه سود خوبی را به سوی گیشه سرازیر کرده است، اما به کاهش سرمایه اجتماعی در ایران منجر شده است و این عملکرد می تواند نتایجی نظیر کاهش اعتماد، انسجام و مشارکت را در پی داشته باشد که همگی سبب کاهش امید اجتماعی می شوند. به نظر می رسد سینمای اجتماعی ایران می تواند بر پایه پژوهش های رسانه‌ای جامع با رویکردی امید بخش، شیوه های بازنمایی مناسبی را در پیش گیرد که علاوه بر کمک به حل مسائل اجتماعی به بهبود و ارتقای سلامت روانی و سرمایه اجتماعی نیز منجر شود.

پژوهشگر: داود نعمتی