روند علم، پژوهش و فناوری طی 40 سال اخیر چگونه بوده است؟

چکیده مصاحبه پژوهشی:

-"ایجاد: دانشگاه، مراکز پژوهشی، مراکز رشد و فناوری" ­در طول 40 سال پس از انقلاب، روند رو به رشد و قابل توجه داشته است.

- "­دوره ­های مشترک، فرصت مطالعاتی دانشجویان و اعضاء هیئت علمی" به لحاظ آماری رو به گسترش بوده است.  

- سهم ایران از تولید علم دنیا:  9/ 1 مقالات دنیا است.

- سهم ایران در مقالات 1 درصد برتر دنیا؛ 9/ 2 است.

- آمار نشریات در حوزه وزارت علوم: 1277 نشریه علمی است.

 - طبق برنامه پنجم توسعه كشور : تعداد نشريات از ۵۰۰ نشريه به ۱۲۰۰ نشريه افزايش پيدا كرده است.

-طبق برنامه ششم توسعه کشور: بايد حداقل ۷۰ نشريه ايراني در پايگاه‌هاي بين‌المللي علم و داراي ضريب تاثير، نمايه شود.

پژوهش خبری صدا وسیما: ­در طول 40 سال پس از انقلاب، جایگاه ایران در آموزش، گستردگی تحصیلات تکمیلی، پژوهش و فناوری و تولید علم جهان با یک جهش روبرو بوده است. طی ۲۰ سال اخیر مدارک و مقالات علمی ثبت شده توسط پژوهشگران کشور از ۹۸۳ مدرک در سال ۱۳۷۶ به ۴۹۶۹۶ مدرک تا پایان سال ۱۳۹۶ رسیده است که این عدد، افزایش بیش از ۵۰ برابری را نشان می‌دهد. همچنین کشور ایران با کسب جایگاه ۱۶ در فهرست تولیدکنندگان علم جهان، با رشد سالانه ۲۲ درصدی طی دهه اخیر به بزرگ‌ترین جهش علمی جهان در حوزه‌های علوم، فنی و مهندسی دست یافته است[1].­ در اين چارچوب در مصاحبه پژوهشی با دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاست­گذاری و برنامه ­ریزی امور پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، موضوع­ «­ علم، پژوهش و فناوری طی 40 سال پس از انقلاب» را با طرح سئوالات زير مورد بررسي و واکاوي قرار داديم:

پژوهش خبری : دانشگاه­ها، مراکز پژوهشی و مراکز­ علم و فناوری کشور از چه زوایایی قابل بررسی است­؟  

دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاست­گذاری و برنامه ­ریزی امور پژوهشی وزارت علوم: در 40 سال گذشته، بعد از انقلاب اسلامی،  وضعیت دانشگاه­ها، مراکز پژوهشی، مراکز فناوری، پارک ­های علم و فناوری کشور  از دو زاویه قابل بررسی است:  1- بر اساس نیاز داخلی­( زیرساختی)  2- از نگاه بیرونی در بستر علم دنیا و رویکرد بین ­المللی   

پژوهش خبری :  دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی به لحاظ زیرساختی و تعاملات خارجی چگونه بوده است؟

دکتر محسن شریفی: زمانی تعداد دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی، محدود بود. نگاه و برنامه اول وزارت علوم به آموزش عالی این بود که زیرساخت­ ها، حداقل به لحاظ کمی، توسعه پیدا کند؛ سپس در راستای نیازهای کشور مدیریت شود:  

1- به لحاظ زیر ساختی: از نظر "ایجاد: دانشگاه، مراکز پژوهشی، مراکز رشد و فناوری،"  در طول 40 سال گذشته، روند رو به رشد و قابل توجه داشته ­ایم. در گذشته رشته ­های دانشگاه بسیار محدود،  بیشتر در دوره کارشناسی و پایین­ تر، موارد محدودی هم متمرکز بر دوره­ های تحصیلات تکمیلی، آن­هم بیشتر در مقطع کارشناسی ارشد بود. در حال حاضر، شاهد توسعه دوره­ های تحصیلات تکمیلی بویژه دوره دکترا هستیم. 

 2- به لحاظ ارتباطات و تعاملات خارجی:"­دوره­ های مشترک، فرصت مطالعاتی دانشجویان و اعضاء هیئت علمی"  نسبت به گذشته آمار و ارقام بیشتر است. دانشگاه­ها تعاملات خیلی خوبی در حوزه تخصصی خودشان دارند. بنابراین در طول این سال­ها هم به لحاظ زیرساختی و هم به لحاظ توسعه دوره ­ها و رشته­ ها مخصوصا بین رشته­ ­هایی که وجود نداشته و بوجود آمده قابل توجه است.

پژوهش خبری : توسعه­ دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی را چگونه ارزیابی می­ کنید ؟  

دکتر محسن شریفی: در گام نخست دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی، باید نیروی انسانی متخصص مورد نیاز جامعه را تربیت کنند. گام اول: آموزش محوری ؛  گام دوم: پژوهش محوری ؛  و گام سوم: رویکرد فن­ آورانه است.  زیر­ساخت، علم و نیروی انسانی هم مراحل  باید فراهم شود. دانشگاه­ها در روند تغییر:  از آموزش محوری به پژوهش محوری و داشتن زیرساخت­ های آزمایشگاهی، امکانات و تجهیزات مورد نیاز برای پژوهش رشد قابل توجهی داشته ­اند؛ در اغلب دانشگاه­ها، پژوهش صورت می­گیرد؛ آزمایشگاه ­ها شکل گرفته ­اند. مجموعه های تحصیلات تکمیلی، مخصوصا در دانشگاه­های بزرگ بیشتر بر دوره ­های دکترا متمرکز و توسعه پیدا کرده ­اند. در دهه اخیر مخصوصا با توجه به توسعه بیشتر مراکز رشد و پارک­ های علم و فناوری، در کنار مراکز پژوهشی و پژوهشگاه­ها از یکسو،  و از سوی دیگر دانشگاه­ها، زیر ساخت­ های لازم برای ورود به عرصه فناوری و تجاری ­سازی فراهم است.

پژوهش خبری:­ توسعه علم و فناوری نیازمند چیست­؟

دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاست­گذاری و برنامه ­ریزی امور پژوهشی وزارت علوم: اگر بخواهیم در حوزه علم و فناوری در سطح دنیا در کنار دیگر کشورها جایگاهی داشته باشیم؛ در سطح عالی به سه مورد نیاز داریم: 

1-­ دانشگاه­های آموزش محور، 2- دانشگاه­های پژوهش محور، 3- مراکز پژوهشی قوی(در کنار دانشگاه­ها، که بتوانند پژوهش­ های دانشگاهی را تکمیل­تر کنند و یک قدم به سمت جلو در کاربردی کردن و نزدیک کردن پژوهش­ ها به نیازهای جامعه است قدم بردارند.). 

پژوهش خبری :نقش پارک­ های علم و فناوری در پاسخگویی به نیاز جامعه چیست؟ 

دکتر محسن شریفی: گام بعدی پارک ­های علم و فناوری و مراکز رشد است؛ که بتوانند درصدی از این پژوهش­ ها را که جنبه کاربردی دارند؛ به نیاز جامعه تبدیل کنند و در راستای اقتصاد دانش بنیان پیش ببرند. الان در این نقطه هستیم و باید برای افزایش بهره ­وری اینها و آنچه بدست آوردیم بیشتر مدیریت کنیم.

پژوهش خبری :­ رشد علمی کشور چگونه است؟

دکتر محسن شریفی: به گزارش پایگاه­های معتبر بین ­المللی(­آی اس ای و اسکوپوس) رتبه علمی قابل قبول و رو به رشد داریم. در میان کشورهایی که رشد علمی خوبی دارند؛ جایگاه­مان خوب است. در ایجاد زیرساخت­ ها، تلاش­ های خوبی صورت گرفته است؛ اما اینکه چقدر از این پژوهش­ ها را می­توانیم به سمت "رفع نیازهای کشور، حل مسائل کشور، رفاه و تامین نیازهای جامعه" سوق دهیم؛ بیشتر از گذشته باید بپردازیم. کشوری می ­تواند پژوهش­ های خود را به نیاز جامعه تعریف کند؛ که علوم پایه قوی، به روز، بهنگام و البته با حمایت­ های بیشتر داشته باشد. ­در کشورهای توسعه یافته به علوم پایه خود بیش از هر رشته دیگری حمایت، توجه و برنامه ­ریزی می ­کنند. علوم انسانی نیز که بخشی از آن به لحاظ فرهنگی ،اجتماعی، اقتصادی، خاص کشور خودمان است؛ بیش از هر حوزه دیگر باید توجه و حمایت کنیم.  

پژوهش خبری : بر اساس اسناد بالادستی ، اهداف علمی و پژوهشی چقدر تحقق یافته است؟

دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاست­گذاری و برنامه­ریزی امور پژوهشی وزارت علوم: در ایجاد مراکز پژوهشی پیشرفته: که در اسناد بالادستی قید شده است شاهد پژوهشگاه ­های بزرگ تخصصی در کشور هستیم که  نیاز جامعه، صنعت و دستگاه­ های اجرایی، می­تواند به آنها سپرده شود. در حوزه تولید علم: زمانی تعداد مقالات خیلی کم بود؛ که رشد پیدا کرده است و در نشریات دنیا، جایگاه پیدا کردیم. تعداد مقالاتی که به عنوان مقالات پراستناد ایجاد می­شود یا در مجلات چارک اول به چاپ می­ رسد؛ روز به روز در حال افزایش است. امیدواریم آمار نشریات دارای رتبه بالا و خوب هم روز به روز افزایش پیدا کند. در اسناد بالا دستی قید شده تعداد مجلات کشور در پایان برنامه توسعه پنجم، دو برابر شود. سال پایانی برنامه پنجم نسبت مجلات نسبت به سال اول دو برابر شد. در برنامه ششم توسعه، قید شده که علاوه بر توسعه کمی،  باید توسعه کیفی صورت بگیرد. بتوانیم مجلات­ را در پایگاه­های بین­ المللی ثبت کنیم. و خودمان مجله بین­ المللی داشته باشیم. هم با مقالاتمان هم با مجلاتمان در دنیا جایگاه داشته باشیم؛ در یکی دو سال گذشته، تعدادی از نشریات، در نمایه ­های بین ­المللی از جمله اسکوپوس و آی اس آی هم ورود پیدا کردند و برنامه جدی داریم که تعداد اینها افزایش پیدا کند و حمایت هم خواهیم کرد.     

پژوهش خبری :سهم ایران از تولید علم دنیا و علم برتر دنیا چقدر است؟

دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاست­گذاری و برنامه ­ریزی امور پژوهشی وزارت علوم: ما در کنار مقالاتی که در دنیا در مجلات بین­المللی منتشر می­کنیم. سهم ایران از کل کمیت تولید علم دنیا بنا بر گزارش  پایگاه استنادی آی اس آی سهم ما تقریبا 9/ 1 مقالات دنیا است. سهم ایران در مقالاتی که جزء 1 درصد برتر هستند؛ بر اساس گزارش پایگاه استنادی آی اس آی. سهم ما 9/ 2 است. بنابراین ما آنجا سهم بیشتری در مقالات کیفی داریم.

  پژوهش خبری :رشد نشریات علمی چگونه بوده است؟

دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاست­گذاری و برنامه ­ریزی امور پژوهشی وزارت علوم: ما نشریاتی داریم که در داخل با عنوان نشریات علمی پژوهشی تولید می­شود. این نشریات را می­توان به دو دسته تقسیم کرد. 1-نشریاتی که داخلی هستند اما توانسته ­اند در نمایه­ های­ بین­المللی در سطح بین ­المللی هم ورود پیدا کنند.­2- نشریاتی که فقط درپایگاه­های داخلی است و در سطح دنیا منتشر­ نمی­شود. آمار نشریاتی که در حوزه وزارت علوم الان وجود دارد؛  1277 نشریه علمی است.

   کلام آخر   

دکتر محسن شریفی، مدیرکل دفتر سیاست­گذاری و برنامه ­ریزی امور پژوهشی وزارت علوم: در برنامه پنجم توسعه كشور به وزارت علوم تكليف شده بود كه تعداد نشريات علمي پژوهشي و علمي ترويجي كشور تا دو برابر افزايش يابد. كه با برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته اين هدف تحقق پيدا كرد و تعداد نشريات از ۵۰۰ نشريه به ۱۲۰۰ نشريه افزايش پيدا كرد. در برنامه ششم توسعه با يك هدف‌گذاري كيفي براي نشريات علمي روبه‌رو هستيم كه بر اساس آن بايد حداقل ۷۰ نشريه ايراني در پايگاه‌هاي بين‌المللي علم و داراي ضريب تاثير نمايه شوند.

«افزایش تولید علم دنیا در طول ۲۰ سال اخیر ۲٫۱ برابر (۲۱۰ درصد) بوده و این در حالی است که میزان رشد سالانه تولید علم دنیا در این مدت ۳٫۷ درصد بوده است. این در حالی است که میزان تولید علم ایران در این ۲۰ سال از ۹۸۳ مقاله به ۴۹٬۶۹۶ مدرک افزایش یافته و درواقع بیش از ۵۰ برابر افزایش داشته است.»[7]

پژوهش خبری // مهدی ناجی

منابع در آرشیو پژوهش خبری موجود است.