ـ آمار بالای پرونده‌های قضایی ناشی از خشونت‎های اجتماعی، طلاق، بی‌تفاوتی به درگیری‌هاست، می‌تواند ناشی از نبودن صبر، بردباری و مدارا در جامعه باشد.

ـ وجود طلاق، خشونت خانگی، ۱۵ میلیون پرونده قضایی و فوت ۱۷ هزار نفر به دلیل تصادفات درکشور ناشی از نبود مدارای اجتماعی است.

ـ وقوع روزانه ٢٢٣ نزاع و درگیری خیابانی در پایتخت

ـ مدارا یکی از فضیلت­ های اخلاقی است که در قرآن کریم بیشتر از 70 بار با کلمات مشابه، مفهوم صبر مطرح شده است.

ـ مدارا، مهم ترین رکن عقلانیت بعد از ایمان به خداست.

ـ خود محوری و خودمداری و خود را محق دانستن موانع اصلی مدارا در تعامل با دیگران است.

ـ سبک زندگی فشرده و درهم تنیده شهری به ویژه در کلانشهر تهران آستانه تحمل و مدیریت استرس را در فرد کاهش می­ دهد

ـ نقش رسانه­ ها و خانواده در حوزه مدارای اجتماعی، واقعیتی انکارناپذیر است که مورد غفلت واقع شده است.

ـ ارتقای سواد رسانه‌ای، آگاهی اجتماعی، آموزش قوانین و حقوق شهروندی و گسترش گفتگو راه‌هایی برای افزایش مداراست.

ـ گسترش فرهنگ مدارا از سطوح بالای مدیریتی ضرورت دارد.

ـ مدارای اجتماعی با بخشنامه، نهادینه نمی­ شود بلکه آموزش­ های مربوط به آن باید از دوران کودکی نهادینه شود.

پژوهش خبری صدا وسیما:جامعه در حال گذار و چند فرهنگی ما که همواره در طول تاریخ به رغم اختلاف سلیقه‌ها، ‌تفاوت ها و تعارض‌ها، به رفق و مدارا و همزیستی مسالمت‌آمیز بین اقوام و مذاهب و گروه‌های مختلف شهره بوده است به سبب برخی ناملایمات و مشکلاتی که مردم درگیر آنند این روزها به نظر می­رسد در تعامل بین افراد در خانواده و اجتماع با انواع خشونت­ ها در ابعاد مختلف مواجه است. آمار بالای پرونده ­های قضائی، خشونت­ های اجتماعی و خانگی و آسیب ­های اجتماعی در کشور گویای این می­ تواند باشد که مدارا به عنوان یک فضیلت اخلاقی در جامعه چندان نهادینه نشده و یا کاهش یافته است. در این نوشتار در پی پاسخ به این سوال‌ها هستیم که:

1ـ علت پرخاشگری و نابردباری در میان برخی از ما چیست؟

2ـ چرا مدارای اجتماعی در میان برخی از ما کم است؟

3ـ مدارای اجتماعی چه نقشی در کاهش آسیب‌های اجتماعی از جمله خشونت و جرایم علیه افراد دارد؟

4ـ چگونه می توان به تقویت مدارای اجتماعی در جامعه کمک کرد؟

مدارای اجتماعی چیست؟

مدارای اجتماعی با مفاهیمی چون صبر، حلم و بردباری،‌ آستانه تحمل قرین است و مفهوم مقابل آن عدم تحمل، ناشکیبایی و خشونت ورزی است. مدارا را می ­توان پذیرش و کنار آمدن با افراد و گروه ­هایی که از نظر نظام ارزشی و عقیدتی با ما متفاوت هستتند، تعریف کرد. به بیانی ساده،‌ مدارای اجتماعی به معنای به رسمیت شناختن حقوق افرادی است که مانند ما نیستند.

مدارا آزاد گذاشتن دیگران برای داشتن ویژگی‌های شخصی یا نگهداری عقاید و اعمالی است که دیگران آن را عملی اشتباه یا تنفرانگیز در نظر می‌گیرند مدارا، پاسخی به تفاوت‌ها و تضادهاست و ظرفیتی است که افراد به میزان‌های متفاوت از آن برخوردارند. زمانی که از مدارا حرف می‌زنیم یعنی آنکه افراد با تمام تفاوت‌ها، عقاید، اعمال و ویژگیهای شخصی به نوعی تعامل با دیگران می‌رسند.

فضیلت مدارای اجتماعی در احادیث و روایات 

واژه‌شناسان رفق و مدارا را نرم خویی، رأفت، ترک زور و خشونت معنا کرده‌اند. مدارا نقش بسیار سازنده‌ای در زندگی خانوادگی و اجتماعی انسان دارد. در امان ماندن دین و دنیا، سرازیر شدن خیر و برکت، پایداری دوستی و صمیمیت، پوشیده ماندن عیوب، از بین رفتن کینه و دشمنی و... از آثار و برکات رفق و مدارا است.

به گفته دکتر موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران: یکی از فضیلت­ های اخلاقی که در دین مبین اسلام بر آن تاکید شده است مدارا کردن با دیگران است. مدارا موجب افزایش محبت، صمیمیت، نشاط، انسجام، احساس تعلق و گذشت میان مردم می­ شود.

در قرآن کریم بیشتر از 70 بار با کلمات مشابه، مفهوم صبر مطرح شده است،پیامبر اسلام(ص) در روایتی «مهم ترین رکن عقلانیت بعد از ایمان به خدا را مداراکردن با مردم» می ­داند و حضرت علی(ع) نیز در این زمینه می ­فرماید: « نتیجه خردورزی مداراکردن با مردم است».

 چرا صبر و مدارا در جامعه کاهش یافته است؟

دکتر سید حسن موسوی چلک دلایل متعددی برای این مسئله ذکر کرده است: نخست اینکه اخلاق در جامعه نسبت به قبل ضعیف‌تر شده است. نکته دوم اینکه ما مدت‌های مدیدی است که به درستی در حوزه اجتماعی و مولفه‌های فرهنگی کار نکرده‌ایم. در همین بخش فرهنگی، عمدتا ممیزی کرده‌ایم و گفتیم چه کاری نکنید. راهکار ندادیم و نگفتیم چه کاری بکنید. همیشه بعد سلبی را بر بعد ایجابی موضوعات فرهنگی اجتماعی غالب کردیم و نتیجه هم نگرفتیم. بخش بعدی برمی‌گردد به اینکه ما به افراد عجولی تبدیل شده‌ایم. همیشه دیر کرده‌ایم، همواره عجله داریم و فکر می‌کنیم حق با خودمان است. مفهوم صبر و مدارا، یکی از مولفه‌هایی است که در بحث حقوق شهروندی آن را دنبال می‌کنیم. ما برای اینکه به حقوق مردم احترام بگذاریم، صبر نداریم. در عین حال انتظار داریم که به حقوق خودمان تعرض نشود. یکی از معضلات اجتماعی امروز جامعه فقر محبت و کاهش مهربانی اجتماعی بوده که نتایجی چون کاهش مسئولیت اجتماعی را به همراه دارد.

طبق آماری که مسئولان قوه قضاییه کشور اعلام کردند در ایران 15 میلیون پرونده قضایی وجود دارد و این در حالی است که در کشور هند با دارا بودن حدود یک میلیارد جمعیت، تنها یک میلیون و 200 هزار پرونده قضایی دارد و این موضوع حاکی از نبود مدارای اجتماعی در کشور است.

دکتر امیر محمود حریرچی، جامعه شناس نیز معتقد است: توصیه به مدارا و همزیستی مسالمت آمیز در شرایطی که بی­عدالتی و نابرابری حکمفرما باشد کارساز نیست در جوامع امروز در کنار برابری در استفاده از فرصت ها، تحقق حقوق شهروندی، اخلاق مداری، رنگ باختن خودخواهی­ ها و مدارا پیشگی از اهمیت زیادی برخوردار است. در دوران زندگی سنتی در قالب خانواده گسترده و زندگی محله محور، علاوه بر سادگی روابط اقتصادی و اجتماعی ارزش های اخلاقی نیز حاکم بود و با ورود ریش سفیدان و گیس سفیدان برای حل مشکلات به صبوری و مدارای کمتری نیاز بود. متاسفانه در حال حاضر زائل شدن حق افراد در جامعه مدرن و شهری که در لفافه ­ای از قوانین و دیوان سالاری پیچیده شده ما را در هاله­ ای از تردید و ابهام قرار داده است بنابر این صبر و مدارا برای زندگی در چنین شرایطی الزامی است.

علی گرانمایه‌پور، استاد علوم ارتباطات و مطالعات رسانه: از دهه ۸۰ ، به دلایل مختلف جامعه در حال حرکت به سمت «عصبانی‌ شدن» است. بعضی معتقدند فشار اقتصادی که قطعا بخشی از جامعه را متاثر کرده است عامل این عصبانیت اجتماعی است. ما جمعیت و مردم عصبانی داریم که برای کنترل آنها باید تدبیری بیندیشیم. از سوی دیگر، خانواده‌های ما در گذشته گسترده بودند و فرزندان به­ طور طبیعی از بدو تولد نحوه سازگاری با دیگران را می‌آموختند اما این توفیق در خانواده‌های جدید به شدت کاهش پیدا کرده و والدین به شدت به خواسته‌های فرزندانشان توجه می‌کنند که همین امر منجر به کاهش روحیه مدارا خواهد شد. اینکه بچه‌ها تمرین کافی ندارند موجب می‌شود وقتی ازدواج کنند نتوانند با دیگری سازگار باشند و تفاوت‌ها را بپذیرند.

دکتر امیرمسعود امیرمظاهری جامعه شناس: مردم به علت مشاهده برنامه‌های رسانه‌هایی مانند شبکه‌های ماهواره‌ای، محیط اجتماعی خود را با سایر محیط‌های اجتماعی مقایسه می‌کنند، اما این مقایسه ناقص است؛ چرا که تنها ویژگی‌های مثبت جوامع دیگر با محدودیت‌ها و مشکلات جامعه ایرانی مقایسه می‌شود و این‌ به ایجاد و گسترش نارضایتی و ناخرسندی کنشگران در جامعه گسترش می‌انجامد. عملکرد نظام آموزشی و رسانه‌ای نیز به ­گونه‌ای است که مداوم سطح توقعات اجتماعی افزایش پیدا می‌کند و کنشگران دائما به نداشته‌های خود می ­اندیشند و این نوعی سرکوب روانی است. همچنین اساس زندگی جدید بر فردگرایی و تامین منافع آنی فرد است. این مورد نیز می‌تواند جزو مولفه‌های موثر در کاهش آستانه تحمل باشد. از سوی دیگر معنوی ­گرایی در حاشیه قرار گرفته و مادی­گرایی افزایش یافته است. همچنین عقلانیت بر احساسات و عواطف انسانی پیشی­ گرفته است.

سبک زندگی فشرده و درهم تنیده شهری به ویژه در کلانشهر تهران به گونه ­ای است که دائما شهروندان تهرانی تحت فشارهای مختلف اعم از فشارهای ترافیکی، آلودگی ­ها و تغذیه نامناسب قرار دارند و وجود استرس­ های متعدد، آستانه تحمل و مدیریت استرس را در فرد کاهش می ­دهد.

مدارای اجتماعی چه نقشی در کاهش آسیب های اجتماعی از جمله خشونت و جرایم علیه افراد دارد؟

سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی کشور: وجود طلاق، خشونت خانگی، ۱۵ میلیون پرونده قضایی و فوت ۱۷ هزار نفر به دلیل تصادفات در کشور را ناشی از نبود مدارای اجتماعی است. ما در مدارای اجتماعی ضعف داریم و نگرانیم، زیرا خروجی آن، زندان و کلانتری و بزرگ شدن کمیته امداد و بهزیستی است؛ عوارض مدارا نکردن را در سازمان‌های اجتماعی می‌بینیم و اگر آمار زندانی‌ها بالاست، نشان می‌دهد که باید روی مدارای اجتماعی کار کنیم، این درحالی­است که این مسائل با بخشنامه و زور پیش نمی‌رود.

آمار بالای پرونده‌های قضایی که ناشی از خشونت‎های اجتماعی، طلاق، بی‌تفاوتی به درگیری‌هاست، می‌تواند ناشی از نبودن صبر، بردباری و مدارا در جامعه باشد. طلاق، خشونت و جرم در جامعه‌ای که صبر و بردباری داشته باشد، کمتر است و جای آن را انسجام، نشاط و تعلق اجتماعی خواهد گرفت. البته صبر را نمی‌شود با زور جا انداخت. صبر جزء فضایل انسانی و اخلاقی است. این فضایل تنها در صورتی برای جامعه جا خواهند افتاد که به خوبی به آن‌ها پرداخته شود. جامعه‌ای که مدارا پیشه کند، سلامت روانی-اجتماعی بیشتر و سرمایه اجتماعی فزاینده تری خواهد داشت و یکی از نتایج آن کاهش جرایم و آسیب‌های اجتماعی است. مدارا و صبر در جامعه ما فراموش شده است اگر عصبانی هم هستیم، نباید خشممان را بروز دهیم. هنگامی که در شرایط سختی هستیم یا در شرایطی که متناقض با نظر ما باشد، قرار می‌گیریم، اهمیت بردباری و مدارا دو چندان می‌شود.

انسان­ های بردبار و شکیبا و صبور در هر جامعه­ ای عامل مهمی برای انسجام اجتماعی، تقویت همبستگی اجتماعی و ارتقای امنیت اجتماعی به شمار می­ روند. در خانواده­ هایی که روابط اعضای خانواده بر مبنای صبر، بردباری و مدارای اجتماعی باشد، آرامش، صمیمت، نشاط، محبت، گذشت و مهربانی اجتماعی و احساسات خوشایند در روابط بین آنها موج می ­زند و زندگی معنایی دیگر و بهتر پیدا می ­کند. بی دلیل نیست که خداوند در قرآن مجید در بیش از هفتاد آیه کلمه صبر یا کلمات مشابه را به کار برده است.

چگونه می توان به تقویت مدارای اجتماعی در جامعه کمک کرد؟

موسوی چلک رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران: انسان در طول حیات خود با ناملایمات زیادی مواجه خواهد شد که با زندگی عجین شده اند اما به دلیل قدرتی که خداوند به انسان عطا کرده است و به خاطر قوه تفکر انسانی باید با این ناملایمات زندگی، مقابله کند. یکی از راه های مقابله با انواع ناملایمات زندگی اعم از ناملایمات اجتماعی، سیاسی یا شغلی، « مدارا کردن » است. بنابراین ضروری است در مقابل مشکلات و افرادی که دانسته یا نادانسته در حق ما بد کرده اند، مدارا کنیم. از «مدارا کردن» به عنوان یکی از فضلیت­ های اخلاقی یاد می ­کنند بنابر این نباید فراموش کرد که هیچ جامعه ­ای از بد اخلاقی، انتقام و خشونت راه به جایی نبرده و نخواهد برد در مبانی دینی و فرهنگ ایران مدارا کردن جایگاه ویژه‌ای دارد و برای نهادینه کردن این فضیلت باید ابتدا از خود و خانواده‌‌­هایمان شروع کنیم. ارتقای شاخصه‌های رفاه و تامین اجتماعی و گسترش اورژانس اجتماعی و نقش سازمان های غیر دولتی نیز در این زمینه می تواند موثر باشد.

دکتر امیرمسعود امیرمظاهری جامعه شناس: افزایش سواد رسانه‌ای و ارتقای آگاهی اجتماعی از سویی و فراهم سازی مکانیزم‌هایی به منظور رفع نیازهای فراغتی جوانان و ارتقای کیفیت زندگی از سوی دیگر لازم است. باید در جامعه بر ارتقای نشاط و شادابی اجتماعی سرمایه‌گذاری شود. می‌توان با سیاستگذاری‌های کلان کشور بر موضوعات سلامت روانی و اجتماعی توجه ویژه داشت. افزایش خشونت با افزایش هزینه‌های جامعه در حوزه‌های مختلف رابطه مستقیم دارد. با توسعه شاخص‌های نشاط و شادابی اجتماعی می‌توان از بروز خشونت‌های اجتماعی از جمله تخریب اموال عمومی، دعوا و… جلوگیری کرد. برای مثال در جامعه ما این چنین جا افتاده است که افراد با توسل به زور و داد و فریاد می‌توانند به حقوق و خواسته‌هایشان دست یابند. خشونت‌های اجتماعی با آموزش قوانین و حقوق شهروندی به مردم کاهش می‌یابد. البته خشونت در برخی مواقع به دلیل ضعف قوانین و مقررات بروز می‌کند. بر اساس بررسی‌های جامعه ­شناسان وقتی افراد به حوزه عمومی دعوت می‌شوند، باید انتظار چیزی به نام تعارض و تضاد را داشته باشند. جامعه‌ای که افراد با هم در ارتباط باشند، اما در آن تعارض نباشد، وجود ندارد. در جامعه مدرن سطح شدید تعارض‌ها در قالب خشونت بروز می‌کند. در اصل بروز تعارض‌ها طبیعی است، اما واکنش خشونت آمیز برای جامعه ما عادی نیست. باید با ارتقای آستانه تحمل بتوان شرایط موجود و تضادها را مدیریت کرد. این در حالی است که هر گونه رفتار خشونت آمیزی در لحظه فرد را در کوتاه مدت و بلند مدت با مشکلات و تبعات فراوانی درگیر می‌کند.

علی اصغر سعیدی جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران: راه حل ایجاد مدارای اجتماعی شکل گیری مفاهمه و گفت و گو است. رسانه­ ها در عرصه اجتماعی در شکل­ گیری گفت و گوی موثر، نقش دارند و در عرصه خصوصی نیز در خانه هم بهترین شیوه ارتباط برای پیشگیری از مشکلات و آسیب­ های احتمالی، گفت و گو است. شکل­ گیری گفت­ و­گو در خانواده ­های امروزی در مراحل اولیه قرار دارد و ممکن است منجر به نوعی خشونت و عدم مفاهمه شود چون تحمل افراد برای شنیدن نظرات یکدیگر پایین است و افراد آمادگی کافی برای پذیرش ندارند و زمانی که تحمل افراد کاهش پیدا می­ کند، درک آنها از واقعیت، واقعی نیست.

نقش رسانه­ ها و خانواده در حوزه مدارای اجتماعی، واقعیتی انکارناپذیر است که مورد غفلت واقع شده است. مطالعات اجتماعی نشان می­ دهد مصرف رسانه و میزان مدارای اجتماعی در خانواده بر رفتار فرد تاثیر شایانی دارد.

رسانه چه کمکی می تواند بکند؟

موسوی‌ چلک: رسانه‌ ملی باید در این امر فرهنگ‌سازی کند. چرا که تقویت آموزش‌های مذهبی، اخلاق و تقویت اراده از ضرورت ­های جدی است. در چنین شرایطی متأسفانه نیروی اراده فرزندانمان را با برآورده کردن حاجات روز به روز تضعیف می‌کنیم. به نظر می­رسد برای تقویت اراده و آرمانی شدن آینده فرزندانمان و توجه آنان به معنویات، تاریخ، اجتماع، سیاست باید خیلی بیشتر از اینها کار کنیم تا بتوانند تمامی ابعاد وجودشان را تقویت کنند.

- رسانه از طریق مطالبه­ گری مثبت در جهت ارتقای شاخصه‌های رفاه و تامین اجتماعی، می‌تواند مدارای اجتماعی را در جامعه تقویت کند

- معرفی مراکز محلی اورژانس اجتماعی و سازمانهای غیر دولتی فعال در این زمینه نیز می ­تواند به تقویت مدارا و شکیبایی مردم در هنگام مواجهه با مسائل گوناگون یاری رساند.

- ترویج فرهنگ گفتگو و تعامل سازنده با دیگران در حل تعارضات بین افراد و گروه ها از طریق برنامه­ های نمایشی و گفتگو محور در کاهش تنش­ ها در روابط اجتماعی موثر خواهد بود.

- پرهیز از بزرگنمایی و دامن زدن به تنش­ های میان مسئولان با یکدیگر و مردم و مسئولان در حوزه­ های مختلف

- توجه به حوزه شادی و نشاط و گسترش مهربانی و گذشت در برنامه سازی ­ها

- ترویج مداخله گری مثبت و کدخدامنشی در مدیریت تعارضات بین فردی و پیشگیری از بروز درگیری ها 

کلام آخر

انسان سالم و جامعه سالم زمانی تحقق می‌یابد که فضایل اخلاقی اجتماعی را در جامعه ترویج دهیم. گسترش مهربانی و مدارای اجتماعی در بین افراد جامعه به ویژه خانواده‌ها و به‌زیستن جامعه، اگر افزایش یابد در جامعه مردم با مدارا رفتار می‌کنند. گسترش فرهنگ مدارا از سطوح بالای مدیریتی ضرورت دارد. ابتدا باید تصمیم گیران، متولیان و مدیران در رفتار، کردار، سخن و اعمال خود مدارا داشته باشند تا اثرات آن به سطوح پایین منتقل شود. مدارای اجتماعی با بخشنامه، نهادینه نمی ­شود بلکه آموزش ­های مربوط به آن باید از دوران کودکی نهادینه شود.جامعه نمی ­تواند بدون حادثه و آسیب و تعارض باشد اما باید بگونه ­ای عمل شود تا از میزان آسیب ها به افراد جامعه در این شرایط کاسته شود.