در این زمینه سوالاتی مطرح است از جمله:

1ـ علل شکل گیری بی تفاوتی اجتماعی چیست؟

2ـ بی تفاوتی اجتماعی چه آسیب هایی را متوجه جامعه خواهد کرد؟

3- راهکار ارتقای مشارکت و رشد همدلی اجتماعی در جامعه چیست؟

پیش از پرداختن به مقوله بی تفاوتی اجتماعی لازم است تا تعریفی از مفهوم «بی تفاوتی» داشته باشیم.

بی تفاوتی چیست؟

ـ بی تفاوتی؛ مفهومی است که حکایت کنندة نوعی بی توجهی و بی قیدی در افراد نسبت به قوانین، هنجارها، حوادث و اتفاقات اجتماعی، سیاسی و غیره در جامعه است که از سوی عمدة اندیشمندان حوزه های مختلف مطالعاتی (اخلاق اجتماعی، علوم اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، جامعه شناسی شهری، ارتباطات و مردم شناسی اجتماعی و...)، نکوهش شده و با قاطعیت محکوم گردیده است.

ـ معنای ساده بی تفاوتی اجتماعی یعنی اینکه برای ما مهم نیست چه بر سر دیگران آید و آن روابط عاطفی و مسئولیت پذیری افراد در قبال دیگران کمتر شود.

بی تفاوتی اجتماعی از نگاه قرآن و قانون اساسی

در اندیشة اسلامی، مُفسران قرآن کریم (ذیل آیات امر به معروف و نهی از منکر و آیات 104 و 110 سورة آل عمران)، محدّثان و فقیهان (با ارائه و تبیین حدود 800 روایت از کتاب وسائل الشیعه) همگی موضوع بسیار مهم بی تفاوتی اجتماعی را با تعبیرهای گوناگون مورد توجه قرار داده اند و معتقدند که احساس مسئولیت و نوع دوستی مایة قِوام و دوام تمام واجبات و ارزش‌های انسانی و اسلامی است.

اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز با الهام از آیات قرآن کریم (توبه/ 71) برای مقابله با بی تفاوتی، دعوت به خیر (امر به معروف و نهی از منکر) را وظیفه‌ای همگانی و بر عهدة مردم نسبت به یکدیگر مقرّر کرده است. بنابراین، آنچه در مسائل فردی و اجتماعی انسان‌ها دارای ارزش و در درجة اولِ اهمیّت می باشد، داشتن حساسیت نسبت به سلامت و سعادت خود، خانواده، همسایگان و افراد جامعه است. به اینکه بکوشیم نسبت به نقص ها، عیب ها و مشکلات گوناگونِ خود و دیگران بی تفاوت نباشیم که این بی تفاوتی آفتِ سلامت و پیشرفت جامعة اسلامی خواهد بود.

 آثار بی تفاوتی در زندگی اجتماعی

« بی تفاوتی» از جمله آسیب‌های مهم در روابط انسانی و مانعی مهم در برابر ترویج سبک زندگی اسلامی محسوب می‌شود و در صورت فراگیرشدن بی تفاوتی در جامعه، در هیچ کس توانایی و عزمِ برخورد با نابسامانی‌ها و دعوت به خوبی‌ها وجود نخواهد داشت. برای بررسی ابعاد زیان بار این آسیب اجتماعی نظر کارشناسان را دراین باره جویا شده‌ایم:

علل شکل گیری "بی تفاوتی" در زندگی اجتماعی شهروندان چیست؟

ـ دکتر سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:شهر نشینی یکی از دلایل شکل گیری بی تفاوتی در زندگی اجتماعی شهروندان است. در نتیجه این تغییر در سبک زندگی، تغییر در ساختار خانواده نیز رخ داده است که این عامل نیز خود یکی دیگر از علل شکل گیری بی تفاوتی در زندگی اجتماعی شهروندان شده است. تغییر در نوع روابط اجتماعی، تغییر خرده فرهنگ ها، فردگرایی، کاهش مهربانی اجتماعی در سطح جامعه، کاهش مدارای اجتماعی، تفاوتهای فرهنگی و افزایش مشغلات زندگی که به ضعیف شدن ارتباطات منجر شده است همگی دست به دست هم داده اند تا "بی تفاوتی" هر چه پررنگ تر در جامعه نمود و  بروز پیدا کند.

بی تفاوتی اجتماعی چه آسیب هایی را متوجه جامعه خواهد کرد؟

ـ دکتر سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:بی تفاوتی اجتماعی امروز آنچنان در جامعه ما عمیق شده است که ما مجبور هستیم برای کمک به نیازمندان جشن‌های گلریزان برگزار کنیم تا کسی بیاید و کمکی کند. در حالی که در گذشته بر اساس تعالیم دینی مردم احوال همسایگان خود را می پرسیدند و به این موضوع اهتمام داشتند. این موضوع نشان می دهد که روابط عاطفی ما ضعیف شده و در نتیجه همین بی تفاوتی‌ها ضعیف تر نیز خواهد شد و این نقیصه به کاهش هر چه بیشتر مسئولیت های اجتماعی شهروندان منتهی خواهد شد که نتیجه زیانبار آن باز هم بصورت پررنگ تر گریبانگیر شهروندان خواهد شد. متاسفانه بی تفاوتی در حال تبدیل شدن به یک پرستیژ در جامعه است و غافل از اینکه این بی‌تفاوتی روزی گریبان تک تک افراد جامعه را خواهد گرفت.

راهکار ارتقای مشارکت و رشد همدلی اجتماعی در جامعه چیست؟

دکتر سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:چندین مولفه در این بخش تاثیرگذار است: اعتماد اجتماعی، اعتماد بین مردم و حکام، اعتماد بین مردم و نهادهای اجتماعی،‌ اجرای کارهای فرهنگی. جامعه باید تلاش کند تا فرزندان خود را از کودکی مسئولیت پذیر تربیت کند. به جای تقویت فردگرایی، باید توجه به سمت منافع جمعی در سبک زندگی و الگوهای تربیتی جایگزین شود. اگر مسئولیت پذیری در جامعه تقویت شود، مشارکت و همدلی به تبع آن بیشتر می شود. در جامعه ای که سرمایه اجتماعی بیشتر باشد، مسئولیت پذیری هم بیشتر دیده می شود به همین دلیل مشارکت اجتماعی یکی از مولفه های جدی سرمایه اجتماعی در جامعه است. سرمایه اجتماعی با قانون و بخشنامه در جامعه افزایش پیدا نمی کند و تمامی اجزای جامعه باید در این زمینه فعال باشند.برای ارتقای همدلی اجتماعی در جامعه باید هم دولت و هم مردم وارد عرصه شوند. روحانیون، صاحبنظران، معتمدین، ورزشکاران، اساتید و ... همه می توانند موثر باشند اما شرط اول این حرکت این است که بپذیریم ما جامعه ای هستیم که داریم به سمت بی تفاوتی اجتماعی و فردگرایی بیشتر گرایش پیدا می­ کنیم.

کلام آخر

بی تفاوتی در جامعه نوعی بیماری اجتماعی است. همان گونه که در مقابل آن، هرگونه اعتنای اجتماعی و نوع دوستی در حیات فردی و اجتماعی، نشانه پویایی و سلامت اجتماعی است. چنین پدیده ای در جامعه با سابقه فرهنگی کهنش بسیار می ­تواند نگران کننده باشد چه آنکه این نوع بی تفاوتی نه ریشه در آموزه های مذهب ما دارد نه ریشه در فرهنگ ملی مان.صرف نظر از آنکه چه عاملی سبب ایجاد این بی تفاوتی درجامعه شده است؛ ناگفته پیداست فردی که احساس مسئولیتی در مقابل همنوع غرق به خونش در خیابان (در تصادفات و ...) نمی­ کند، تعهد چندانی هم به رشد و پیشرفت جامعه خود و اعتلای فرهنگی، علمی و اقتصادی آن نخواهد داشت این در حالی است که احساس تعلق فرد به کلیت جامعه و تعهد نسبت به سرنوشت جمعی، عمل مهمی در حفظ انسجام ملی و اعتلای یک کشور است. در جامعه­ ای که تک تک افراد به جامعه احساس پیوستگی داشته و خود را در قبال سرنوشت هم مسئول می دانند ضمن آنکه جامعه ­ای شادتر، پر انرژی تر و اخلاق گراتر خواهیم داشت، رشد و پیشرفت همه جانبه آن با شتاب بیشتری رخ می دهد.

پژوهش خبری صدا و سیما:پژوهشگر::مرتضی رکن آبادی

*منابع در آرشیو پژوهش خبری در دسترس است.