آیا با پیروزی ترامپ تغییراتی در روابط واشنگتن وآنکارا ایجاد خواهد شد؟

پس از جنگ جهانی دوم و حاکم شدن نظام دو قطبی و گفتمان جنگ سرد، ترکیه به دلیل هم مرز بودن با شوروی از جایگاه استراتژیکی در غرب و آمریکا برخوردار شد. وجود زمینه‌های ‏مشترک فکری و منافع استراتژیکی ترکیه و آمریکا منجر به ایجاد اتحاد دو کشور شد. اگر چه همواره فراز و نشیب بسیاری را به خود دیده اما هرگز از میان نرفته و همواره مقامات سیاسی دو کشور از آن به عنوان اتحادی ‏استراتژیک یاد می‌کنند. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سیاست خارجی غرب بویژه آمریکا تا حدودی از این موقعیت کاسته شد. روابط دو کشور عمدتاً در قالب همکاری‌های مشترک نظامی دو کشور در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ادامه ‏پیدا کرد. با شروع جنگ اول خلیج فارس، دولت ترکیه همکاری ­های سیاسی و نظامی در جنگ علیه عراق را با کشورهای غربی داشت و پایگاه هوایی اینجرلیک آمریکا در خاک ترکیه در پشتیبانی از این جنگ نقش مهمی را ایفا کرد.

روابط حزب عدالت و توسعه با آمریکا

حزب عدالت و توسعه در سال 2001 پا به عرصه سیاست گذاشت و در سال 2002 در انتخابات عمومی ترکیه شرکت کرده و با رأی قاطع قوای مقننه و مجریه را به دست گرفت. تولد این حزب مقارن با حادثه 11 سپتامبر بود. بعد از اشغال افغانستان توسط نیروهای ائتلاف غربی در سال 2003 ، آمریکا قصد اشغال کشور مسلمان و همسایه ترکیه یعنی عراق را داشت که پارلمان وقت ترکیه نسبت به این اقدام واکنش نشان ‏داد. در این مرحله واشنگتن از آنکارا تقاضای همکاری برای حمله به عراق را کرد که این طرح در مارس 2003 با رای منفی پارلمان ترکیه روبرو شد. با آغاز مجدد فعالیت گروه تروریستی پ.ک.ک در خاک ترکیه، روابط دو کشور به دلیل کمک‌های تسلیحاتی واشنگتن به این گروه تروریستی دچار تنش جدی شد. اشغال دو کشور مسلمان افغانستان و عراق و سیاست ­های اسلام هراسی جرج دبلیو بوش باعث شده بود تا منافع واشنگتن در کشورهای اسلامی منطقه مورد حمله قرار گیرد.

این کشور به‌ منظور خنثی‌سازی افراط‌گرایی دینی و تسلط بیش‌ از پیش بر منطقه و اعمال ‏سیاست‌های خود نیاز به یک شریک نظامی و سیاسی در منطقه داشت و از این رو ترکیه مورد توجه آمریکا قرار گرفت. ‏به همین دلیل باراک اوباما پس از به قدرت رسیدن، ترکیه را به عنوان اولین سفر خارجی خود انتخاب کرد. اوباما دو هدف اصلی را دنبال می­کرد: ‏1) بهبود وجهه آمریکا در منطقه جنوب غرب آسیا و 2) معرفی مدل ترکیه. از دید واشنگتن این کشور به دلیل داشتن یک حکومت اسلامی میانه ‌رو می­ تواند الگوی خوبی برای کشورهای اسلامی منطقه باشد تا از این طریق به اعتقاد آنها تروریسم کنترل شود.

کودتای نافرجام ۲۰۱۶ ترکیه

ساعت یازده و سی دقیقه جمعه شب 25 تیر 1395 به وقت محلی ارتش ترکیه اعلام کرد علیه دولت رجب طیب اردوغان کودتا کرده ‏است. گروهی از نیروهای ارتش به فرماندهی « عابدین اونال» و « غالب مندی» در دو شهر عمده ترکیه یعنی آنکارا، ‏پایتخت و استانبول با تانک و زره پوش وارد خیابان‌ها شدند و مناطق مختلف از جمله فرودگاه‌ها، پارلمان و ساختمان رادیو ‏و تلویزیون دولتی و دیگر رسانه‌های خصوصی را تحت کنترل خود در آوردند. اما هزاران نفر از مردم به دستور رجب طیب اردوغان رئیس جمهور، در مخالفت با این اقدام ارتش به خیابان‌ها آمده و حمایت خود را از دولت اعلام کردند.‏ در نهایت با دستگیری نظامیان معترض، این کودتا با شکست روبرو شد. مقامات آنکارا هرچند در روزهای پس از کودتا سعی نداشتند پای آمریکا را به ماجرا بکشند، اما کم‌کم با افشای اسناد، انگشت اتهام خود را به سوی آمریکایی­ها گرفتند. از نظر مقامات این کشور به طور مستقیم و غیرمستقیم، آمریکایی‌ها در کودتا دخیل و شریک بودند. «ایکر باشبوق» فرمانده سابق ستاد کل ارتش ترکیه می‌گوید، کودتای اخیر (25 تیر) با کمک سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) طراحی شده بود و « فتح‌الله گولن» هم در آن نقش داشته است. گولن هم ‌اکنون در پنسیلوانیای آمریکا به‌سر می‌برد. روزنامه «ینی شفق» چاپ ترکیه نیز در ارتباط با این کودتا نوشت: « کودتای ترکیه توسط ژنرال «جان کمپبل» فرمانده سابق نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان هدایت و فرماندهی می‌شد.»

نه تنها مقامات ترکیه دولت آمریکا را متهم به دخالت در انجام کودتای نظامی می دانند، دونالد ترامپ نیز در ایام تبلیغات انتخاباتی خود صراحتا این دخالت را تایید کرده است. نامزد جنجالی جمهوری‌خواهان در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در صفحه توییتر خود اعلام کرده سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در کودتای ترکیه دست داشته است. ترامپ در صفحه توییتر خود گفته است که ۱۳ تن از ماموران سیا در کودتای ناکام ترکیه دست داشته‌اند که به زودی اسامی آنها را اعلام می‌کند. وی در این توییت اظهار داشت که این « خطای آشکار»، نتیجه سیاست‌های اشتباه باراک اوباما است. این مسئله باعث شد تا روابط ترکیه و آمریکا وارد تنش جدیدی شود.

پیروزی دونالد ترامپ

چهل و پنجمین انتخابات ریاست جمهوری آمریکا براساس قانون اساسی این کشور سه‌شنبه ۱۸ آبان ۱۳۹۵ (۸ نوامبر ۲۰۱۶) با بازگشائی شعب اخذ رأی در ایـالت‌های شمال شرقی این کشور شامل « ورمونت»، « نیوهمپشایر»، « نیویورک»، « ویرجینیا»، «کانتیکت» و « نیوجرسی» برگزار شد و با پیروزی دونالد ترامپ به پایان رسید. جمعی از رهبران و مقامات ارشد کشورهای جهان از جمله مقامات سیاسی ترکیه با ارسال پیام‌هایی به دونالد ترامپ به وی به خاطر پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تبریک گفتند.

همچنین «رجب طیب اردوغان» در یک تماس تلفنی، از «دونالد ترامپ» برای دیدن از ترکیه دعوت کرد. منابع نهاد ریاست جمهوری ترکیه اعلام کردند؛ اردوغان و ترامپ در این تماس تلفنی بر عزم خود در گسترش مناسبات دوجانبه، مبارزه با تروریسم و همکاری در مسایل منطقه‌ای و بین‌المللی، تأکید کرده‌اند. اردوغان با اشاره به اینکه ترکیه و آمریکا دو همپیمانی هستند که روابطی مبتنی بر احترام متقابل و منافع مشترک دارند، گفت که بر این باور است در دوره جدید، روابط دوجانبه با همکاری مشترک دو رئیس جمهوری، بیش از پیش تقویت شود.

بنعالی ییلدیریم، نخست وزیر ترکیه نیز به دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا تبریک گفته و با اشاره به مساله استرداد فتح‌الله گولن، روحانی در تبعید و مخالف دولت ترکیه در آمریکا گفت: اگر ترامپ گولن را تحویل دهد، صفحه جدیدی در روابط آمریکا و ترکیه باز می‌شود.

کارشناسان روابط بین‌الملل معتقدند مقامات ترکیه از پیروزی ترامپ بسیار خرسند هستند زیرا پیروزی کلینتون می‌توانست دوران بدتر از ‏دوران باراک اوباما را برای ترکیه به ارمغان آورد. محی الدین آتامان، معاون بنیاد پژوهش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی (‏SETA‏) می گوید: روابط دو کشور در دوره هشت ساله اوباما به جز در مقطعی همواره دچار مشکل بوده که بارزترین آن حضور گولن در ‏آمریکا و روابط ویژه‌ای که آمریکا با کردهای سوریه توسعه داده است. هیلاری کلینتون نیز وعده داده بود که راه اوباما را خواهد رفت. لذا این وضعیت، ترکیه را به نقطه‌‏ای کشاند که آماده پذیرش هر نامزد دیگری به جز دمکرات‌ها شد.

فخرالدین آلتون، پژوهشگر موسسه سیتا نیز معتقد است روابط دو کشور بعد از روی کار آمدن ترامپ دچار تغییر خواهد شد. وی ضمن تایید صحبت‌های ترامپ که گفته بود روابط آمریکا با متحدینش دچار بحران شده است. بر این باور است که ترکیه به عنوان یک متحد راهبردی آمریکا در زمان اوباما دچار چالش جدی شده است. واشنگتن، ترکیه را در مبارزه با تروریسم تنها گذاشته است. دولت اوباما از گروه تروریستی پ.ک.ک (کردهای تجزیه طلب ترکیه) و PYD (کردهای تجزیه طلب سوریه) حمایت کرده و از استرداد فتح ا... گولن ممانعت کرده است. وی نسبت به بهبود روابط آنکارا و آمریکا خوشبین است. به نظر می‌رسد به رغم این که در حال حاضر دیدگاه‌های ترامپ در خصوص ترکیه نامعلوم است لیکن جایگاه ژئوپلتیکی و ژئواکونومیکی این کشور در جهان و منطقه دولت جدید آمریکا را در قبال ترکیه محتاط تر خواهد کرد. عوامل مهمی همچون؛ امنیت انرژی اتحادیه اروپا، ممانعت از گسترش اسلام افراطی و مبارزه با تروریسم، نفوذ ترکیه در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی، ترکیه اهرمی برای ثبات در منطقه، نقش بسیار مهمی در روابط دو کشور ایفاء خواهد کرد.

بر این اساس برخی از رخدادهای آتی روابط دو کشور را می توان پیش‌بینی کرد.

- ‏ارتقاء جایگاه ترکیه در سیاست خارجی آمریکا

- بهبود و گسترش روابط سیاسی و اقتصادی ترکیه و آمریکا

- حمایت نکردن دولت جدید آمریکا از گروه­ های تروریستی پ.ک.ک

- توافق واشنگتن و آنکارا در خصوص استقرار پ.ک.ک در سوریه

- افزایش کمک­ های تسلیحاتی آمریکا به ترکیه

- نقش آمریکا در کاهش تنش بین ترکیه و اتحادیه اروپا

پژوهش حبری صدا وسیما//پژوهشگر: رحیم خجسته