ایران یکی از کشور‌های نخبه پرور است که سرعت رشد علمی دانش آموزان آن چشمگیر بوده و نخبگان فراوانی در رده سنی جوانان می‌پرورد، در همه المپیادهای جهانی به عنوان رقیبی همیشه حاضر در صحنه حضور دارد.
یکی از مراکزی که آشیانه رشد و بالندگی استعدادهای برتر بوده انجمن استعدادهای برتر ایران است، اسفند سال ۱۳۸۰ متولد شد و اکنون خود به مثابه جوان رعنایی است که در ۲۰ سالگی، امید به آینده روشن و کمر همت به تلاش بیشتر برای کشف و پرورش استعدادهای بالقوه نوجوانان و جوانان ایران اسلامی بسته است.
انجمن استعدادهای برتر ایران، اعتبارنامه و مجوز رسمی فعالیت خود را اسفند ۲۰ سال قبل از سازمان ملی جوانان کسب کرد. در اساسنامه این انجمن هدف کشف و پرورش استعدادهای بالقوه نوجوانان و جوانان و توانمندسازی نخبگان و استعدادهای برتر کشور ذکر شده است.
انجمن استعدادهای برتر با ۶۵ هزار عضو
صفدر زارع دبیرکل انجمن استعدادهای برتر ایران که خود در سال‌های دور جزو استعدادهای درخشان بود و در دانشگاه نیز رتبه یک کشوری فیزیک پزشکی را کسب کرد و اکنون استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران است از موسسان انجمن استعدادهای برتر است.
وی در بیان هدف از ایجاد چنین مرکزی گفت: در نظام خلقت هر کسی به گونه‌ای خاص و متفاوت از دیگری آفریده می‌شود، توجه به موقع به تفاوت‌های فردی، شناخت استعدادها و جست و جوی راه‌های صحیح آموزش تاثیر شگرفی در شکوفایی استعدادها دارد.
دبیرکل انجمن استعدادهای برتر ایران یادآور شد: از آنجا که استعدادهای برتر امروز، بالقوه نخبگان آینده هستند که اگر به موقع شناسایی و هدایت شوند، می‌توانند ضمن شکوفایی فردی در توسعه فناوری و تبدیل دانش به ثروت و در نهایت رفاه جامعه ایفای نقش کنند.
زارع افزود: این انجمن ۲۰ سال است که با اهداف از پیش تعیین شده در اساسنامه مصوب، هر ساله به کمک اساتید در دانشگاه‌های تهران اقدام به استعدادیابی در مقاطع ابتدایی، متوسطه یک و متوسطه ۲ می‌کند و عضو می‌پذیرد و با برگزاری کارگاه‌های آمادگی اسباب آشنایی دانش آموزان میهن اسلامی با مسابقات علمی کشوری و جهانی را فراهم می‌کند.
وی همچنین اظهار داشت: موفقیت اعضای انجمن استعدادهای برتر ایران در کسب ۸۶ مدال طلا، نقره و برنز المپیادهای کشوری و جهانی و قبولی بیش از ۲ هزار و ۲۹۶ نفر در آزمون تیزهوشان، برگزاری ۲۴۱ دوره‌های آموزشی مختص مدیران و کارکنان نخبه در حوزه‌های نانو، سلول‌های بنیادی، محیط زیست، تحکیم بنیان خانواده، اقتصاد و بازرگانی، کار آفرینی و تبدیل ایده به ثروت همچنین کسب ۷۶ رتبه برتر جشنواره بین المللی خوارزمی، جشنواره ابداعات و اختراعات ژنو و همچنین ثبت ۱۹۷ اختراع توسط اعضا از دستاورد‌های این انجمن است.
نخستین انجمن علمی تخصصی برای نوجوانان و جوانان
دبیرکل انجمن استعدادهای برتر ایران یادآور شد: این انجمن نخستین انجمن علمی تخصصی در مقطع سنی جوانان و نوجوانان کشور است.
زارع گفت: انجمن استعدادهای برتر در کنار انجمن فیزیکدانان جوان از سال ۱۳۷۹ به صورت غیر رسمی و از ۱۳۸۰ به صورت رسمی و داشتن مجوز فعالیت خود را شروع کرد. در آن سال‌ها از رییس جمهوری وقت تقاضای تاسیس بنیادی برای نخبگان شد که تاسیس انجمن کمکی در تسریع تولد بنیاد ملی نخبگان است. اساسنامه بنیاد ملی نخبگان در خرداد ۱۳۸۴ تصویب شد و هیات امنا در اردیبهشت ۱۳۸۵ اولین جلسه خود را پنج سال پس از موجودیت انجمن استعدادهای برتر ایران تشکیل داد.
وی شیوه پذیرش در این انجمن را چنین توضیح داد: دانش‌آموزان ابتدایی باید معدل و دروس علوم و ریاضی‌شان خیلی خوب باشد. دانش‌آموزان راهنمایی معدل و دروس علــوم و ریــاضی‌شان ۲۰، دانش‌آموزان مقطع متوسطه معدل و دروس ریاضی، شیمی و فیزیک‌شان بالای ۱۹ باشد یا صاحب ایده و اختراع باشند. همچنین دانشجویان کارشناسی معدل‌شان بالای ۱۷ و کارشناسان ارشد بالای ۱۸ یا صاحب ایده واختراع باشند. این افراد به صورت فردی یا با همراهی والدین به دفتر مرکزی انجمن مراجعه و کارت عضویت دریافت کنند و مراکز آموزشی می‌توانند با نامهای رسمی دانش‌آموزان دارای شرایط خود را معرفی کنند.
وی ادامه داد: البته چنانچه دانش‌آموزی استعدادی عالی در تک درسی داشته باشد، اما معدل وی به حد نصاب نرسیده باشد نیز می‌تواند عضو انجمن شود.
متخصص نانو پزشکی در پاسخ به این سوال که با توجه به محدودیت‌های علمی و مادی که برای رشد و بالندگی استعدادهای برتر وجود دارد و مهاجرت نخبگان از کشور چه راهی را برای استعدادهای درخشان توصیه می‌کند، گفت: نه خودم به مهاجرت فکر کردم و نه هرگز کسی را به رفتن توصیه کردم، زیرا اعتقاد دارم و به تجربه نیز به این اصل رسیده ام که اگر ما فعالان عرصه علم به همراه مجلس و دولت بر همین نوجوانان و جوانان با استعداد تمرکز کنیم بدون نیاز به کمک خارجی می‌توانیم کشور را به رتبه‌های برتر علم، فناوری و اقتصاد دنیا برسانیم.
زارع اضافه کرد: معتقدم صیانت از نخبگان باید به عنوان یک پروژه ملی تعریف شود و مختص یک سازمان و یا یک نهاد نیست. همانگونه که رهبر معظم انقلاب فرمودند همیشه هم مهاجرت منفی نیست، لذا برای محقق شدن تاثیرات مثبت مهاجرت نخبگان، نیاز به سیاست گذاری‌های همه جانبه، دقیق و جامع است که مسلما چالش‌هایی از جمله نیاز به گفتگو و همکاری قابل توجه در سطح ملی و بین المللی نیز مطرح می‌شود.
۲۸۰۰ برگزیده المپیادی در ایران داریم
دبیرکل انجمن استعدادهای برتر ایران همچنین اظهار داشت: پیش از این مصاحبه‌ای با یک پایگاه خبری داشتم که قرار بود در نشست با رییس کمیسیون اجتماعی مجلس ارایه شود تا به عنوان کارشناس مطلع در جلسات تخصصی حل معضل مهاجرت نخبگان حضور یابد، اما آمار به شکل اشتباه منتشر شد یعنی عنوان کردند که از ۸۶ صاحب مدال المپیادی کل کشور ۸۲ نفر مهاجرت کرده اند در حالی که این رقم صرفا مربوط به انجمن استعدادهای برتر آن هم در سال‌های ۸۰ تا ۸۵ است و نه در کل کشور، زیرا در ایران بیش از ۲ و هزار و ۸۰۰ نفر برگزیده المپیادی داریم که اکثراً هم اکنون در ایران حضور دارند.
وی افزود: دبیران آن رسانه اشتباه خود را پذیرفتند و من بار‌ها معترض شدم که این خطای عددی آن‌ها سبب سوء استفاده بدخواهانی می‌شود که چهار دهه است، مترصد ضربه زدن به این نظام هستند. اکنون نیز از طریق ایرنا به عنوان رسانه رسمی کشور تاکید می‌کنم که مهاجرت بخشی از نخبگان ایرانی باوجود آنکه سبب نگرانی است، اما به لحاظ تعداد جوانان صاحب مقامات علمی و مدال‌های رنگارنگ المپیاد‌ها در دنیا سرآمد هستیم.
زارع اضافه کرد: بنیاد ملی نخبگان و تلاش‌هایی که سورنا ستاری رییس این بنیاد در سال‌های اخیر داشت گام‌های بلندی در مسیر ارزش گذاری به نخبگان و فراهم کردن زمینه فعالیت آن‌ها در داخل کشور بود مدیران این بنیاد می‌توانند آمار افتخار آمیزی از تعداد نخبگان ایرانی و دستاورد‌های آن‌ها به ویژه در خلق ثروت از دانش ارایه دهند.
استاد دانشگاه تهران اظهار داشت: ۲۰ سال است که در این عرصه هستم و نوجوانان و جوانان عضو انجمن استعدادهای برتر را از نزدیک می‌شناسم، مطمئنم آن‌ها که جذب دانشگاه‌های خارج شده اند در صورت فراهم شدن زمینه فعالیت، پس از کسب توشه علمی به وطن باز می‌گردند.
زارع تصریح کرد: قریب به اتفاق دانش آموزان استعداد برتر که در پنج سال اخیر مدال کسب کرده اند در حال تحصیل در دانشگاه‌های داخل هستند.
وی گفت: پس از فرمایشات رهبر معظم انقلاب در خصوص جذب و نگهداری نخبگان و واکنش‌های عده‌ای از مسوولان و دلسوزان نظام، در سوم اسفند ماه ۱۴۰۰ آیین نامه «جذب و نگهداری سرمایه انسانی استعداد برتر و نخبه در دستگاه‌های اجرایی کشور» در جلسه هیات وزیران به تصویب رسید. این مصوبه یکی از راه‌های نگهداری نخبگان است.
صاحبان مدال‌های نقره و برنز مورد کم لطفی هستند
دبیرکل انجمن استعدادهای برتر ایران اظهار داشت: تعدادی از المپیادی‌ها مدال‌های نقره و برنز به دست می‌آورند و به حق نخبه هستند. وقتی در سطح کشور بین انبوه علاقمندان علوم از چند مرحله المپیاد عبور می‌کنند جزو ۴۰ نفر اول می‌شوند و به خاطر اختلاف بسیار کم با نفر برنده طلا، امتیاز رتبه برتر کنکور را از دست می‌دهند و تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد امتیاز در کنکور سراسری برای آن‌ها لحاظ می‌شود.
زارع ادامه داد: این کم لطفی بزرگی در حق چنین استعداد‌هایی است من پیشنهاد می‌کنم حداقل ۷۰ درصد امتیاز برای برندگان مدال‌های نقره و ۵۰ درصد امتیاز برای برندگان مدال‌های برنز باید در کنکور اثر گذار باشد.
وی از نگرانی نخبگان رشته‌های علوم پایه از آینده شغلی شان نیز سخن گفت و افزود: بار‌ها دیده ایم یک استعداد عالی و علاقمند که مدال آور علوم پایه مثلا شیمی است به این دلیل که آینده شغلی روشنی نمی‌بیند در دانشگاه پزشکی را انتخاب می‌کند و این انتخاب موجب می‌شود یک دانشمند بالقوه علم شیمی که می‌توانست مرز‌های این علم را جابجا کند را از دست بدهیم یا مدال آور طلای ریاضی برای تحصیل در دانشگاه رشته مهندسی نرم افزار کامپیوتر را ادامه می‌دهد و این حیف است که ما دانشمندان بالقوه زیادی در حد پروفسور مریم میرزاخانی را به خاطر فراهم نبودن شرایط تحصیل در رشته مورد علاقه شان از دست می‌دهیم.
سازمان یونسکو سال ۲۰۲۲ را سال بین المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار نامگذاری کرده است و در ایران نیز ستاد ملی سال علوم پایه در دانشگاه شهید بهشتی تشکیل شد.