کسب رتبه ۱۲ تولید کمی مقالات علمی در دنیا علیرغم تأکید در برنامه پنج‌ساله ششم توسعه و در سال پایانی آن همچنان محقق نشده است.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: طبق بخش ۱۲ آموزش عمومی، آموزش عالی و علم و فناوریِ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۰-۱۳۹۶) مصوب جلسه علنی مورخ ۱۴/۱۲/ ۱۳۹۵ مجلس شورای اسلامی، دولت موظف بود رتبه کشور را در تولید کمی مقالات تا سال ۱۳۹۹ حداقل به عدد ۱۲ در دنیا می‌رساند و این رتبه در سال ۱۴۰۰ نیز تکرار می‌شد؛ اما بنا بر آمار ارائه‌شده از سوی پایگاه دانش سای مگو (Scimago) رتبه ایران طی آخرین آمار در سال ۲۰۲۰، ۱۶ و همچنین در سال ۲۰۱۹، نیز ۱۶ بوده است.
همچنین طبق آمار پایگاه اسکوپوس (SCOPUS) رتبه ایران در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، ۱۵ بوده است. پایگاه WOS نیز رتبه ایران را در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به ترتیب ۱۶ و ۱۵ اعلام کرده است. بر این اساس مساله اصلی با توجه به آمار‌های مختلف عدم تحقق رتبه ۱۲ در تولید کمی مقالات علمی ایران در دنیاست.
قوانین بالا دستی سند:
برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران
ذیل ماده ۶۶ برنامه پنج‌ساله ششم توسعه تأکید شده است که «دولت موظف است به‌منظور حضور مؤثر نظام آموزش عالی کشور در تولید، توسعه و نشر علم و فناوری و تربیت دانشجو در سطح بین‌المللی و برقراری توازن و ارتقای کیفیت آموزش عالی و پژوهش و فناوری، در طول برنامه جداول شماره ۱۱، ۱۲ و ۱۳ را اجرایی نمایید.» طبق سطر اول جدول شماره ۱۳ این برنامه با عنوان «جدول حمایت و تقویت پژوهش و فناوری، ایجاد نظام ملی نوآوری و تقویت زیرساخت‌ها و نظامات پشتیبان پژوهش و فناوری» تصریحاً مشخص شده است که رتبه تولید کمی مقالات کشور در دنیا باید در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۸، ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ به ترتیب حداقل حائز رتبه‌های ۱۵، ۱۴، ۱۳، ۱۲، ۱۲ باشد. به صورت کلی این رتبه باید از ۱۵ در سال ۱۳۹۶ به ۱۲ در سال ۱۴۰۰ می‌رسید.
تأکیدات رهبر معظم انقلاب در خصوص علم و پژوهش
مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در بیاناتی در مورخ ۲۰/ ۰۳/ ۱۳۹۷ فرمودند:
• هدف پژوهش دو چیز است: یکی رسیدن به مرجعیت علمی و حضور در جمع سرآمدان علم و فنّاوری،
• دوّم حل مسائل کنونی و آینده کشور
• در جایی دیگر نیز (بیانات در بازدید از پژوهشکده رویان، مورخ ۲۵/ ۰۴/ ۱۳۸۶) ایشان می‌فرمایند: "کشور ما بدون حرکت در جاده گسترش دانش وگسترش پژوهش، امکان ندارد بتواند به نقطه مطلوب خودش دست پیدا بکند؛ مخصوص کشور ما هم نیست. کلید، دانش و پژوهش است. "
چرایی و اهمیت موضوع
با توجه به قرارگرفتن در ماه‌های پایانی برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰) همچنان کشور موفق به کسب رتبه درج شده در سند در حوزه تعداد مقالات نشده است.
ارزش فراگیری و دربگیری سند
تعداد مقالات علمی یکی از شاخص‌های مهم و مؤثر تولید علم کشور‌ها در جهان است. مقالات، تأثیری گذاری آن‌ها، ارجاع به مقالات و ... از جمله نکات مهم است، ولی به‌طورکلی تعداد مقالات منتشر شده هر کشور نشان از پیشرفت علمی دارد و در اغلب پایگاه‌های علمی جهان این سنجه مورد تأکید قرار گرفته است.
دربرگیری موضوع:
دانشجویان، اساتید دانشگاه و پژوهشگران مهم‌ترین عناصر تولید مقالات علمی در کشور هستند. حدود ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار دانشجو و ۲۵۸ هزار عضو هیئت‌علمی در کشور وجود دارد.
سابقه موضوع:
عدم تحقق رتبه هدف گذاری شده در سند برنامه ۵ ساله ششم توسعه
- بر اساس آخرین داده‌های پایگاه استنادی اسکوپوس در سال ۲۰۱۹ رتبه ایران در تعداد مقالات منتشر شده علمی یک پله صعود کرد. ایران در رتبه پانزدهم جهانی قرار گرفت. این بالاترین رتبه کشور تا امروز است. فعالان علمی کشور ۶۷ هزار و ۷۴۴ مقاله در سال ۲۰۱۹ تولید کردند که ۱۳ درصد رشد را نسبت به سال ۲۰۱۸ تجربه کرد. (خبرگزاری مهر، ۱۰ تیر ۱۳۹۹)
- ایران، رتبه ۱۵ تولید علم در دنیا، در آخرین گزارش پایگاه بین‌المللی استنادی علوم جهان اسلام، ایران در سال ۲۰۲۰ با یک درجه ارتقا، از نظر کمی در جایگاه ۱۵ تولید علم در دنیا قرار گرفت (خبرگزاری صداوسیما، ۷ اسفند ۱۳۹۹)
- پایگاه استنادی اسکوپوس با بررسی داده‌های علمی کشور‌های مختلف جهان رتبه‌بندی تازه کشور‌ها را به لحاظ تولید علم اعلام کرد. این رتبه‌بندی تعداد مقالات تولیدی کشور‌ها را برای سال ۲۰۱۹ ملاک قرار داده است و اعلام کرده جایگاه علمی ایران با یک پله صعود به پانزدهمین کشور دنیا رسیده است. (خبرگزاری تسنیم، ۱۱ تیر ۱۳۹۹)
نتیجه
کسب رتبه ۱۲ تولید کمی مقالات علمی در دنیا علیرغم تأکید در برنامه پنج‌ساله ششم توسعه و در سال پایانی آن همچنان محقق نشده است. باید از مسئولان امر در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این زمینه موضوع را پیگیر شد.
پژوهشگر: داود نعمتی