توسعه شبکه حمل و نقل ریلی بدون تردید در زیرساخت و توسعه متوازن و پایدار، نقشی اساسی داشته و دارای اولویت بالایی است.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: بخش حمل ونقل و ترانزیت به‌دلیل اهمیت ویژه و جایگاه مهمی که در اقتصاد کشور‌ها دارد، یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشور‌ها محسوب می‌شود تا جایی که امروزه بیشتر اندیشمندان و صاحب
توسعه شبکه حمل و نقل ریلی بدون تردید در زیرساخت و توسعه متوازن و پایدار، نقشی اساسی داشته و دارای اولویت بالایی است. همچنین سهم تعیین کننده آن در تولید ناخالص ملی و نقش پیش‌نیاز آن در توسعه بخش‌های اقتصادی، تجارت، صنعت، کشاورزی و دیگر زیربخش‌های اقتصادی و اجتماعی غیر قابل انکار است.
از مزایای مهم حمل و نقل ریلی تسهیل تجارت و رشد اقتصادی فزاینده از طریق تسهیل دسترسی تولیدکنندگان کشور‌های در حال توسعه به مواد خام، کالا‌های واسطه‌ای و سایر منابع و نیز ارسال محصولات خود به بازار‌ها با قیمت‌های مناسب است.
همچنین حمل و نقل ریلی در زمینه ایمنی، محیط زیست و کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای نیز نقش بسزایی دارد.
* مزایای حمل و نقل ریلی
• ایمنی بسیار بالا نسبت به سایر سیستم‌های حمل و نقل
طبق آمار به دست آمده در طول ۱۰ سال اخیر، سیستم حمل و نقل ریلی کمترین تلفات را به همراه داشته است؛ به گونه‌ای که این رقم ۲۴ برابر کمتر از سیستم حمل و نقل جاده‌ای بوده است.
• مصرف کم انرژی
تا مدت‌ها سوخت لوکوموتیو‌های مورد استفاده در قطارها، سیستم بخار بوده است که بعد‌ها به ذغال‌سنگ تغییر پیدا کرد. اما، امروزه از لوکوموتیو‌های GM که انرژی شیمیایی حاصل از ترکیب سوخت و اکسیژن هوا را به انرژی حرارتی تبدیل می‌کنند، استفاده می‌شود.
• مقرون‌به‌صرفه بودن
انتقال بار از طریق کشتی و هواپیما هزینه زیادی را در برخواهد داشت که سیستم حمل و نقل ریلی این هزینه‌ها را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده است.
• ترانزیت انواع کالا‌های خطرناک
کالا‌های خطرناک نظیر سوخت‌های فسیلی، مواد اشتعال‌زا و ... با استفاده از سیستم حمل و نقل ریلی حمل می‌شود.
• واگن‌های اختصاصی حمل بار
واگن‌های مسطح، واگن‌های مخزن و واگن‌های یخچالی از جمله این واگن‌ها است.
• امکان ترانزیت گسترده کالا بین کشور‌های همسایه
شاخص توفیق راه‌آهن نیز در کنار امنیت و کم آلاینده‌ترین صنعت و به‌عنوان سبز‌ترین روش حمل و نقل، میزان بار و مسافری است که جابه جا می‌کند. عواملی، چون کمیت و سرعت ناوگان و سیستم سیر و حرکت اهمیت بسیار زیادی در تحقق این شاخص دارند، ولی طول خطوط ریلی و توسعه زیرساخت‌ها بهره‌برداری در راه‌آهن از اهمیت بیشتری برخوردار است، هم به لحاظ کیفی و هم به لحاظ کمی.
* آمار ریلی کشور
-طول خطوط ریلی کشور بیش از ۱۴ هزار کیلومتر است و ۱۴ هزار کیلومتر خط ریلی هم در دست مطالعه و ساخت است.
-مجموع لوکوموتیو در گردش کشور ۶۲۷ دستگاه و مجموع واگن مسافربری، خدماتی و خودکشش در گردش هزار و ۹۲۳ دستگاه است.
-تعداد واگن‌های باری در گردش کشور نیز ۲۶ هزار و ۶۲۹ دستگاه ثبت شده است.
-همچنین کشور تا افق ۱۴۰۴ به ۲۰ هزار واگن باری، ۲۰۰ دستگاه واگن مسافری و ۲۰۰۰ دستگاه واگن مترو نیاز دارد.
*خودکفایی ایران در زمینه ریلی
صنعت ریلی امروز وابستگی‌هایش به صورت مستمر کاهش می‌یابد و خودکفایی آن از طریق ارتقای استاندارد‌ها بیشتر می‌شود و ایران نه فقط به عنوان بهره بردار، بلکه به عنوان صاحب فناوری و صنعت در حوزه ریلی شناخته می‌شود.
ایران در دهه اخیر توسعه صنعت ریلی و افزایش خطوط داخلی و اتصال به خطوط بین‌المللی را در دستور کار قرار داده است و همزمان با آن تلاش شده تا ساخت قطعات مورد نیاز ریل و ناوگان داخلی بومی‌سازی شود. به این ترتیب با داخلی‌سازی قطعات، صرفه‌جویی ارزی هم انجام شده است.
هم اکنون با اتکا به توان و دانش صنعت گران و شرکت‌های قطعه‌ساز افزون بر چهار هزار و ۶۰۰ قطعه مورد نیاز در صنایع ریلی داخل کشور تولید می‌شود.
طی دو سال گذشته با هدف استفاده از ظرفیت و توانمندی داخلی از واردات ناوگان ریلی به کشور جلوگیری و واگن و لوکوموتیو داخلی جایگزین نمونه‌های خارجی شده است. در سال‌های ۹۸ و ۹۹ ساخت ناوگان ریلی شامل واگن‌های باری و مسافربری و لوکوموتیو در داخل کشور به ترتیب ۸۴ و ۲۰ درصد افزایش یافته است که همه این توفیقات مرهون توجه و تکیه بر توانمندی‌های شرکت‌های داخلی و بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش بنیان است.
* خودکفایی در تولید انواع ریل
در حال حاضر ۸ شرکت در زمینه تولید ریل داخلی فعال است که علاوه بر تامین ریل راه آهن کشور، زمینه صادرات آن به دیگر کشور‌های جهان فراهم شده است. درحالیکه سال ۹۱ قرار بود آلمان‌ها خط تولید ریل را طراحی کنند به دلیل تحریم‌های ظالمانه و تهدید آمریکا، آلمان‌ها یک شبه از ذوب آهن خارج شدند.
با راه اندازی خطوط تولید ریل در ذوب آهن اصفهان، سالانه از خروج ۵۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری و ظرفیت اسمی تولید ۴۰۰ هزار تُن در سال در مادرصنعت فولاد ایران فراهم شده است.
دستیابی به تولید پنج نوع ریل در استاندارد‌های جهانی، ایران را در ردیف ۹ کشور برتر دنیا در تنوع تولید ریل قرار داده است.
علاوه بر تولید ریل‌های UIC ۶۰ و U ۳۳ موردنیاز راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران که در خطوط تندرو کاربرد دارد، امکان تولید ریل UIC ۵۴ مترو و قطار‌های شهری، ریل معدن و ریل زبانه هم میسر شده است.
* خودکفایی در تولید واگن باری
پس از تحقق تولید داخلی ریل راه آهن در سال گذشته، کشورمان در تولید واگن باری نیز خودکفا شده است. بدین ترتیب هیچ وابستگی برای تولید واگن باری به خارج نداریم و ایران به قطب تولید واگن باری تبدیل شده است.
این مهم با تکیه بر توان ۲۹۶ شرکت قطعه ساز و کارخانه‌های سازنده و بازسازی کننده، تولید بومی ترمز واگن و چرخ ملی در ناوگان ریلی محقق و در نتیجه آن خودکفایی کامل کشور در تولید واگن باری را سبب شده است.
* خودکفایی در تولید سوزن ریل
با ساخت سوزن ریل، ایران در تولید این قطعه راهبردی صنعت ریلی نیز خودکفاست و این در حالی است که برای واردات سالانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ قطعه انواع سوزن ریل که در صنعت قطار شهری و برون شهری کاربرد دارد، مانع از خروج حداقل ۲۰ میلیون یورو ارز از کشور شده است.
* داخلی‌سازی ۴۶۰۰ قطعه
برای توسعه صنعت ریلی در زمان تحریم، بومی‌سازی قطعات و تولید ریل و ناوگان ملی در دستور کار قرار گرفته است. برای رسیدن به خودکفایی در بخش ریلی، در سال گذشته بستر بارگذاری و ایجاد یک سامانه الکترونیک فراهم شد. پیش از راه‌اندازی سامانه، بسیاری از قطعاتی که اکنون تولید می‌شود هم وارد می‌شد.
*کلام آخر
توفیقات ذکر شده، حکایت و نشان از بومی‌سازی فناوری در این صنعت داشته و نوید بخش افق‌های روشنی پیش رو در زمینه خودکفایی و قطع کامل نیاز به واردات برای میهن دارد.
منایع
آخرین وضعیت آماری زیرساخت‌های حمل و نقلی – اقتصاد آنلاین – ۱۱ بهمن ۱۳۹۹
تولید ناوگان ریلی در کشور افزایش یافت – ایرنا ۲۸ دی ۱۳۹۹
ساخت ۴۶۰۰ قطعه ناوگان ریلی درداخل ۲ بهمن ۱۳۹۹ / فصل تجارت ۲۹ دی ۱۳۹۹
/سوزنِ ریل، رها از نخ‌های وابستگی | خبرگزاری صدا و سیما ۲۸ دی ۱۳۹۹
پژوهشگر: یاسر بهشتی