- انتخاب خوزستان به عنوان یک منطقه مستقل دانشگاهی برای رفع مشکلات دانشگاه‌های استان مستقل از سایر دانشگاه‌های استان‌های دیگر

- استفاده از مزیت­ های منطقه ­ای، توزیع عادلانه منابع، جلوگیری از تمرکز امکانات و مشارکت­ دانشگاه­ های هر منطقه در حل مسائل منطقه­ ای از مهم‌ترین اهداف

- نقش محوری بزرگترین واحد دانشگاهی هر استان برای هماهنگی و هم‌افزایی فعالیت های علمی، آموزشی و تحقیقاتی و توزیع امکانات سایر مراکز

- ایجاد رشته‌های متناسب با بازار کار در دانشگاه‌ها، سطح بندی دانشگاه‌ها توسط بخش خصوصی، و ماموریت‌گرایی دانشگاه ­ها با تایید شورای مناطق

- رتبه بندی دانشگاه‌ها موجب رقابت کاذب بین آنها و تولید مقالات با کیفیت پایین می‌شود ولی منطقه بندی به توسعه متوازن و عدالت محوری و رقابت سالم می‌انجامد

.......................................................

پژوهش خبری صدا و سیما: آموزش عالی در ایران به ویژه در دو دهه اخیر با نوعی گسترش ناموزون در بخش­ های مختلف همراه بوده است. توجه به گسترش کمی و غیر هدفمند تعداد دانشجویان و مراکز آموزش عالی و غفلت از ابعاد کیفی و برنامه ­ریزی شده، توزیع جغرافیایی رشته ­های تحصیلی بدون توجه به نیازسنجی و مقتضیات و ظرفیت ­های منطقه ­ای و بومی، دخالت برخی نهادها و مدیریت ­های غیردانشگاهی در ایجاد و گسترش واحدهای دانشگاهی بدون توجه به نیازهای منطقه ­ای در نهایت کشور را با خیل عظیم فارغ­ التحصیلان بیکار از یک سو و توسعه‌ ­نایافتگی مناطق مختلف کشور از سوی دیگر مواجه می‌کند و به همین دلایل است که موضوع آمایش سرزمینی در آموزش عالی مورد توجه ویژه قرار می ­گیرد.

پس از بررسی ­های تخصصی و همه جانبه در خصوص نیازها و ظرفیت ­های مناطق و استان های کشور و با توجه به اسناد بالادستی و نقشه جامع علمی کشور،‌ بالاخره طرح آمایش آموزش عالی وزارت علوم تحقیقات و فناوری به تصویب رسید و برای اجرایی شدن از سوی رئیس جمهور به ستاد نقشه جامع علمی کشور ابلاغ شد. بر اساس این طرح، دانشگاه­ های کشور به 10 منطقه  تقسیم ­بندی شده­ اند. استفاده از مزیت­ های منطقه­ ای، توزیع عادلانه منابع، جلوگیری از تمرکز امکانات و مشارکت­ دانشگاه­ های هر منطقه در حل مسائل منطقه­ ای از مهم ترین اهداف تصویب و ابلاغ این مصوبه است.

یکی از نقاط سوال برانگیز در این مصوبه، ‌انتخاب استان خوزستان به عنوان یک منطقه دانشگاهی مستقل است. سوال اینجاست که چه ویژگی‌ها و ضرورت‌هایی موجب شده تا این استان به عنوان یک منطقه دانشگاهی مستقل در این طرح به تصویب برسد در حالی که تهران و البرز که در مجموع بیش از 100 دانشگاه برجسته دارند، به عنوان یک منطقه دانشگاهی مطرح شده ­اند؟

جایگاه مصوبه در نقشه جامع علمی کشور

محتوای مصوبه به طور مشخص در اقدام ملی ۱۴ از راهبرد کلان ۶ نقشه جامع علمی کشور تصریح شده است.

راهبرد کلان 6 بر " تحول و نوسازی نظام تعلیم و تربیت اعم از آموزش و پرورش و آموزش عالی به منظور انطباق با مبانی تعلیم و تربیت اسلامی و تحقق اهداف کلان نقشه"‌ تاکید دارد. و در ذیل این راهبرد کلان در نقشه جامع علمی کشور 10 راهبرد ملی تعریف شده است که راهبرد سوم آن بر " طراحى الگوى گسترش آموزش عالی کشور متناسب با حوز ه­ هاى اولویت ­دار علم و فناورى، نوع مؤسسات، اوضاع اقلیمی و نیازهای جامعه و اشتغال

فارغ ­التحصیلان مبتنى بر نقشه جامع علمى کشور" تاکید شده است. در خصوص اقدامات ملی برای اجرایی کردن این راهبرد ملی نیز در اقدام ملی 14چنین آمده است:" 14. رصد دائمى ظرفیت هاى محیطى و اقتضائات اجتماعى و تنظیم ظرفیت دانشگاه ها در مقاطع و حوزه هاى مختلف علمى متناسب با رتبه علمى آنها و نیازهاى حال و آینده براساس اصول و ملاحظات آمایش سرزمین، "

علاوه بر آن در قسمت‌های دیگری از نقشه جامع علمی کشور نیز به مواردی اشاره شده که محتوای مصوبه آمایش آموزش عالی برگرفته از آن است. که در جدول ذیل آورده شده است.

جدول1- برخی از بندهای نقشه جامع علمی کشور که اشاره به محتوای مصوبه آمایش آموزش عالی وزارت عتف دارند:"

منطقه بندی دانشگاه‌های کشور

بر اساس ماده یک «سیاست ها و ضوابط اجرایی حاکم بر آمایش آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران»  نظام آموزش عالی کشور از نظر آمایش سرزمینی به ۱۰ کلان منطقه به شرح زیر تقسیم می ­شود:

۱. منطقه۱ـ تهران و البرز: شامل دانشگاه های تهران، شهید بهشتی، الزهرا(س)، صنعتی شریف، علامه طباطبایی، صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، تربیت مدرس، صنعتی امیرکبیر، علم و صنعت، هنر، خوارزمی.

۲. منطقه۲ـ گیلان، مازندران و گلستان: شامل دانشگاه های گلستان، گنبدکاووس، علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، مازندران، علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، تخصصی فناوری های نوین آمل، صنعتی بابل، علم و فناوری مازندران، گیلان، دانشکده آزادشهر.

۳. منطقه۳ـ اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و زنجان: شامل دانشگاه های تبریز، بناب، مراغه، شهید مدنی آذربایجان، صنعتی سهند، هنر اسلامی تبریز، ارومیه، صنعتی ارومیه، زنجان، محقق اردبیلی، تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان.

۴. منطقه۴ـ همدان، مرکزی، قزوین و قم: شامل دانشگاه های بین المللی امام خمینی(ره)، بوعلی سینا، ملایر، سید جمال الدین اسدآبادی، صنعتی همدان، اراک، تفرش، صنعتی اراک، حضرت معصومه (س)، صنعتی قم، قم.

۵ . منطقه۵ ـ کردستان، کرمانشاه، لرستان و ایلام: شامل دانشگاه های کردستان، رازی، صنعتی کرمانشاه، ایلام، لرستان، آیت الله العظمی بروجردی.

۶ . منطقه۶ ـ یزد، اصفهان و چهارمحال و بختیاری: شامل دانشگاه های یزد، صنعتی اصفهان، اصفهان، هنر اصفهان، کاشان، شهرکرد، آیت الله حائری، اردکان، دانشکده فنی و مهندسی گلپایگان، دانشکده ریاضی و کامپیوتر خوانسار.

۷. منطقه۷ ـ بوشهر، فارس و کهکیلویه و بویراحمد: شامل دانشگاه های شیراز، سلمان فارسی، صنعتی شیراز، هنر شیراز، فسا، جهرم، یاسوج، دانشکده فنی و مهندسی لار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب (انفکاک).

۸ . منطقه۸ ـ هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان: شامل دانشگاه های شهید باهنر کرمان، صنعتی سیرجان، تحصیلات تکمیلی صنعتی و تکنولوژی پیشرفته، جیرفت، ولیعصر رفسنجان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، زابل، دریانوردی و علوم دریایی چابهار، ولایت ایرانشهر، مجتمع آموزش عالی بم، دانشکده علوم انسانی در دانشگاه (اصولی) نرجس رفسنجان.

۹. منطقه۹: خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سمنان: شامل دانشگاه های دامغان، شاهرود، گرمسار، سمنان، بجنورد، فردوسی مشهد، نیشابور، فنی و مهندسی فناوری های نوین قوچان، تربت حیدریه، حکیم سبزواری، بیرجند، صنعتی بیرجند، کوثر بجنورد، بزرگمهر قائنات، دانشکده فنی و مهندسی گلبهار، دانشکده کشاورزی و دامپروری تربت جام، دانشکده کشاورزی شیروان، فرزانگان سمنان (ویژه دختران)، دانشکده فنی و مهندسی (فناوری های نوین) سبزوار.

۱۰. منطقه۱۰ خوزستان: شامل دانشگاه های شهید چمران اهواز، صنعتی جندی شاپور دزفول، خلیج فارس، صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان، صنعتی شهدای هویزه، علوم و فنون دریایی خرمشهر، کشاورزی و منابع طبیعی رامین.

خوزستان به عنوان منطقه دهم

- دکتر محمد فرهادی، وزیر علوم تحقیقات و فناوری، در تاریخ 4/ 2/ 94 اعلام می­ کند که طبق طرحی که به زودی ابلاغ می­ شود، دانشگاه­ها به 9 منطقه تقسیم می­ شوند و این که "منطقه­ بندی دانشگاه­ها با هدف رسیدگی بهتر به امور آنها صورت می­ گیرد و منطقه ­بندی دانشگاه­ها بر خلاف رتبه­ بندی آنها بیشتر جنبه تشکیلاتی دارد "و ربطی به معیارهای علمی دانشگاه­ ها ندارد و "هدف از منطقه­ بندی در واقع هم ­افزایی و همفکری دانشگاه­هاست."

- پس از آن طبق سندی که در تاریخ 30 /6 /94 با عنوان " منطقه بندی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور(مناطق 9 گانه کشور)" از سوی وزارت علوم تحقیقات و فناوری ( به اختصار «عتف» گفته می شود) منتشر شد. دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی استان خوزستان در کنار استان های بوشهر، فارس، کهکیلویه و بویراحمد در مجموع در محدوده منطقه 7 کشور، تعریف شد. در این سند آمده است که "تقسیم­ بندی در این منطقه بر اساس موقعیت جغرافیایی، آب و هوایی، قومی، فرهنگی، اجتماعی بوده که مجموعه استان های خطه جنوب غرب کشور را در این منطقه قرار داده است."

در واقع تا این زمان تقسیم بندی دانشگاه­ های وزارت عتف شامل 9 منطقه می ­شد ولی پس از این تاریخ در سند نهایی، خوزستان به عنوان منطقه دهم معرفی شده است.

در واقع، در مصوبه ستاد راهبردی اجرای نقشه جامع علمی کشور که در تاریخ 18/ 12/ 94 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است، مناطق دانشگاهی کشور به 10 منطقه افزایش یافته و استان خوزستان از ذیل منطقه 7 خارج و منفک شده و مستقلا به عنوان منطقه دهم مصوب شده است.

دانشگاه های منطقه 10 شامل دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین (واقع در منطقه ملاثانی در 35 کیلومتری اهواز)، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول، دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان و دانشگاه صنعتی شهدای هویزه می­ باشد،

لازم به ذکر است که این مصوبه در قالب "سیاست ها و ضوابط اجرایی حاکم بر آمایش آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران( مصوب جلسه 776 مورخ 18/ 12/ 94 شورای عالی انقلاب فرهنگی) در تاریخ 27/ 4/ 95 از سوی رئیس جمهور و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی برای اجرایی شدن ابلاغ شده است.

مروری بر اهمیت دانشگاه‌های خوزستان

-دانشگاه شهید چمران اهواز: دانشگاه جندی شاپور در سال پانصد و سی میلادی تأسیس و علوم مختلفی ازجمله پزشکی، فلسفه، الهیات، ریاضیات، موسیقی، کشورداری و کشاورزی دراین دانشگاه تدریس می شد. حیات علمی مجدد این دانشگاه از سال 1334 هجری شمسی با ایجاد دانشکده کشاورزی آغاز شد. در سال 1335 دانشکده پزشکی و به تدریج سایر دانشکده ها از آن پس فعال شدند. تا قبل از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در سال 1357 نزدیک به 4 هزار دانشجوی مشغول به تحصیل در مقاطع لیسانس و فوق لیسانس داشته است. در دوران جنگ تحمیلی یکی از پایگاه های اصلی رزمندگان اسلام و مقر اصلی شهید دکتر چمران بود. و به پاس بزرگداشت نام و خاطره وی، به دانشگاه شهید چمران اهواز تغییر نام یافت.

در حال حاضر دانشگاه شهید چمران 13 دانشکده و53 گروه آموزشی در حوزه های علوم انسانی، علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی و دامپزشکی و هنر دارد که شامل 3 رشته در مقطع کاردانی، 56 رشته کارشناسی، 107 رشته کارشناسی ارشد، 59 رشته در مقطع دکتری تخصصی و یک رشته در مقطع دکتری حرفه ای هستند. بیش از 500 نفر عضو هیات علمی و بیش از 16 هزار دانشجو دارد که 4000 نفر دانشجوی تحصیلات تکمیلی هستند و بیش از 400 نفر دانشجوی تحصیلات تکمیلی نیز در واحد پردیس این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند. دانشگاه شهید چمران اهواز با در اختیار داشتن فضای آموزشی بسیار وسیع و مناسب یکی از چهار دانشگاه بزرگ کشور و بزرگ ترین دانشگاه در جنوب غرب کشور و در زمره دانشگاه های جامع کشور قرار دارد.

-دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان(تاسیس1334): قدیمی‌ترین دانشگاه مادر تخصصی کشاورزی کشور و اولین مرکز آموزش عالی در استان خوزستان است. در 1384 با تفکیک از دانشگاه شهید چمران اهواز، به عنوان تنها دانشگاه کشاورزی منطقه‌ی جنوب و جنوب غرب کشور ارتقاء یافت.چهار دانشکده و بیش از پانزده رشته تحصیلی در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا دارد و نقش پر‌رنگی نیز در فعالیت‌های پژوهشی استان دارد. آزمایشگاه مرکزی این دانشگاه با برخورداری از مجموعه‌ای مناسب از تجهیزات و دستگاه‌های به‌روز آماده خدمت‌رسانی به دانشگاهیان و پژوهشگران در سطح کشور می‌باشد و عنصری کلیدی در توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه به‌شمار می‌آید.

- دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر: در سال 1355 به نام دانشکده علوم دریایی و با هدف تبدیل آن به قطب علمی دریایی کشور و منطقه، پایه گذاری شد با شروع جنگ تحمیلی تعطیل و در سال 1372 مجدداً در دانشگاه شهید چمران اهواز شروع به فعالیت کرد و سال 1377 با شروع بازسازی خرمشهر به این شهر منتقل شد با توجه به مصوبه 7/ 6 /80 دولت از سال 1382 با نام دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر با هدف تبدیل شدن به قطب علمی علوم دریایی در منطقه با توجه به موقعیت مناسب و بهره گیری از امتیازاتی مانند دستیابی آسان به آبهای آزاد و دو رودخانه اروند و بهمنشیر و مجاورت با تالاب های مهمی مانند تالاب شادگان و هورهویزه، واقع شدن در منطقه آزاد اروند و با داشتن کادری توانا و مجرب فعالیت دو چندانی را آغاز نموده است . با توجه به این‌که دانشگاه در درون منطقه آزاد اروند قرار دارد مجوز واحد بین المللی دانشگاه نیز اخذ و از سال آینده پذیرش دانشجو در این واحد عملی خواهد گردید. در حال حاضر چهار دانشکده مهندسی دریا، علوم دریایی و اقیانوسی، مهندسی منابع طبیعی دریا و اقتصاد و مدیریت دریا دارد. تمام آزمایشگاهها مجهز به دستگاهها و امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی مناسب و استاندارد و حتی در کشور کم نظیر هستند.

جدول2ـ نظرات کارشناسان در باره اهمیت سند آمایش آموزش عالی و دلایل انتخاب خوزستان به عنوان یک منطقه دانشگاهی مستقل   

جمع بندی

استان خوزستان به لحاظ اقلیمی و برخورداری از منابع نفت و گاز و دسترسی به آب های آزاد و منطقه آزاد اروند... از اهمیت استراتژیک ویژه ای برخوردار است و به دلیل آثار و تبعات جنگ تحمیلی محرومیت مضاعفی بر این استان تحمیل شده است و لزوم توجه به محرومیت زدایی در آمایش سرزمینی این استان بیش از بسیاری از استان های دیگر است. همچنین توسعه جایگاه علمی و فناوری این استان به عنوان قطب علوم و فناوری های زیستی و دریایی با توجه به اهمیت زمینه فعالیت دانشگاههای این استان، بر اساس نقشه جامع علمی کشور جزو اولویت های الف علم و فناوری قرار دارد. از سوی دیگر بر اساس بند 8 از اهداف بخشی نظام علم و فناوری و نوآوری کشور(که در فصل دوم نقشه جامع علمی کشور درج شده است)، استان خوزستان با هدف: "تثبیت جایگاه کشور در: علوم و فناوری های حوزه نفت و گاز به منظور دستیابی به نقش محوری در منطقه" ؛ از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به نظر می رسد این دلایل موجب انتخاب این استان به عنوان یک منطقه مستقل دانشگاهی شده است.

پژوهش خبری صدا و سیما// پژوهشگر: فریفته هدایتی