پالایشگاه ستاره خلیج فارس‌،«ستاره ای دور از دسترس»

پژوهش خبری صدا و سیما: «مهم ترین طرح راهبردی صنعت نفت بعد از پارس جنوبی» و «طرحی که تکمیل آن از نان شب واجب‌تر است»، از جمله تعابیر بیژن زنگنه، وزیر نفت درباره پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در سال های اخیر است که نشان می دهد وزارت نفت هم از اهمیت این پالایشگاه آگاه است و هم علاقه زیادی به تکمیل هر چه سریعتر آن دارد. پالایشگاهی که احداث آن در مجاورت پالایشگاه نفت­ خام بندرعباس از سال 85 وارد فاز اجرایی شد و قرار است این پالایشگاه با فرآورش 360 هزار بشکه در روز میعانات گازی تولیدی فازهای پارس جنوبی، روزانه 36 میلیون لیتر بنزین، 14 میلیون لیتر نفت گاز ، 2 میلیون لیترگاز مایع و 3 میلیون لیتر سوخت جت سبک تولید نماید. با این وجود، وعده افتتاح فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس که در سه فاز مشابه 120 هزار بشکه ای در حال ساخت است، بارها و بارها در دولت های دهم و یازدهم به دلایل مختلفی محقق نشد و در نتیجه، تکمیل و بهره برداری از این طرح به سال جاری کشیده شده است. بر همین اساس هم مدیران ارشد وزارت نفت در ماه های پایانی سال گذشته و ماه های ابتدایی امسال، وعده راه اندازی فاز اول این پالایشگاه تا پایان نیمه نخست سال جاری را دادند. بازدید بیژن زنگنه، وزیر نفت همراه با نمایندگان سهامداران پالایشگاه ستاره خلیج فارس از روند تکمیل این پالایشگاه در تاریخ 22 اسفندماه 94  و همچنین قرار گرفتن راه اندازی فاز اول این پالایشگاه در لیست برنامه های ابلاغی معاون اول رئیس جمهور در جایگاه ریاست ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به وزارت نفت برای عملیاتی شدن در سال جاری (ابلاغی در 30 فروردین ماه 95) موجب شد تا امیدواری ها نسبت به تحقق این وعده افزایش یابد. با این وجود، همانطور که بسیاری از کارشناسان پیش بینی می کردند این وعده مدیران ارشد وزارت نفت هم محقق نشد و چند ماهی است که این مدیران وعده راه اندازی فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس را تا پایان سال جاری می دهند. به عنوان مثال، عباس کاظمی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران و معاون وزیر نفت در مصاحبه با بلومبرگ در تاریخ 24 خردادماه امسال، از آغاز فعالیت پالایشگاه ستاره خلیج فارس در ماه مارس سال ٢٠١٧ میلادی (اسفند ٩٥-فروردین ٩٦) خبر داد. کاظمی در مصاحبه با روزنامه جام جم در تاریخ 21 تیرماه امسال هم ابراز امیدواری کرد کهفاز اول پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس تا پایان امسال راه‌اندازی شود .

اما مهم ترین اقدامات انجام شده در نیمه اول امسال برای راه اندازی فاز اول این پالایشگاه به عنوان یکی از اولویت های امسال شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران چه بوده است و چرا روند تکمیل این پالایشگاه اینقدر کند پیش می رود تا همچنان «ستاره ای دور از دسترس» باشد و برخی رسانه ها به آن، لقب «ستاره وعده ها» را بدهند؟ در ادامه تلاش می کنیم به این سوالات با توجه به اظهارات مسئولان (مجریان، سهامداران و پیمانکاران طرح احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس) و دیدگاه های کارشناسان پاسخ دهیم.

باز شدن گره مشکلات تامین مالی ریالی تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس همزمان با تداوم مشکلات تامین مالی ارزی آن

بدون تردید، یکی از مهم ترین مشکلات بهره برداری از فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس در دولت یازدهم، مشکلات تامین مالی این پالایشگاه بوده است که اطلاع درباره جزئیات آن با توجه به اظهارات متناقض یا ناقص برخی مسئولان درباره این قضیه امر ساده ای نبود. به عنوان مثال، یکی از سوالات مهم در این زمینه، میزان منابع مالی مورد نیاز برای تکمیل فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس بود. محمدعلی دادور، قائم مقام پالایشگاه ستاره خلیج فارس در مصاحبه با خبرگزاری شانا در مورخ 31 فروردین ماه امسال با بیان این که تکمیل فاز نخست پالایشگاه نیازمند تزریق نقدینگی است، گفت : «برای تکمیل چهار واحد اصلی فاز نخست پالایشگاه نیازمند یکهزار میلیارد ریال نقدینگی و در بخش خرید کالا نیازمند ٥٠ میلیون یورو اعتبار و اشتغال به کار بیش از ١٠ هزار نفر هستیم که در صورت نبود بودجه با مشکل جدی در راه اندازی فاز نخست روبرو خواهیم شد». با این وجود، حدود دو ماه بعد (15 خردادماه امسال)، رشید سیدیان، مدیر پروژه احداث پالایشگاه ستاره خلیج فارس در اخبار ساعت 21 شبکه اول سیما گفت : «برای تکمیل فاز 1 این پالایشگاه، به حدود 250 میلیون یورو و 500 میلیارد تومان نیاز داریم». نکته جالب توجه این است که همین آقای سیدیان در گفتگو با مجله خبری ساعت 19 سیما در تاریخ 12 اسفندماه پارسال، میزان منابع مالی لازم برای راه اندازی فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس را 150 میلیون یورو اعلام کرده بود .

مهم ترین منبع برای تامین منابع ارزی مورد نیاز برای تکمیل فاز اول پالایشگاه ستاره خلیج فارس، وام 650 میلیون یورویی صندوق توسعه ملی به این پالایشگاه بود که اواخر سال 93 مصوب و روند تخصیص آن از از ابتدای نیمه دوم سال 94 آغاز شده بود. وامی که روند تخصیص پیچیده و مشکلات مرتبط با آن در ماه های ابتدایی امسال تا حدودی شفاف شد و به نظر می رسد همچنان لاینحل باقی مانده است.

محمدعلی دادور، قائم‌مقام مدیرعامل مجتمع پالایشی ستاره خلیج فارس در مصاحبه با اخبار ساعت 21 در تاریخ 15 خردادماه امسال درباره دلایل تاخیر در تامین مالی این طرح گفت: «دلایل تأخیر به سه دسته تقسیم می‌شود؛ نخست تحریم که باعث شد که تجهیزاتی را که خارجی‌ها قول تأمین آن را داده بودند، نتوانیم دریافت کنیم و ما مجبور شدیم که دوباره سفارش‌گذاری کنیم و یا از طرف خارجی یا تولیدکنندگان داخلی تهیه کنیم. دومین عامل موضوع عدم تأمین نقدینگی بود. با تلاش‌های مدیرعامل مجتمع و حمایت‌های همیشگی وزیر نفت و قائم مقام ایشان و همچنین پشتیبانی‌های معاون اول رئیس جمهور، ما پس از یکسال و اندی تلاش توانستیم وام 650 میلیون یورویی را مصوب و اجرایی کنیم. از آبان‌ماه 93 تاکنون نزدیک 38 درصد از این وام عملیاتی و دریافت شده است. با توجه به فشاری که بر روی این مجتمع پالایشی قرار دارد، واقعا این نقدینگی می‌توانست سریع‌تر و روان‌تر در اختیار این شرکت قرار بگیرد تا ما بتوانیم زودتر پروژه را به بهره‌برداری برسانیم که متاسفانه این اتفاق نیفتاد. سومین عامل، اجرای بسیار ضعیف پروژه در دوران گذشته با توجه به طولانی شدن روند اجرای آن بوده است و ما مجبور به دوباره‌کاری‌های بسیاری در این پروژه شده‌ایم». دادور در پاسخ به سوال مجری اخبار ساعت 21 درباره اعلام شفاف دلیل تاخیر در تامین منابع مالی پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس، گفت: «بروکراسی اداری بانک (بانک ملت) موجب این تأخیر شده است. چنانکه تا پایان سال 94، تنها 218 میلیون یورو از وام را توانستیم دریافت کنیم». قائم‌مقام مدیرعامل مجتمع پالایشی ستاره خلیج فارس در پاسخ به این سوال که دلایل بانک ملت برای عدم انجام تأمین مالی این پالایشگاه چیست، گفت: «بررسی این‌وویس‌های (صورت وضعیت‌های)ما یک مقدار طول می‌کشید و زمان بر می‌شد. ما جلسات متعددی را از ابتدای امسال با بانک گذاشتیم و توانستیم این مبحث را مقداری کوتاه کنیم. شرکت مهندسی که از طرف بانک معرفی شده بود که بر روی نحوه اجرای کار نظارت کند، اخیرا روان تر شده و بیشتر در سایت پالایشگاه حضور پیدا می‌کنند و نحوه بررسی این‌وویس‌ها و صورت وضعیت‌ها را سرعت بخشیده‌اند. تا سال گذشته، این موضوع سرعت چندان خوبی را نداشت. دومین مانع هم این بود که امسال آقایان بر روی مجوز ستاد تدابیر ویژه بحث داشتند که با توجه به اینکه خوشبختانه توانستیم این مجوز را بگیریم، امیدوارم دیگر مشکلی پیش نیاید».

حدود دو ماه بعد (12 مردادماه)، عباس کاظمی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران و معاون وزیر نفت درباره مشکلات تامین مالی پروژه خلیج فارس در مصاحبه با خبرگزاری شانا گفت: «دریافت منابع و اعتبار ٦٠٠ میلیون یورویی تخصیص داده شده به پروژه از سوی صندوق توسعه ملی براساس اسناد ارائه شده، صورت می‌گیرد. بانک ملت براساس اسناد ارائه شده از خرید، ترخیص و پیشرفت کار در هر مرحله مقداری از این اعتبار را آزاد می‌کند که تاکنون با توجه به پیشرفت پروژه ٢٨٠ میلیون یورو در اختیار سرمایه‌گذاران قرار داه است و مابقی هم با انجام کار و پیشرفت پروژه دریافت خواهند کرد».

در نتیجه همین مشکلات در روند تامین مالی ارزی پالایشگاه ستاره خلیج فارس بود که خرید برخی از تجهیزات و ورود آنها به داخل کشور به تعویق افتاد و زمینه ساز عدم تحقق وعده ها درباره زمان راه اندازی فاز اول این پالایشگاه شد. به عنوان مثال،محمدعلی دادور، قائم‌مقام مدیرعامل مجتمع پالایشی ستاره خلیج فارس در همان بخش خبری 15 خردادماه امسال گفت: «برای راه‌اندازی فاز اول این پالایشگاه، 5 دستگاه کمپرسور کسری داریم؛ اما عدم تأمین نقدینگی توسط بانک عامل باعث شده که تأمین این تجهیزات عقب بیافتد». همچنین احمد ادیب،مدیرعامل شرکت پالایش نفت ستاره خلیج فارس و مجری این پالایشگاه در گفت و گو باباشگاه خبرنگاران جوان در تاریخ 26 خردادماه امسال درباره زمان بهره برداری فاز نخست پالایشگاه ستاره خلیج فارس گفت :«اگر در ورود تجهیزات خاص تاخیری ایجاد شود ممکن است بهره برداری این پروژه اندکی به تعویق بیافتد. یکسری تجهیزات از جمله واحد بنزین سازی که از کشور آلمان خریداری شده بود و نیز برخی از تجهیزات کلیدی که قرار بود از کره تامین شود به دلیل تامین نشدن منابع مالی به تعویق افتاده است. ارسال محموله آلمانی ها یک ماه به طول می انجامد و پس از آن که این اقلام به کشور برسد عملیات نصب آن شروع خواهد شد، به طوری که نصب آنها براساس برنامه ریزی انجام شده سه ماه نیز طول می کشد تا با فشرده سازی عملیات،راه اندازی انجام شود».

از سوی دیگر، خوشبختانه اقدامات مناسبی برای حل مشکلات تامین مالی ریالی تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس در نیمه نخست امسال صورت گرفت. اواسط اردیبهشت ماه امسال، سید علی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی ایران در مصاحبه با خبرگزاری شانا گفت : «در تلاش هستیم تا برای شرکت نفت ستاره خلیج فارس از طریق فروش اوراق سلف به میزان ٣٠٠ میلیارد تومان تامین مالی کنیم. فروش اوراق سلف برای پالایشگاه ستاره خلیج فارس به سفارش این شرکت انجام می شود و در صورت طی مراحل قانونی، اوراق آن را تا یک ماه آینده عرضه می کنیم».

هرچند پیش بینی مدیرعامل بورس انرژی ایران برای عرضه این اوراق سلف تا پایان بهار امسال محقق نشد ولی نهایتا این اقدام ابتدای شهریورماه صورت گرفت و با استقبال وسیع مردم هم مواجه شد. 2 شهریورماه امسال، سه هزار میلیارد ریال اوراق سلف بنزین اکتان ٩٠ پالایشگاه ستاره خلیج فارس ظرف مدت چند ثانیه در بورس انرژی فروخته شد.

آیا وعده تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس تا پایان سال 95 محقق خواهد شد؟

میزان احتمال تحقق وعده جدید وزارت نفت مبنی بر تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس چقدر است؟ این سوالی که برای دسترسی به پاسخ دادن آن نیازمند اطلاع از این دو موضوع هستیم: الف- آخرین وضعیت پالایشگاه ستاره خلیج فارس، ب- مشکلات موجود در روند تکمیل این پالایشگاه.

براساس اطلاعات اعلام شده توسط محمد حسن پیوندی، مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری نفت، گاز و پتروشیمی تامین (تاپیکو) (به عنوان بزرگترین سهامدار این پالایشگاه)در اواخر شهریورماه امسال ، میزان پیشرفت کل پالایشگاه ستاره خلیج فارس (مجموع سه فاز)، 87 درصد و میزان پیشرفت فاز اول این پروژه 95 درصد است. این آمار حاکی از آن است که پیشرفت این طرح در یک سال اخیر، تنها 2 درصد و در سه سال اخیر (دولت یازدهم)، تنها 17 درصد بوده است. میزان پیشرفت پالایشگاه ستاره خلیج فارس از ابتدا تا پایان مردادماه 94 در نمودار زیر مشخص است:

نمودار 1- میزان پیشرفت پالایشگاه ستاره خلیج فارس از ابتدا تا پایان مرداد 94 (14)

روند بسیار کند تکمیل این طرح ملی و تاخیر مکرر در راه اندازی این پالایشگاه در حالی صورت می گیرد که مطابق با اظهارات محمود شیری، مدیرعامل سابق تاپیکو در اردیبهشت ماه 94، زیان (عدم النفع) ناشی از هر روز تاخیر در راه اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس، 20 تا 30 میلیون یورو است . این در حالی است که کل اعتبار برآورد شده برای تکمیل این طرح حدود 3.8 میلیارد یورو بود ولی تاکنون براساس اطلاعات اعلام شده توسط مدیرعامل بزرگترین سهامدار این پالایشگاه (تاپیکو) مبلغی بیش از 4 میلیارد یورو به آن تزریق شده است ولی حتی یک فاز آن هم به بهره برداری نرسیده است .

اما مشکلات موجود در روند تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس چه بوده است؟ محمد حسن پیوندی، مدیرعامل تاپیکو در مصاحبه با خبرگزاری شانا در تاریخ های 22 و 26 شهریورماه امسال درباره این موضوع گفته است : «دلیل عمده کند شدن توسعه این پروژه در سالیان گذشته، مواجه شدن با محدودیت های ناشی از تحریم های بین المللی، تامین نشدن به موقع منابع مالی و تغییرات مدیریتی در سازمان شرکت های کارفرما و پیمانکاران طرح بوده است» و «دلیل عمده تاخیر در اجرای این پروژه ملی هم‌زمانی آن با بحث خصوصی‌سازی، تحریم، مدیریت نامناسب منابع مالی و عدم ثبات مدیریت در این پروژه بزرگ بوده است». هرچند مسئولان وزارت نفت و سهامداران پالایشگاه ستاره خلیج فارس عمدتا مشکلات تامین مالی و تحریم ها را به عنوان مهمترین مشکلات این پروژه مطرح می کنند و این موضوعات را ریشه سایر مشکلات تکمیل این پالایشگاه مانند روند کند تامین تجهیزات آن می دانند، اما واقعیت این است که مهمترین دلیل مشکلات متعدد و پیچیده پالایشگاه ستاره خلیج فارس، نبود اهتمام کافی در مجموعه وزارت نفت برای اتمام این پروژه است. در واقع، هرچند این پروژه تنها پروژه عملیاتی کشور در راستای توسعه زنجیره ارزش افزوده صنعت نفت و پرهیز از خام‌فروشی است و می‌تواند زمینه ساز قطع واردات بنزین و خودکفایی کشورمان در زمینه تامین این فرآورده نفتی شود، اما جزو اولویت‌های اصلی این وزارتخانه قرار ندارد و به همین دلیل امید چندانی به تحقق وعده راه اندازی فاز اول این پالایشگاه تا پایان امسال وجود ندارد. برخی دیگر از چالش های مهم این پروژه عبارتست از :

1- پیمانکاران ضعیف: در جریان خصوصی­‌سازی پالایشگاه­‌های کشور، به­ دلیل کوتاهی وزارت نفت، پروژه پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس که در واقع یک مگاپروژه محسوب می‌شود، به پیمانکارانی واگذار شد که توان مالی، تخصصی و فنی کافی‌ برای این کار را نداشتند. این تصمیم هزینه‌های اضافی و عدم تحقق اهداف برنامه‌ریزی‌شده را به دنبال داشت. 

2- هدر رفت منابع مالی و روند کند خرید تجهیزات پالایشگاه: تغییرات مدیریتی و جابه­‌جایی متناوب سهم هر یک از سهامداران نیز در کند شدن روند احداث و هدررفت منابع مالی این پروژه بسیار موثر بوده است. این مشکلات باعث شد تا فرآیند خرید و تأمین تجهیزات پالایشگاه با مشکل مواجه شود. بررسی فرآیند خرید تجهیزات پالایشگاه ستاره خلیج فارس تا تیرماه 94 حاکی از آن است که از ۳۳۸ بسته تجهیزات مورد نیاز برای ساخت پالایشگاه، فرآیند خرید و تأمین ۱۱۵ بسته که عمدتاً هم از تجهیزات اصلی پالایشگاه هستند، با چالش همراه بوده است.

جمع بندی:

در نیمه نخست امسال، اقدامات مناسبی برای برطرف شدن مشکلات تامین مالی پالایشگاه ستاره خلیج فارس مانند فروش 300 میلیارد تومان اوراق سلف در بورس انرژی صورت گرفت. با این وجود، وعده راه اندازی فاز اول این پالایشگاه بزرگ میعانات گازی به عنوان یکی از پروژه های ابلاغی معاون اول رئیس جمهور در جایگاه ریاست ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی به وزارت نفت برای عملیاتی شدن در سال جاری تا پایان شهریورماه امسال محقق نشد و امید چندانی به تحقق این موضوع تا پایان سال جاری وجود ندارد. مهم ترین دلیل این موضوع، نبود اهتمام کافی در مجموعه وزارت نفت برای اتمام این پروژه است. در نتیجه، چالش های مهم این پروژه مانند روند کند تزریق منابع مالی ارزی بدلیل مشکلات در روند تخصیص وام صندوق توسعه ملی و همچنین روند آهسته خرید تجهیزات آن در نیمه نخست امسال تداوم داشته است. امید است وزارت نفت با درک اهمیت راهبردی تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس که زمینه ساز قطع وابستگی کشور به واردات بنزین است، اهتمام جدی تر به این پروژه داشته باشد و با اتخاذ تصمیمات موثر برای برطرف شدن چالش های فعلی آن، زمینه لازم برای راه اندازی فاز اول «مهمترین طرح راهبردی صنعت نفت بعد از پارس جنوبی» در آینده نزدیک را فراهم کند.

پژوهش خبری صداوسیما//