پالایشگاه آناهیتا؛ تنها پالایشگاه نفت خام کشور، همچنان حاشیه نشین!

در راستای جلوگیری از خام فروشی نفت خام و تبدیل آن به فرآورده های با ارزش افزوده بیشتر و به منظور رفع نیاز منطقه غرب کشور به فرآورده های نفتی، احداث پالایشگاه نفت آناهیتا در کرمانشاه مورد توجه مسئولان وزارت نفت قرار گرفت. این موضوعات در کنار فرسودگی واحدهای پالایشگاه قدیمی کرمانشاه، موقعیت این پالایشگاه در درون شهر و لزوم جابجایی آن به دلیل الزامات زیست محیطی موجب شد تا احداث پالایشگاه آناهیتا در تاریخ 5 دی ماه سال 1385به تصویب هیئت دولت برسد. 

قرار است این پالایشگاه با فرآورش 150 هزار بشکه در روز نفت خام، روزانه 25 میلیون لیتر فرآورده های نفتی از جمله 4.9 ﻣﯿﻠﯿﻮﻥ ﻟﯿﺘﺮ ﺑﻨﺰﯾﻦ معمولی و سوپر، 6.66 میلیون لیتر نفت گاز و 4.33 میلیون لیتر سوخت موتور جت تولید نماید. در حال حاضر، سهامداران این پالایشگاه، متشکل از 33.3 % شرکت سرمایه­ گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تأمین (تاپیکو) (وابسته به شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی(شستا))، 33.3% صندوق بازنشستگی کشوری،  % 13.4 صندوق بازنشستگی نفت و 20% شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران هستند^[2]. 

کل اعتبار برآورد شده برای تکمیل این طرح حدود 3.1 میلیارد یورو است و تاکنون کمتر از 2 درصد از آن تزریق شده است. عملیات اجرایی این طرح بعد از وقفه ای چندین ساله، از شهریورماه امسال با انجام عملیات خاک برداری آغاز شده است. میزان پیشرفت کنونی این پالایشگاه کمتر از 5 درصد است و پیش بینی می‌شود در صورت تامین مالی مناسب آن، این طرح در سه تا چهار سال آینده به بهره برداری برسد.

نگاهی به روند اجرایی طرح و پیشرفت آن^[3]:

اواخر شهریور سال 1386 و با اتمام کار مکان یابی پالایشگاه در جنوب شرقی کرمانشاه، عملیات اجرائی احداث این پالایشگاه آغاز شد و خرید زمین این پالایشگاه انجام شد. اواخر اسفند سال 1386 نیز قرارداد مطالعات طراحی پایه (بنیادی) این پالایشگاه با شرکت APS ایتالیا و شرکت سازه از ایران منعقد شد.

 همچنین قراردادهای خرید لیسانس های مورد نیاز این پالایشگاه نیز با شرکت های معتبر اروپایی بسته شد. از سوی دیگر، عملیات تسطیح، خاکریزی و حصارکشی (فنس کشی) سایت پالایشگاه نیز به شرکت های پیمانکار ایرانی واگذار شد و عملیات اجرائی آن به عنوان اولین گام عملیات اجرایی احداث این پالایشگاه از ابتدای آبان سال 1387 آغاز شد.

با این وجود، عملیات احداث این پالایشگاه در سال 1388 به دلیل عدم تامین منابع مالی از سوی سهامداران به صورت کامل متوقف شد و هیئت مدیره پالایشگاه آناهیتا تصمیم به خاتمه قراردادهای منعقد شده با پیمانکاران این پروژه می گیرند^[4].

بر همین اساس، هم طراحی پایه (بنیادی) پالایشگاه آناهیتا و هم عملیات فنس کشی و تسطیح مقدماتی زمین این پالایشگاه به صورت نیمه کاره رها می شود. در نتیجه، عملیات اجرایی این طرح در حالتی که پیشرفت فیزیکی این طرح حدود 3 درصد بود، تا پایان دولت دهم کاملا متوقف باقی می ماند. 

در این دوره زمانی، فعالیت هایی برای حل مشکل تامین مالی این طرح به عنوان دلیل اصلی توقف آن، از طریق کسب مجوز برای اخذ وام از صندوق توسعه ملی در قالب لوایح بودجه سالانه صورت می گیرد که با عدم موافقت مجلس ناکام می ماند. همچنین تلاش هایی هم برای حل مشکل فاینانس طرح با خط اعتباری چین صورت می گیرد که به نتیجه ای نمی رسد. همه این اتفاقات برای این پالایشگاه در حالی رخ داد که پالایشگاه آناهیتا مورد تأکید مقام معظم رهبری در سفر معظم له درمهرماه 90 به استان کرمانشاه بود و این پالایشگاه نقش مهم واستراتژیکی در تامین نیاز منطقه غرب کشور به فرآورده‌های نفتی داشت.

با روی کارآمدن دولت یازدهم و تغییر مدیرعامل پالایشگاه نفت آناهیتا، هم وضعیت سهامداران این پالایشگاه تغییر می‌کند و شرایط برای اخذ وام صندوق توسعه ملی فراهم می شود و هم عملیات اجرایی احداث آن بار دیگر آغاز می شود. در ابتدای تاسیس شرکت پالایش نفت آناهیتا، سهامداران ابتدایی این پالایشگاه، 55% شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی(شستا)، 25% صندوق بازنشستگی کشوری و 20% شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران بودند.

با این وجود، سهامداران توان تامین مالی و انجام تعهدات خود را نداشتند. بر همین اساس نیز شستا در سال 89 کتبا اعلام می کند که قادر به تامین مالی 55 درصد سهام خود نیست و حاضر است که سهام خود را واگذار نماید. در همین راستا، در سال 1391 تصمیم گرفته می شود تا بخشی از سهام این شرکت بین سایر سهامداران این پروژه تقسیم شود. از سوی دیگر بحث استفاده از تسهیلات صندوق توسعه ملی برای تامین مالی این طرح نیز قوت گرفت و نیز با توجه به اینکه مطابق قانون، این تسهیلات صرفا به طرح هایی اختصاص می یابد که سهم دولت در آن طرح‌ها، بیشتر از 20 درصد نباشد. صندوق بازنشستگی نفت نیز به جمع سهامداران این پالایشگاه اضافه شد. در نتیجه، ترکیب سهامداران این پالایشگاه در سال 93 به حالت فعلی تغییر می‌یابد.

از سوی دیگر، مذاکرات انجام شده برای تامین مالی بخش اعظم این طرح از طریق صندوق توسعه ملی نتیجه بخش بود و حتی مدیران این پالایشگاه موفق شدند امتیازات زیر را برای این طرح بگیرند:

الف- سهم صندوق توسعه ملی در تامین مالی این طرح به جای 70 درصد، 85 درصد شد.

ب- نرخ کارمزد تسهیلات صندوق توسعه ملی صرفا 4 درصد است.

ج- مدت زمان بازپرداخت این تسهیلات به جای 6 سال، 8‌ سال شد.

از سوی دیگر نیز اقداماتی با حمایت نمایندگان استان کرمانشاه و تلاش مدیران این پالایشگاه صورت گرفت تا جذابیت اقتصادی این پروژه برای سهامداران بیشتر شود و بهانه غیراقتصادی بودن تامین مالی آن توسط سهامداران کم رنگ شود. در همین راستا وزارت نفت که احداث این پالایشگاه به عنوان تنها پالایشگاه نفت خام کشور را در اولویت کاری خود قرار داده بود^[5]، با تخفیف 10 درصدی در بهای نفت خام تحویلی به این پالایشگاه نسبت به قیمت فوب خلیج فارس را به مدت ده سال پس از بهره برداری با توجه به تبصره 2 بند «ق» قانون بودجه 1393 موافقت کرد. همچنین این وزارتخانه موافقت کرد که هزینه احداث خط لوله تحویل خوراک نفت خام به این پالایشگاه را بپردازد^[6].

در کنار این تحولات، قرارداد مطالعات طراحی پایه (بنیادی) این پالایشگاه با شرکتAPS ایتالیا و شرکت سازه از ایران بار دیگر فعال شده و نهایتا این طراحی بنیادی در اردیبهشت سال 1394 تکمیل گردید. عملیات اجرایی پالایشگاه آناهیتا نیز با انتخاب شرکت مجری عملیات خاکی و تسطیح اراضی سایت این پالایشگاه و ابلاغ بکار شروع عملیات مذکور از اوایل شهریورماه امسال بار دیگر آغاز گردید^[7]. در حال حاضر نیز فرآیند مناقصه برای انتخاب شرکت پیمانکار EPC پروژه در حال انجام است.

سرعت پایین پیشرفت این طرح و توقف چندین ساله آن موجب شده است که با وجود گذشت بیش از 4.5 سال از زمان مقرر برای راه­اندازی تنها پالایشگاه نفت خام در دست احداث کشور، همچنان این پالایشگاه در مراحل ابتدایی ساخت باقی بماند و وضعیت نامشخص داشته باشد. از سوی دیگر، سرمایه مورد نیاز برای احداث این پالایشگاه افزایش چشمگیری یابد و به 3.1 میلیارد یورو برسد (این رقم در سال ۸۶ برابر با ۱٫9 میلیارد یورو بوده است).