گردشگری مجازی
باغ اکبریه، بهشتی در کویر
«باغ اکبریه» بنایی تاریخی است که حاکمان سلسله قاجاریه برای خود در حومه شهر بیرجند ساختند.
به گزارش
خبرگزاري صدا وسيما؛ «باغ اکبریه» بنایی تاریخی است که حاکمان سلسله قاجار برای خود در حومه شهر بیرجند ساختند، ولی اکنون در داخل این شهر قرار دارد. در اين مطلب وب گردي و در اين روزهاي کرونايي سفري مجازي به اين بناي تاريخي خواهيم داشت پس با ما همراه باشيد.
باغ اکبریه بیرجند در آغاز قرن ۱۴ هجری قمری در کنار روستای اکبریه، در ۳ کیلومتری جنوب شرق بیرجند قرار داشته است، اما به علت توسعه شهر، اکنون در انتهای خیابان معلم بیرجند قرار دارد.
باغ اکبریه با پیروی از اسلوب باغ ایرانی و با طرح چهار باغ طراحی و ساخته شده و با توجه به نظام هندسی موجود در کرت بندی، انطباق خیابان مرکزی برمحور تقارن کوشک و بنای سردر ورودی، دارای هندسهای خالص و نظاممند و نشانگر یک نمونه برجسته باغ ایرانی است.
عمارت اکبریه که در ضلع جنوبی باغ قرار گرفته با سه بخش مجزا، در دو طبقه و در دورههای زمانی متفاوت شکل گرفته است. بخش شرقی عمارت که قدیمیترین قسمت عمارت است در زمان امیر علم خان حشمت الملک بنا نهاده شده است و شامل پلکان دسترسی، صحن وسیع و اتاقهای اطراف آن است. طبقه همکف آن را نیز یک فضای بارانداز متشکل از صحن مرکزی و غرفههای اطراف آن (که به اشتباه به اصطبل معروف شده) و فضاهای انبار تشکیل داده است.
بخش مرکزی که شاخصترین بخش مجموعه به شمار میآید توسط محمد ابراهیم خان شوکت الملک و در دوره قاجار الحاق شد و شامل دالانهای ارتباطی، اتاقهای متعدد، شاه نشین، هشتیها، حوضخانه، گنبدخانه (معروف به کلاه فرنگی) و اتاق آیینه است.
حوضخانه از طریق سه دری ارسی به ایوان و فضای باغ مرتبط میشده است. تغییرات و الحاقات دوره پهلوی (حدود ۱۳۰۰ هجری شمسی) این بخش از عمارت را در پشت پلکان دسترسی به اشکوب دوم پنهان کرده است.
همچنین پایهای قطور در مرکز حوضخانه برای تامین ایستایی فضای گنبدخانه اجرا شده که به کلی معماری فضای حوضخانه را مخدوش کرده است. در حال حاضر موزههای باستانشناسی و مردمشناسی در این بخش قرار دارند.
بخش غربی عمارت که شامل؛ پلکان ورودی، پیش صحن، اتاقها و یک راهروی ارتباطی در طبقه بالا و تعدادی اتاق با کاربری انبار و گاراژ در طبقه پایین بوده، در دوره پهلوی (حدود ۱۳۰۰ هجری شمسی) ساخته شده است. طبقه فوقانی عمارت غربی در گذشته و حال دارای کاربری اداری است. سردر ورودی که در ضلع غربی باغ ساخته شده به حیاطی وسیع مرتبط میشود که فضای سبزی نامتقارن در آن ایجاد شده است. خیابانی سنگ فرش این بخش را به فضای باغ مرتبط میکند.
در ضلع جنوبی عمارت مرکزی حیاط اندرونی قرار دارد که حوض ذخیره آب باغ در آن ایجاد شده است. بخش مرکزی حوض را با سکویی آجری به صورت جزیره احداث کرده و در اطراف آن درختان توت و شاه توت کاشته شده است.
آب از طریق کانال و لولههای زیر زمینی به استخر جنوبی عمارت وارد شده و پس از آن از طریق جویهای سر پوشیده و از زیر عمارت به فضای باغ وارد میشود. سیستم آبیاری باغ غرق آبی است. انتقال آب در کرتها از طریق دو جوی اصلی و رو باز که در دو طرف خیابان مرکزی قرار دارد صورت میگیرد. دو ردیف درخت کاج در مسیر این جویها کاشته شده تا سایه آنها مانع از تبخیر زیاد آب شود، درختهایی که عمرشان به بیش از ۱۰۰ سال میرسد و بعضی از آنها شناسنامهای بر روی تنه خود دارند تا نشان دهند چه تاریخی را پشت سر گذاشتهاند.
نکته شاخص در معماری باغ اکبریه و دیگر باغهای نظیر آن که در منطقه کویری بیرجند طراحی و احداث شدهاند، نبوغ معمار در جدال با طبیعت ناسازگار بیابانی منطقه و استفاده بهینه از آب برای شادابی و نگهداری فضای سبز باغ، تعامل با محیط و چشم انداز، رعایت اصول باغ ایرانی، تنوع و تکثر در عین وحدت و حفظ سبک و نوآوری، شناخت اقلیم و تطابق امکانات با نیازهای طبیعی در ایجاد بهشتی کوچک در دل کویر است.
مساحت عرصه این مجموعه حدود ۳۵۰۰۰ مترمربع و اعیان آن ۵۴۰۸ مترمربع است. به طور کلی مجموعه اکبریه دارای عناصر معماری نظیر سردر ورودی، عمارت، انبار، باغ، فضای بارانداز (اصطبل) مسجد، استخر و حصار است.
باغ اکبریه به همراه ۸ باغ ایرانی با شماره ۰۰۹-۱۳۷۲ به اتفاق آراء در سی و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی در سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. قبل از این، مجموعه باغ اکبریه در تاریخ ۲ خرداد ۷۸ با شماره ۲۳۲۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده بود.