کشور ایران به دلیل قرار گرفتن در موقعیت خاص جغرافیایی، به سرزمین چهارفصل معروف است. کویر‌های ایران از منحصر به فردترین نقاط گردشگری کشورمان به حساب می‌آیند. سفر به کویر مرکزی ایران از بهترین تجربه‌های گردشگری است.
به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، شن‌های روان، رمل‌ها و تپه‌های ماسه‌ای و صدای آرام باد در پهنه دشت، آسمان صاف و پرستاره و در کنار این‌ها؛ سکوت و آرامش سحرآمیز آن چیزی است که کویر‌های ایران نثار مسافرانش می‌کند. در سراسر ایران تکه‌های بزرگ و کوچک کویری فراوانی هستند که هرکدام به دلایلی خاص، اسم و رسم پیدا کرده‌اند.
وسیع‌ترین کویر ایران که از دامنه‌های جنوبی البرز تا مرکز ایران پهن شده، حدود ۸۰۰ کیلومتر طول و حدود ۶۰۰ کیلومتر عرض دارد. مسیری هم که برای عبور از آن به شما پیشنهاد می‌شود از یزد و خرانق در جنوب این کویر شروع و با گذر از قلب کویر و حدود ۶۸۰ کیلومتر رانندگی در دامغان به پایان می‌رسد. عبور از قلب کویری ایران، کار راحتی نیست. غیر از یک خودروی سالم، قدرتمند و با امکانات، توان کافی و همراهان با تجربه می‌خواهد.
ماجراجویان صحرا
اگر از علاقه‌مندان کویر هستید و دوست دارید ماجراجویی کنید، عبور از کویر مرکزی ایران می‌تواند یکی از بهترین برنامه‌ها برای شما باشد. یک مسیر تقریبا ۶۸۰ کیلومتری که حدود پنج روز باید برایش وقت بگذارید. این مسیر از شهر یزد شروع می‌شود و بعد از عبور از مناطق معروفی همچون بیاضه و مصر و جندق و در نهایت عبور از کویر مرکزی ایران به شهر دامغان خواهید رسید.
چه بخریم؟ از آویشن تا حصیر بافت
در خرانق می‌توانید از زنان هنرمند خانه‌دار، پتو‌های دستبافت سنتی بخرید. در روستای فرحزاد و مصر هم از آویشن کویری غافل نشوید. در بارانداز طباطبایی فرحزاد، علاوه بر آویشن و دیگر گیاهان کویری، می‌توانید جالیز؛ زیرانداز مخصوص مناطق بیابانی را هم بخرید. نان‌های خرمایی جندق هم بسیار خوشمزه‌اند.
چطور برسیم؟ عبور از دشت پر ماجرا
مسیر ۶۸۰ کیلومتری عبور از کویر مرکزی ایران از یزد شروع و در دامغان تمام می‌شود. پس از یزد، شما از شهر‌ها و روستا‌های ساغند، رباط پشت‌بادام، بیاضه، گرمه، خور، مصر، جندق، معلمان و رشم می‌گذرید تا به دامغان برسید.
از یزد تا رباط پشت‌بادام؛ حدود ۲۰۰ کیلومتر: از یزد وارد جاده طبس شوید. پس از حدود ۸۰ کیلومتر به روستای خرانق خواهید رسید. در این روستا گشت و گذار کنید و بعد به سمت روستای ساغند راه بیافتید. از خرانق تا ساغند حدود ۵۰ کیلومتر راه دارید. بعد از حدود ۲۵ کیلومتر بعد از ساغند به کاروانسرای شاه‌عباسی الله‌آباد می‌رسید و ۴۶ کیلومتر بعد از آن به «رباط پشت بادام» می‌رسید. مسیر بعد از رباط دو شاخه می‌شود؛ سمت راست به سمت طبس و سمت چپ به بیاضه می‌رود که شما باید مسیر سمت چپ را انتخاب کنید.
رباط پشت بادام تا خور؛ ۱۲۰ کیلومتر: از رباط تا بیاضه حدود ۶۰ کیلومتر باید برانید. مقصد بعد از بیاضه، روستای گرمه است. از بیاضه تا گرمه حدود ۳۰ کیلومتر راه دارید. البته برای رسیدن به روستای گرمه باید از جاده اصلی؛ یعنی جاده بیاضه ـ خور وارد فرعی شوید. بعد از روستای «مهرنجان» وارد فرعی سمت چپ شوید تا بعد از حدود ۱۰ کیلومتر به روستای گرمه برسید.
مقصد بعدی خور است. لازم نیست مسیر رفته را برگردید، از روستای گرمه سه کیلومتر به سمت روستای نیشابور برانید و از آنجا هم سه کیلومتر برانید تا وارد جاده اصلی شوید. از این فرعی حدود ۳۰ کیلومتر که برانید به خور خواهید رسید. اگر هم نخواهید به گرمه بروید، مسیر مستقیم از بیاضه تا خور حدود ۶۰ کیلومتر است. مسافت گرمه تا خور ۳۵ کیلومتر است.
از خور تا دامغان؛ ۳۶۰ کیلومتر: این بخش، اصلی‌ترین بخش سفر است؛ چرا که هم روستا‌های معروف کویر مرکزی در آن قرار دارند و هم بخش اصلی عبور از کویر مرکزی در این بخش انجام می‌شود. مقصد بعدی جندق است که حدود ۱۰۵ کیلومتر تا خور فاصله دارد، اما پیش از آن می‌توانید دو روستای معروف کویری یعنی مصر و فرحزاد را تماشا کنید.
از خور به سمت غرب حرکت کنید و بعد از حدود ۱۵ کیلومتر وارد جاده فرعی شوید که به سمت شمال و روستای مصر می‌رود. از ابتدای جاده فرعی تا مصر حدود ۴۵ کیلومتر راه دارید. روستای فرحزاد هم حدود سه کیلومتر تا مصر فاصله دارد. برای رفتن به سمت جندق لازم نیست دوباره به سمت خور برگردید. کافی است حدود پنج کیلومتر به سمت روستای امیرآباد، در جنوب مصر، برگردید و از یک جاده خاکی مناسب در سمت راست جاده، حدود ۴۰ کیلومتر برانید تا به جندق برسید.
از جندق تا معلمان حدود ۱۴۰ کیلومتر و از معلمان تا دامغان هم حدود ۱۲۰ کیلومتر باید برانید. در واقع این جاده تقریبا ۲۶۰ کیلومتری، در قدیم‌الایام کوتاه‌ترین مسیر عبور از عرض این کویر محسوب می‌شده است. در زمان‌های گذشته، کاروان‌ها این مسیر را تقریبا سه روزه طی می‌کردند که دچار باران‌های ناگهانی و باتلاقی شدن زمین نشوند، اما شما می‌توانید دو ساعته از قلب کویر مرکزی ایران عبور کرده و به معلمان برسید.
بهتر است در این مسیر کاملا مجهز باشید؛ چرا که تا معلمان تقریبا هیچ آبادی وجود ندارد.
چه می‌بینیم؟
اگر مسیر را از سمت یزد شروع کرده باشید، این جذابیت‌های تاریخی و طبیعی در مسیرتان خواهد بود.
خرانق: اولین محل دیدنی که در این مسیر به آن می‌رسید، روستای تاریخی خرانق است. خرانق امروز روستایی کوچک است، اما زمانی برای خود عظمتی داشته است. این واقعیت را از بخش قدیمی روستا که تاریخش تا دوره ساسانی عقب می‌رود، می‌توان فهمید. قلعه خرانق با کوچه‌های پیچ در پیچش، بسیار تماشایی است. به این اثر تماشایی منارجنبان، مسجد جامع، کاروانسرا، حمام، آسیاب، حسینیه، گورستان و چندین اثر کوچک و بزرگ دیگر را هم باید اضافه کرد.
در خرانق، از بقعه مشهدک در گورستان روستا غافل نشوید که گفته می‌شود یکی از قدمگاه‌های امام رضا (ع) است و زیارتگاه باباخادم هم به نقلی محل دفن خادم امام (ع) است. در اطراف روستا هم آثاری مثل پیرغیچ و غار بجنه وجود دارد. پل آبراه را هم که به سبک پل‌های ساسانی ساخته شده و به تازگی در فهرست آثار ملی جای گرفته در حاشیه روستا می‌توانید ببینید.
کویر ریگ‌زرین و ساغند: یکی از کویر‌های نزدیک خرانق، کویر ریگ‌زرین است. برای دیدن رمل‌های زیبای این کویر، باید بعد از ساغند در سمت چپ جاده به سمت روستای مغستان حرکت کنید. کویر ساغند هم در جنوب جاده قرار دارد. روستای ساغند را که ۵۰ کیلومتر به سمت معادن چادرملو ادامه دهید، در سمت چپ جاده به این کویر خواهید رسید. در مسیر اصلی تقریبا ۲۵ کیلومتر بعد از روستای ساغند به کاروانسرای شاه‌عباسی الله‌آباد می‌رسید. این کاروانسرای صفوی، تا حدودی بازسازی شده و می‌توان در حیاطش کمی استراحت کرد.
رباط پشت بادام: محل بعدی، روستای رباط پشت‌بادام است. یک روستا با بافت کویری زیبا. در پشت بادام می‌توانید به مسجد جامع، امامزاده ابراهیم (ع) یا قنات «شور و شیرین» بروید، البته اگر آب قنات خشک نشده باشد!
بیاضه: معروف‌ترین دیدنی این روستا قلعه بیاضه است که ناصرخسرو هم در سفرنامه‌اش به آن اشاره کرده است. یک قلعه خشت و گلی که ساخت اولیه‌اش به دوره ساسانی برمی‌گردد، با بنایی چند طبقه و یک خندق عمیق. بعضی معتقدند این قلعه در دوره اسماعیلیه از پایگاه یاران حسن صباح بوده است. بافت تاریخی این روستا هم بسیار تماشایی است و قدمت مسجد جامع آن هم به دوره صفوی برمی‌گردد.
گرمه: می‌توانید رسیدن‌تان به خور را کمی به تعویق بیاندازید و وارد جاده فرعی روستای گرمه در سمت چپ جاده شوید. غیر از جذابیت‌های کویری، می‌توانید به تماشای نخلستان‌های اطراف روستا بروید. در وسط نخلستان گرمه هم یک آبگیر زیبا قرار دارد که آب آن از چشمه‌ای در کوه‌های شمال گرمه سرچشمه می‌گیرد. گرمه یک قلعه تاریخی هم دارد که بازدید از آن خالی از لطف نیست.
خور: خور هم یک شهر تاریخی این مسیر است که مساجد تاریخی و بافت سنتی دارد. اگر جاده خور را به سمت طبس ادامه دهید، می‌توانید کویر طبقه یا دریاچه نمک را ببینید. این کویر در ۳۰ کیلومتری خور به سمت طبس قرار دارد و جاده از میان این دریاچه نمک عبور می‌کند.
مصر و فرحزاد: این دو روستا که در فاصله سه کیلومتری از یکدیگر قرار دارند، به علت بافت کویری، طبیعتی منحصر به فرد دارند. این دو روستا با تپه‌های شن روان و البته نخلستان و باغ و چند گندمزار احاطه شده‌اند. «چال‌سلکنون»، «تخت عروس» و «تخت عباسی» و همین‌طور نیزار روستای مصر از جذابیت‌های این منطقه است.
جندق: جندق یکی از شهر‌های تاریخی مسیر عبور از کویر مرکزی است که بعضی افراد، آن را به انوشیروان ساسانی نسبت می‌دهند. این شهر یک قلعه تماشایی دارد که در بافت تاریخی قرار گرفته است. غیر از کویر‌های اطراف شهر، خانه شاعر معاصر، یغمای جندقی هم برای تماشا وجود دارد.
معلمان: جاده تاریخی جندق به روستای معلمان، بخش اصلی برنامه عبور از کویر مرکزی ایران است که به دلیل باتلاق‌های نمکی، مسیری بسیار مشکل است. در طول این مسیر شما از عرض کویر مرکزی ایران و یا دشت کویر عبور می‌کنید. منطقه‌ای که به خاطر نمک بسیار زیاد، تقریبا هیچ نوع پوشش گیاهی ندارد. غیر از رمل و تپه‌های شنی، بستر‌های نمکی مسیل‌ها، یکی از جذابیت‌های این جاده است. از میانه این کویر دیگر وارد استان سمنان شده‌اید.
در سمت چپ جاده، کویر افسانه‌ای ریگ جن قرار دارد و پس از عبور از عرض کویر و پیش از روستای معلمان می‌توانید منطقه تپه‌ماهوری معروف دشت کویر را ببینید. تپه‌هایی رنگی و زیبا مشرف به کویر و منطقه‌ای مناسب برای عکاسی. حدود ۱۰ کیلومتر پس از معلمان و در ادامه مسیر به سمت دامغان، می‌توانید روستای رشم را هم ببینید. کویر‌ها، چشمه و امامزاده عباس(ع) این روستا معروف است.
دامغان: در ۴۰ کیلومتری دامغان در سمت راست جاده، تابلوی روستای مسیح‌آباد را می‌بینید. این روستا در مجاورت نمکزار حاج علیقلی است و بافت تاریخی آن هم تماشایی است. این مسیر غیر از دیگر روستا‌های کویری این مسیر، جاذبه خاصی ندارد. می‌توانید به دامغان برسید و از ده‌ها اثر تاریخی این شهر بازدید کنید.
کجا بمانیم؟
می‌توانید در هتل‌های سنتی یا خانه‌های روستایی بمانید که برای اقامت تجهیز شده‌اند. اگر هم مجهز راهی سفر شده‌اید، می‌توانید کنار آبادی‌ها چادر بزنید.
خرانق: خرانق یک اقامتگاه سنتی دارد. کاروانسرای شاه عباسی خرانق، پس از مرمت تبدیل به یک اقامتگاه سنتی شده است. این کاروانسرا در ایام تعطیل، شلوغ‌تر و بهتر است.
گرمه: در روستای گرمه نیز چندین مرکز اقامتی دایر است که معروف‌ترین آن‌ها خانه «آتشونی» است.
بیاضه و خور: در بیاضه چندین خانه سنتی برای اقامت میهمانان وجود دارد که یکی از آن‌ها مهمانسرای تلار است. در خور هم خانه‌هایی برای اقامت وجود دارد.
مصر و فرحزاد: در منطقه مصر و فرحزاد هم مراکز اقامتی زیادی وجود دارد.
نکته‌های مهم سفرهای کویری
در صورتی که می‌خواهید سفر کویری‌تان، کم‌خطر و به‌یادماندنی باشد، نکات زیر را به خاطر بسپارید: