عدم شفافیت، نبود نظارت اعضا، حجم بالای سرمایه و انجام فعالیت‌های گوناگون و وجود ده‌ها شرکت در زیر مجموعه این موسسه، صندوق ذخیره را به محیط مناسبی جهت رشد تخلفات و رانت تبدیل کرده است.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: صندوق های سرمایه گذاری از مصادیق نهاد‌های مالی فعال در بازار اوراق بهادار شمرده شده اند که می‌توانند نقش بسزایی در اقبال عمومی به بازار بورس داشته باشند و با اتخاذ سیاست های مناسب می توانند در کاهش تورم، افزایش تولید و رونق اقتصاد ملی نقش اساسی ایفا نمایند.
در اکثر کشور‌های توسعه یافته صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک به عنوان هسته مرکزی بازار سرمایه محسوب می‌شوند و ماهانه مبالغ هنگفتی از سرمایه‌های سرگردان را به بخش‌های مولد و فعال جامعه هدایت می کنند. صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک در ایران نیز از جمله نهاد‌های مالی نوپا در بازار سرمایه ایران می باشند که در طی سال‌های اخیر به جایگاه ویژه‌ای در این بازار دست یافته اند که عملکرد و رشد سریع آن‌ها از ابتدای ورود به بازار سرمایه خود گواهی بر اهمیت آنهاست.
در این میان موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان به عنوان یک نهاد غیردولتی که در سال ۱۳۷۴ با هدف ارتقای وضعیت معیشتی فرهنگیان در زمان بازنشستگی، از طریق تشویق و ترغیب ایشان به مشارکت فعال در فعالیت های اقتصادی، بازار سرمایه و ایفای نقش پر رنگ در اقتصاد کشور تاسیس شده است. صندوق ذخیره فرهنگیان با داشتن چهار هولدینگ پتروشیمی و انرژی، مالی و سرمایه گذاری، ساختمانی و خدمات و حدود ۳۰ شرکت زیر مجموعه این هولدینگ ها، درحال فعالیت اقتصادی به منظور کسب سودآوری و تولید ثروت برای فرهنگیان عضو است و کلیه دارایی های آن نیز متعلق به اعضا است. با این اوصاف اطلاعاتی از ۲۵ شرکت زیر مجموعه صندوق ذخیره فرهنگیان وزارت آموزش و پرورش در سامانه ملی انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات وجود ندارد.
از سویی با گذشت بیش از دو دهه از تشکیل صندوق ذخیره فرهنگیان و به رغم تمام تلاش های صورت گرفته برای تأمین منافع اقتصادی فرهنگیان، صندوق ذخیره فرهنگیان موفق عمل نکرده و عدم ارائه اطلاعات درست از فعالیت‌های موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان به اعضاء و عدم دسترسی آنان به آنچه در این مجموعه اقتصادی می‌گذرد- از نحوه سرمایه گذاری، املاک، موسسات تحت پوشش صندوق ذخیره پولی شان - باعث شده است که فرهنگیان از عملکرد صندوق ذخیره فرهنگیان ناراضی باشند. همچنین موسسه مذکور با داشتن ۱۵۸۷۰۴۹ نفر از ابتدای تاسیسس تاکنون و با گذشت چند سال از اجرایی شدن قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات هنوز جدیت لازم را در عملیاتی کردن این قانون در قالب شفافیت نداشته است؟
قوانین بالادستی
قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات – مصوب ۱۳۸۷
آیین نامه اجرایی ماده (۸) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات
قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مشتمل بر ۲۳ ماده و هفت تبصره است که به موضوعات مختلف از جمله آزادی اطلاعات، ترویج شفافیت، آئین دسترسی آزاد، استثنائات دسترسی آزاد، مسئولیت‌های مدنی و کیفری و …می‌پردازد. مطابق آیین نامه اجرایی ماده (۸) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مورخ ۲۳/ ۳/ ۱۴۰۰ و بر اساس ماده یک درخصوص مؤسسات عمومی: سازمان‌ها و نهاد‌های وابسته به حکومت به معنای عام آن تحت هر عنوان از جمله دستگاه‌های اجرایی (موضوع ماده (۵) قانون مدیریت خدمات کشوری، شهرداری ها، نهاد‌های انقلابی، نیرو‌های مسلح، قوای قضاییه و مقننه و مؤسسات، شرکت‌ها، سازمان‌ها، نهاد‌های وابسته به آن‌ها اعم از آنکه مستلزم ذکر یا تصریح نام باشند یا نباشند و بنیاد‌ها و مؤسساتی که زیر نظر مقام معظم رهبری اداره می‌شوند با رعایت تبصره ماده (۱۰) قانون و همچنین هر مؤسسه، شرکت یا نهادی که تمام یا بیش از پنجاه درصد (۵۰%) سهام آن متعلق به دولت یا حکومت بوده و در مجموعه قوانین جمهوری اسلامی ایران ذکر شده است. به موجب ماده (۵) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات "مکلفند اطلاعات موضوع این قانون را در حداقل زمان ممکن و بدون تبعیض در دسترسی مردم قرار دهند".
تأکیدات رهبر معظم انقلاب در شفافیت
شفافیت در ارتباط با مردم
اگر در اموری که به زندگی مردم مربوط می‌شود شفافیت از سوی دولتمردان صورت پذیرد، جلوی بسیاری از بدگمانی‌ها و اختلاف‌ها را خواهد گرفت. شفافیت، اعتماد مردم به حکومت را افزایش می‌دهد. در این رویکرد مردم جدای از حکومت نیستند؛ همه‌چیز با آن‌ها در میان گذاشته خواهد شد؛ «هم به مردم اطّلاع‌رسانى کنید، خبر دهید و پیشرفت‌ها را بگویید؛ هم اگر واقعاً موانعى وجود دارد، آن‌ها را هم شفّاف با مردم در میان بگذارید.» (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت (۰۴/ ۰۶/ ۱۳۸۱) مردم باید بدانند مشکلات کشور چیست که در این صورت بتوانند در حل مشکلات به دولت کمک کنند؛ با مردم حرف بزنید، مسائل را به مردم بگویید، بگویید که دشمن می‌خواهد از رخنه‌ی اقتصادی استفاده کند، بگویید البته ما مشکلات اقتصادی‌ای داریم، دشمن می‌خواهد از این استفاده کند، ما نخواهیم گذاشت و به کمک شما احتیاج داریم" (بیانات در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت ۲۴/ ۰۴/ ۱۳۹۷)
چرایی و اهمیت موضوع:
با توجه به اینکه تعداد قابل توجهی از جامعه فرهنگیان عضو این صندوق هستند، طرح مطالبه شفافیت درماهیت و عملکرد آن می تواند نقش موثری را در اعتمادسازی این قشر از جامعه و نهاد آموزش پرورش و همچنین نقش موثری در تشویق و ترغیب ایشان به مشارکت فعال در فعالیت های اقتصادی، بازار سرمایه و ایفای نقش پر رنگ در اقتصاد کشور ایفا کند و فراتر از آن فرهنگ عمومی جامعه را ارتقا دهد.
ارزش فراگیری و پرداخت
فصل سوم قانون دسترسی آزادی دسترسی به اطلاعات در خصوص ترویج شفافیت
بند اول - تکلیف به انتشار
ماده ١٠ - هریک از موسسات عمومی باید جز در مواردی که اطلاعات دارای طبقه بندی می باشد، در راستای نفع عمومی و حقوق شهروندی دستکم به طور سالانه اطلاعات عمومی شامل عملکرد و ترازنامه (بیلان) خود را با استفاده از امکانات رایانه‌ای و حتی الامکان در یک کتاب راهنما که از جمله می تواند شامل موارد زیر باشد منتشر سازد و در صورت درخواست شهروند با اخذ هزینه تحویل دهد.
بند دوم - گزارش واحد اطلاع رسانی به کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات
ماده ١٢ - موسسات عمومی موظفند از طریق واحد اطلاع رسانی سالانه گزارشی درباره فعالیت های آن موسسه در اجرای این قانون به کمیسیون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات ارائه دهند.
مؤسسه صندوق ذخیره فرهنگیان در یـک نگـاه ۱۳۹۹/۶/۳۱
تعداد اعضای این موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان از ابتدای تاسیس ۱,۵۸۷,۰۴۹ نفر
تعداد اعضای بازنشستگان از ابتدا ۸۳۲,۴۹۵ نفر
تعداد اعضای فعلی ۷۵۴,۵۵۴ نفر
سابقه موضوع:
در اواخر سال ۷۳ اندیشه ارتقای معیشتی و رفاه فرهنگیان به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان فرهنگی کشور مطرح شد و در راستای افزایش قدرت مالی دوران بازنشستگی فرهنگیان، صندوق ذخیره فرهنگیان شکل گرفت. صندوق ذخیره فرهنگیان در خرداد ۷۴ بر اساس مصوبه مجلس و در راستای اجرای تبصره ۶۳ قانون برنامه دوم توسعه با هدف حمایت و کمک به تامین مالی فرهنگیان پس از دوران خدمت تاسیس شد و فعالیت آن بر اساس مواد ۱۴۷ و ۵۳ قانون برنامه‌های توسعه سوم و چهارم استمرار یافت.
نخستین بار شهریور ۹۵، حسین مقصودی نماینده سبزوار و سخنگوی فراکسیون مبارزه با مفاسد اقتصادی مجلس از فساد مالی در این صندوق خبر داد- در ادامه منجر به تحقیق و تفحص مجلس شورای اسلامی از چند شرکت این صندوق شد- و اعلام کرد که شهاب‌الدین غندالی مدیرعامل صندوق ذخیره این فساد را قبول داشته و مبلغ آن را ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان عنوان کرده است (ایسنا، ۱۰ آبان ۱۳۹۶). با گذر زمان، این پرونده ابعاد گسترده‌تری پیدا کرده که به میان آمدن نام سریال شهرزاد و ارتباط سرمایه‌گذارانش با این پرونده فساد مالی و فرار یکی از متهمان این پرونده با بدهی ۵۰۰ میلیارد تومانی را می‌توان اشاره کرد.
نتیجه
عدم شفافیت، نبود نظارت اعضا، حجم بالای سرمایه و انجام فعالیت های گوناگون و وجود ده‌ها شرکت در زیر مجموعه این موسسه، صندوق ذخیره را به محیط مناسبی جهت رشد تخلفات و رانت تبدیل کرده است. از زمان راه اندازی این صندوق تاکنون هیچ اقدام خاصی برای فرهنگیان انجام نشده است و تسهیلات ویژه‌ای به این قشر داده نشده است به طوری که هیئت مدیره صندوق با سیستم مدیریتی بسته و انحصاری مدیریت می‌شود و اعضای صندوق هیچ نقشی در انتخاب هیئت مدیره و مدیر عامل صندوق ندارند. از نظر فرهنگیان مشکل اصلی و اساسی صندوق ذخیره فرهنگیان اساسنامه صندوق -ترکیب نامتناسب هیئت امناء با کارکرد و ماهیت این صندوق- و شفافیت در عملکرد مدیران است.
پژوهشگر: نیک ملکی