آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در مدارس تقریبا علی رغم ابلاغ سند در سال ۱۳۹۰ تاکنون محقق نشده است و همچنان در مدارس کشور زبان غالب انگلیسی است.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: از تاریخ ابلاغ سند تحول آموزش پرورش یعنی ۱/ ۱۲/ ۱۳۹۰ حدود ده سال می گذرد.
در یکی از بند‌های سند راهکار 1 - 5 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، به ارائه آموزش زبان خارجی در چارچوب بخش انتخابی (نیمه تجویزی) برنامه درسی اشاره شده است و در سند برنامه درسی ملی که در سال پس از ابلاغ سند تحول در سال ۱۳۹۱ به تصویب شورای عالی آموزش و پروش رسیده است، ۱۱ حوزه تربیت و یادگیری منظور شده، که دهمین حوزه تحت عنوان «حوزه تربیت و یادگیری زبان خارجی» است.
در این سند چنین شرح داده شده است که «آموزش زبان های های خارجی بستر مناسبی را برای درک، دریافت، تعاملات فرهنگی و انتقال دستاورد‌های دانش بشری در قالب های متنوع زبانی به صورت شفاهی، دیداری، و نوشتاری، برای مقاصد و مخاطبان گوناگون در چارچوب نظام معیار اسلامی فراهم می کند». در جای دیگر نیز به این نکته اشاره شده است که «از آن جا که مراودات اجتماعی تحت تأثیر تعاملات جوامع بشری و رشد فناوری توسعه پیدا کرده و این دامنه هر روز افزایش پیدا می کند، برای برقراری ارتباط سازنده و آگاهانه ضروری است دانش آموزان علاوه بر زبان مادری که به آنان امکان تعامل در سطح روابط میان فردی (خانوادگی، محلی و ملی) را می‌دهد، توانایی برقراری ارتباط با سایر جوامع و دستاورد‌های بشری را در سطح منطقه ای و جهانی دارا باشند».
در این سند هم بر اهمیت یادگیری زبان های خارجی و هم بر استفاده از زبان های خارجی متنوع تاکید شده است به این صورت که «آموزش به یکی از زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و یا سایر زبان‌هایی که شورای عالی آموزش و پرورش تصویب کند، ارائه خواهد شد». اما سوال این است که فقط ۴ سال دیگر به پایان تاریخ اجرای سند تحول یعنی ۱۴۰۴ باقی مانده است، اما کماکان تنها آموزش زبان‌های خارجی در مدارس منحصر به زبان انگلیسی است و هنوز به طور عملیاتی در مدارس رویکرد انتخابی داشتن و نیمه تجویزی برای آموزش زبان مشاهده نمی‌شود. سوالی که باید از مسئولان وزارت آموزش و پرورش پرسید که در این ده سال پس از ابلاغ سند تحول برای آموزش زبان خارجی چه کرده اند؟ چرا هنوز این موضوع عملیاتی نشده است و چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟
اسناد بالادستی: سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران
- سند تحول بنیادین آموزش و پرورش -راهکار ۵-۱ فصل هفتم -ارائه آموزش زبان خارجی در چارچوب بخش انتخابی (نیمه تجویزی) برنامه‌ی درسی، با رعایت اصل تثبیت و تقویت هویت اسلامی- ایرانی
- سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران -بند ۹ بخش ۴-۷ شایستگی‌های پایه - به کارگیری مهارت‌های یک زبان خارجی در چارچوب بخش انتخابی (نیمه تجویزی) برنامه درسی، با رعایت اصل تثبیت و تقویت هویت اسلامی –ایرانی
- سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران -بندیک بخش ۸ حوزه‌های تربیت و یادگیری - عناوین حوزه‌های تربیت و یادگیری: ۱۰- زبان‌های خارجی
- سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران -بند ۱۰ حوزه ۲-۸-... آموزش به یکی از زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و یا سایر زبان‌هایی که شورای عالی آموزش و پرورش تصویب کند ارائه خواهد شد.
تاکیدات رهبر معظم انقلاب در خصوص آموزش زبان‌های خارجی متنوع
مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در بیاناتی که در دیدار معلمان، فرهنگیان و مسئولان وزرات آموزش و پرورش در اردیبهشت ماه ۱۳۹۵ ایراد فرمودند به نکات بسیار مهمی در موضوع آموزش زبان های خارجی اشاره نمودند که به برخی از آن‌ها به شرح زیر اشاره می‌شود:زبان علم فقط انگلیسی نیست؛
• اصرار بر ترویج انحصاری انگلیسی ناسالم است؛
• چرا زبان های دیگر را در مدارس به‌عنوان درس زبان معیّن نمیکنند؟
• زبان‌های دیگر مثل اسپانیولی، فرانسه، آلمانی و کشور‌های شرقی هم زبان علم‌اند؛
• این زبان را کرده‌ایم زبانِ خارجیِ انحصاریِ مدارسمان،
• نمی‌گویم از فردا آموزش انگلیسی را تعطیل کنیم، اما بدانیم چه می‌کنیم.
بدانیم نظام سلطه میخواهد چگونه نسلی در این کشور پرورش بیابد، و با چه خصوصیّاتی.
جامعه هدف
آموزش زبان‌های خارجی از ابتدای دوره متوسطه اول آغاز می‌شود و هدف آن آموزش چهار مهارت زبانی و آشناسازی دانش آموزان با مهارت‌های ارتباطی در چارچوب جهتگیری‌های کلی موردنظر خواهد بود. در دوره متوسطه دوم، دانش آموزان باید بتوانند متن‌هایی در حد متوسط را بخوانند و مفاهیم آن‌ها را دریابند. در ضمن توانایی نوشتن، در حد یک مقاله کوتاه، به زبان خارجی نیز در آن‌ها تقویت شود و از توانائی‌های الزم برای استفاده از منابع در حد متوسط و برقراری ارتباط به یکی از زبان‌های خارجی را داشته باشند. آموزش به یکی از زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و یا سایر زبان‌هایی که شورای عالی آموزش و پرورش تصویب کند ارائه خواهد شد. تعداد دانش آموزان دوره متوسطه: سه میلیون و ۴۳۷ هزار و ۶۷۳ نفر در متوسطه اول و دو میلیون و ۶۸۹ هزار و ۳۴۴ نفر در متوسطه دوم ثبت نام نموده اند.
سابقه موضوع
آموزش انگلیسی به عنوان زبان خارجی غالب در مدارس کشور
محمود امانی طهرانی، دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش: آموزش غالب زبان خارجی در مدارس انگلیسی است، چراکه برای این زبان بیشترین مطالبه از سوی دانش‌آموزان را دارد. امکان ارائه آموزش زبان‌های خارجی از جمله فرانسه، آلمانی، اسپانیولی، ایتالیایی و روسی در مدارس در شورای عالی آموزش و پرورش تصویب شده است. پس از تصویب این مصوبه، پیشنهاد آموزش زبان چینی و عربی نیز از سوی برخی مسوولان و کارشناسان آموزشی مطرح شده است. (۱۵/ ۰۷/ ۱۳۹۹، وب سایت شورای عالی آموزش و پرورش (ارائه طرح یک فوریتی «رفع انحصار از زبان انگلیسی در نظام آموزش همگانی کشور» (۳/ ۷/ ۹۸) و رد آن در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس (۱۳/ ۸/ ۱۳۹۸)
۵۷ نماینده مجلس طرح یک فوریتی «رفع انحصار از زبان انگلیسی در نظام آموزش همگانی کشور» را به هیات‌رئیسه مجلس تقدیم کرده‌اند. مطابق این طرح آموزش زبان انگلیسی در برنامه مدارس اختیاری اعلام شده و دانش‌آموزان برای یادگیری زبان بین‌المللی انگلیسی به آموزشگاه‌های آزاد مراجعه کنند. اما کمیسیون آموزش طرح رفع انحصار از زبان انگلیسی را در ۱۳/ ۸/ ۱۳۹۸ در نظام آموزشی را رد کرد.
اعلام اجرای محدود و آزمایشی تدریس آلمانی و فرانسته در پایه هفتم سال تحصیلی ۱۴۰۱ -۱۴۰۰
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، حسن ملکی: تالیف کتاب‌های زبان آلمانی و فرانسه و اجرای محدود و آزمایشی آن در پایه هفتم صورت می‌گیرد. این دو، جزو دروس انتخابی هستند. باید دانش‌آموزان را به تدریج از وابستگی‌شان به زبان انگلیسی رها و به سمت زبان‌های دیگری، چون آلمانی و فرانسه هم سوق بدهیم. البته چالش‌هایی در این باره وجود دارد که تامین معلم برای اجرا و تدریس، از جمله آنهاست. زبان چینی هنوز به مدارس نیامده است؛ این زبان شرایط خاص خودش را دارد. (ایسنا، ۱۳/ ۵/ ۱۴۰۰)
فراهم نشدن شرایط برای تربیت معلمان زبان‌های آلمانی و فرانسوی
رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، حسن ملکی: باید به سمت تامین معلمان مناسب برای آموزش زبان‌های آلمانی و فرانسوی برویم و هم اکنون در این زمینه محدودیت داریم و شرایط برای تربیت معلمان فراهم نشده است.
نتیجه گیری
آموزش زبان‌های خارجی غیرانگلیسی در مدارس تقریبا علی رغم ابلاغ سند در سال ۱۳۹۰ تاکنون محقق نشده است و همچنان در مدارس کشور زبان غالب انگلیسی است. از نظر کارشناسان سه مشکل در مسیر تدریس سایر زبان‌های خارجی وجود دارد: نبود محتوای درسی، نبود نیروی انسانی آموزش‌دیده و ناچیز بودن تقاضای دانش آموزان و والدین. پیگیری از مسئولان آموزش و پرورش که تاکنون چه اقداماتی انجام شده است و چرا این بند از سند تحول آموزش و پرورش پیشرفت چندانی نداشته است.
پژوهشگر: دکتر هادی البرزی