سه کشور استرالیا، انگلیس و آمریکا در ۱۴ سپتامبر ۲۰۲۱ پیمانی امنیتی سه جانبه‌ای را امضاء کردند که واکنش‌های متفاوتی را در پی داشت.
برنامه زیردریایی‌های اتمی استرالیا نخستین پروژه بزرگ این توافق خواهد بود که در چارچوب آن، کانبرا به زیردریایی‌های اتمی دست خواهد یافت.
آمریکا، انگلیس و استرالیا همچنین توافق کردند اطلاعاتی را در زمینه‌هایی از جمله هوش مصنوعی، توانمندی‌های سایبری و پدافند زیر سطحی به اشتراک بگذارند.
آمریکا پس از خروج خفت بار از افغانستان، درصدد ایجاد مناسبات جدیدی در عرصه روابط بین‌الملل است؛ پیمان آکس نخستین گام واشنگتن است که سه کشور آنگلوساکسونی آمریکا، انگلیس و استرالیا برای مقابله با چین در اقیانوس‌های آرام و هند آن را امضاء کردند و حتی متحد غیر انگلیسی خود فرانسه را که قراردادی نظامی با استرالیا داشت، کنار گذاشتند.
واکنش کشورها به پیمان آکس
در پی انتشار خبر امضای پیمان آکس، مقام‌های فرانسوی ابتدا به ابراز شگفتی و نارضایتی پرداختند، سپس مراسم گرامیداشت روابط دوجانبه با واشنگتن را لغو کردند و در آخر به دستور «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه، سفیران این کشور از استرالیا و آمریکا برای مشورت فراخوانده شدند.
دلیل خشم فرانسه از امضای پیمان آکس به قرارداد این کشور با استرالیا باز می‌گردد؛ فرانسه پیشتر قراردادی به ارزش ۳۰ میلیارد یورو برای نوسازی ناوگان زیردریایی استرالیا امضا کرده بود. فرانسه قرار بود زیردریایی‌هایی با سوخت متعارف، اما از روی مدل زیردریایی‌های اتمی خود به استرالیا تحویل دهد. این قرارداد با افزایش هزینه و تاخیر در اجرا مواجه شد و سرانجام استرالیا به همین بهانه به سمت استفاده از خدمات رقبای فرانسه رفت.
«ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه فرانسه پیمان آکس را خنجری از پشت خواند و اظهار کرد، این توافق نشانه رفتاری غیرقابل قبول میان متحدان است و تبعات آن به طور مستقیم چشم‌اندازی را که برای این اتحاد وجود دارد، تحت تاثیر قرار می‌دهد.
کشور‌های دیگر نیز از امضای پیمان آکس به دلیل اشاعه سلاح هسته‌ای نگران هستند؛ «وانگ کان» نماینده چین نزد سازمان‌های بین المللی در وین در سخنانی در شورای حکام آژانس بین‌المللی اتمی، با ابراز نگرانی از کمک آمریکا و انگلیس به استرالیا برای دسترسی به زیردریایی‌های اتمی گفت: این یک اقدام آشکار برای گسترش سلاح هسته‌ای است.
در همین زمینه، «میخائیل اولیانوف» سفیر و نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز هشدار داد که آکس پیمان عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای را زیر سئوال برده است.
کشور‌های جنوب شرقی آسیا هم به پیمان آکس واکنش نشان دادند؛ وزارت امور خارجه اندونزی اعلام کرد که تصمیم دولت استرالیا برای دستیابی به زیردریایی‌های هسته‌ای را با احتیاط زیر نظر دارد و جاکارتا درباره ادامه رقابت تسلیحاتی و اعمال قدرت نظامی در منطقه بسیار نگران است.
دفتر نخست‌وزیر مالزی هم در بیانیه‌ای با ابراز نگرانی درباره شراکت امنیتی آمریکا، استرالیا و انگلیس از آن به‌عنوان پتانسیل بالقوه مسابقه نظامی هسته‌ای در منطقه آسیا - اقیانوسیه یاد کرد.
دفتر نخست‌وزیر مالزی در این بیانیه اعلام کرد، استرالیا هشت زیردریایی هسته‌ای را در قالب شراکت امنیتی با انگلیس و آمریکا خواهد ساخت و این موضوع برای قدرت‌های دیگر تحریک‌آمیز است و به واکنش‌های خشونت‌آمیز بیشتری در منطقه و به‌ویژه در منطقه دریای چین جنوبی منجر خواهد شد.
دردسرهای پیمان آکس
اعلام امضای پیمان آکس، بین سه کشور انگلیسی زبان دردسرهای زیادی را برای متحدان استرالیا، انگیس و آمریکا به همراه داشته است.
اتحادیه اروپا از پیمان آکس ناخرسند است، زیرا در جریان گفتگو‌های مخفیانه سه کشور استرالیا، انگلیس و آمریکا قرار نگرفته بود.
«جوزپ بورل» نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاست امنیتی گفت: «ما متاسفیم که مطلع نشده ایم و بخشی از این مذاکرات نبوده ایم. من درک می‌کنم که دولت فرانسه چقدر ناامید خواهد شد.»
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد، این یک زنگ خطر برای اروپا است که باید ابتکار عمل را به عهده بگیرد.
این پیمان همچنین استراتژی اتحادیه اروپا در منطقه اقیانوس آرام و هند را به حاشیه برد؛ خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و اکنون پیوند نظامی آمریکا، انگلیس و استرالیا به عنوان سه کشور انگلیسی زبان می‌تواند حاوی این پیام برای اروپا باشد که با رقیب تازه ای، یعنی جهان انگلیسی زبان روبرو است.
پس از اعلام خبر امضای پیمان آکس، فرانسه نیز تلاش خود را متمرکز بر ایجاد یک جبهه واحد اروپایی در مقابل واشنگتن و متحد دیرینه و استراتژیک آن یعنی انگلیس کرده است.
جمع بندی
پیمان آکس تلاش‌های جهانی برای عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای را به شدت تضعیف می‌کند و همچنین صلح و ثبات در منطقه اقیانوس آرام را به خطر می‌اندازد.
کمک آمریکا و انگلیس به عنوان کشور‌های دارای تسلیحات هسته‌ای و امضاکننده پیمان «ان پی تی» به استرالیا در زمینه فناوری‌های هسته‌ای برای مصارف نظامی، بدون شک سبب گسترش مواد و فناوری‌های هسته‌ای خواهد شد؛ این اقدام در حالی انجام شده است که آمریکا سالهاست انگشت اتهام خود را به سمت پروژه‌های هسته‌ای غیرنظامی سایر کشورها می‌گیرد.
پیمان آکس همچنین نشان می‌دهد تصمیم‌های آمریکا در دوره دونالد ترامپ علیه چین و همچنین منزوی کردن اروپا، غیر طبیعی نبوده و سیاست آمریکا همین است و اکنون دولت بایدن آن را ادامه می دهد.
واشنگتن در پیمان آکس قصد دارد با تقویت توان نظامی استرالیا، این متحد دیرینه خود را برای مقابله با چین در این منطقه به عنوان یک قطب مطرح کند.
امضای پیمان آکس بین آمریکا، استرالیا و انگلیس علاوه بر مقابله با چین، اروپا را نیز در برابر واقعیت اجتناب ناپذیر دیگری، یعنی اتحادیه کشور‌های انگلیسی زبان قرار می‌دهد. زیرا کشور‌های عضو این پیمان برخلاف اتحادیه اروپا که بیشتر یک اتحادیه اقتصادی است، از سیاست واحد نظامی و دفاعی نیز برخوردار می شوند؛ شکل گیری این ائتلاف بیش از آنکه برای چین نگران کننده باشد، برای اتحادیه اروپا نگران کننده است.
از سوی دیگر، اتحادیه اروپا نمی‌خواهد با تشدید تنش بین چین و آمریکا، میان این تنش قرار گیرد؛ لذا مجبور است بین ایالات متحده و چین در محیطی به شدت پرتنش یکی را انتخاب کند.
همچنین اگر طرح فرانسه مبنی بر تشکیل جبهه واحد اروپایی که بزرگترین مخالفش همواره انگلیس بود، اجرا شود، تغییر بزرگی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیت بین‌الملل به همراه خواهد داشت.
در نهایت می‌توان گفت، پیمان جدید آمریکا، استرالیا و انگلیس که به دنبال مسدود کردن فعالیت تجاری چین در دریا است، در عمل نمی‌تواند تجارت رو به رشد بین پکن و سایر مناطق جهان را تحت تأثیر قرار دهد.
تنظیم و نگارش: محمدرضا تقی زاده