نکاتی درباره توقیف اموال

به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین مباحثی که در دعوا‌ها و درگیری‌های حقوقی وجود دارد، بحث توقیف اموال است. خانه یا ملک می‌تواند به علت عدم پرداخت مهریه یا عدم پرداخت وام بانکی، توقیف شود. توقیف اموال و توقیف ملک شرایط و قوانینی دارد که در این مطلب قصد داریم به آن بپردازیم.

توقیف اموال به چه معناست؟

ساده‌ترین تعریف توقیف اموال آن است که شخصی به دیگری بدهکار است و در نتیجه طلبکار اموال وی را توقیف می‌‫کند. توقیف اموال معمولا زمانی موضوعیت پیدا می‫‌کند که اولا شخصی بدهکار باشد، ثانیا شخص بدهکار اموالی داشته باشد و ثالثا شخص طلبکار بتواند این اموال را شناسایی کند (چه راسا چه از طریق دادگستری).

مهم نیست که این دین ناشی از سند رسمی باشد یا سند عادی، نوع سند صرفاً در مکانیزم مطالبه و توقیف مؤثر است. بدهی می‫‌تواند مثلا به واسطه‌ی قرض گرفتن پول یا بابت پرداخت مهریه و یا عدم پرداخت به موقع دیون و یا انجام اعمالی که طلبکار را در مورد رسیدن به طلب خویش دچار شک و تردید و نگرانی کند، ایجاد می‌شود.

انواع توقیف
توقیف اموال مانع از این می‫ شود که شخص بدهکار اموالش را از مالکیت و تصرف خود خارج کند و خود را در حالت اعسار یا بی‌پولی قرار دهد. انواع توقیف عبارتند از:

توقیف قانونی

در توقیف قانونی، صرفاً مال از نظر قانونی و به موجب اسناد رسمی ممنوع از نقل و انتقال می‫‌شود. به این ترتیب بدهکار نمی‫‌تواند با فروش اموال خود از پرداخت دین و تعهدات خود شانه خالی کند.

در توقیف فیزیکی که نسبت به برخی از اموال موضوعیت دارد، طلبکار درخواست توقیف مال را می‫‌نماید؛ یعنی بدهکار هم از نقل و انتقال و هم از تصرف مال منع می‌شود. مانند توقیف اتومبیل و انتقال آن به پارکینگ؛ بنابراین وقتی توقیف صورت می‌گیرد، بدهکار نمی‫تواند مال خود را بفروشد یا اجاره دهد یا ببخشد و یا تعهدی نسبت به مال خود کند.

انواع مال برای توقیف
قانون اجرای احکام مدنی، مقررات مربوط به توقیف اموال را بر اساس منقول یا غیر‌منقول بودن مال، مشخص کرده است. برای مال تقسیم‌بندی‌های متعددی وجود دارد. یکی از این تقسیم‌بندی‌ها، دسته‌بندی اموال به منقول و غیرمنقول است:

اموال منقول: اموالی هستند که می‌توان آن‌ها را از محلی به محل دیگر منتقل کرد؛ بدون این که به خود مال یا محل استقرار آن، صدمه‌ای وارد شود، مانند کتاب یا فرش.
اموال غیرمنقول: اموالی هستند که نمی‌توان آن‌ها را از محلی به محل دیگر منتقل کرد. به طوری که در خود مال یا محل استقرارش، صدمه‌ای به وجود نیاید. مانند ساختمان یا زمین.

توقیف اموال غیرمنقول مانند ملک
چگونگی توقیف اموال غیرمنقول، کاملاً با توقیف اموال منقول متفاوت است که در اینجا تنها به توضیح چگونگی توقیف اموال غیرمنقول مانند زمین یا خانه می‌پردازیم. توقیف مال غیرمنقول، به وضعیت ثبت آن مال در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور وابسته است.

توقیف اموال غیرمنقول ثبت‌شده
براساس ماده ۹۹ قانون اجرای احکام مدنی، هرگاه مال غیرمنقول توقیف شود، باید به اداره ثبت محلی که مال غیرمنقول در آنجا واقع است، اطلاع داده شود. بر طبق ماده ۱۰۰ همین قانون، اداره ثبت، در صورتی که آن مال، به نام محکوم‌علیه (بدهکار) به ثبت رسیده باشد، بازداشت آن مال را در «دفتر املاک» درج می‌کند و به مسئولان اجرای حکم نیز اطلاع می‌دهد که آن مال، به نام محکوم‌علیه، ثبت شده است. چنانچه آن مال در جریان ثبت شدن به نام محکوم علیه باشد، اداره ثبت، بازداشت آن مال را در «دفتر املاک بازداشتی» درج می‌کند و به مسئولان اجرای حکم نیز اطلاع می‌دهد. اما اگر مال غیرمنقول، به نام شخص دیگری به غیر از محکوم‌علیه به ثبت رسیده باشد، اداره ثبت، فوراً مسئولان اجرای حکم را در جریان می‌گذارد تا به حق و حقوق صاحبان آن مال، لطمه‌ای وارد نشود.

توقیف اموال غیرمنقول ثبت‌نشده یا فاقد سابقه ثبت
در بعضی از مناطق کشور، ممکن است اشخاص، به ثبت اموال غیرمنقول خود اقدام نکرده باشند. به همین دلیل، کاملا طبیعی است که این مال غیرمنقول، هیچ گونه سابقه ثبتی نداشته باشد. بر اساس ماده ۱۰۱ قانون اجرای احکام مدنی، توقیف چنین اموالی (اموال غیرمنقول فاقد سابقه ثبت) زمانی مجاز است که محکوم‌علیه، در آن، «تصرفِ مالکانه» داشته یا این که به موجب حکم نهایی، مالک آن مال شناخته شده باشد. البته اگر به موجب حکمی، محکو‌م‌علیه مالک آن مال شناخته شده، اما آن حکم، هنوز نهایی نشده باشد، می‌توان آن مال را به عنوان اموال متعلق به محکوم‌علیه توقیف کرد، اما تا زمانی که حکم مذکور (که محکوم‌علیه را مالک شناخته است) نهایی نشود، مال غیرمنقول، فقط در توقیف می‌ماند و محکوم‌له (طلبکار) نمی‌تواند درخواست کند که از این مال به او منتقل شود.

مراجع رسیدگی به توقیف اموال
برای توقیف اموال دو مرجع وجود دارد:

دادگستری که مرجع عام رسیدگی است.
اداره اجرای ثبت اسناد و املاک.
در هر دو مورد پس از انجام تشریفات و پیش‌زمینه‌های مربوط (مثلا برای مطالبه‌ی چک باید ابتدا گواهی عدم پرداخت از بانک گرفت یا برای اجرای مهریه باید به دفتر ثبت ازدواجی که عقد ازدواج در آنجا ثبت شده، مراجعه کرد)، به بدهکار اخطار کتبی داده می‌شود که ظرف ۱۰ روز بدهی را بپردازد و اگر نپرداخت به طلبکار اطلاع داده می‌شود، ظرف ۳ روز اموالی از بدهکار معرفی کند که توقیف شود و متعاقبا بدهی از آن بازداشت شود.

از میان اموال بدهکار حقوق دریافتی وی نیز قابل توقیف است و در صورتی که بدهکار متأهل و دارای افراد واجب‌النفقه باشد به میزان یک چهارم و در غیراین‌صورت به میزان یک سوم از آن قابل توقیف است. البته همه‌ی اموال بدهکار قابل توقیف نیست که در ادامه به آن می‌پردازیم.

اموال قابل توقیف
مال چیزی است که در بازار ارزش اقتصادی دارد و به دو گروه منقول (مثل خودرو) و غیرمنقول (مثل ملک) تقسیم می‫‌شود. طبق قانون هر مالی قابل توقیف نیست، توقیف مختص اموالی است که جزء مستثنیات دِین نباشند. مستثنیات دین آن دسته از اموالی است که طبق عرف برای زندگی بدهکار ضروری است. مستثنیات دین شامل موارد ذیر است:

آذوقه موردنیاز بدهکار و افراد تحت تکفلش، برای مدتی که طبق عرف آذوقه ذخیره می‌شود.
اثاثیه ضروری زندگی بدهکار و افراد تحت تفکل وی
منزل مسکونی که طبق عرف در حد حالت اعسار بدهکار باشد.
ابزار کار و وسایل مورد نیاز پیشه‌وران، کشاورزان، کسبه و… که توسط آن برای خود و افراد تحت تکفلشان کسب روزی می‌کنند. مانند کامیون باربری، تاکسی و هر خودرویی که وسیله امرار معاش است.
ابزار و کتب علمی، جزوات، تحقیقات و… مورد استفاده برای محققان و اشخاص اهل علم
تلفن شخصی
مبلغی که در زمان عقد اجاره پرداخت شده است که طبق عرف در حد حالت اعسار بدهکار باشد.

توقیف اموال در شرایط مطالبه مهریه
گاهی اوقات پس از مطالبه مهریه، مرد از پرداخت آن خودداری می‌کند. در این صورت زن یا وکیل وی می‌تواند درخواست توقیف اموال مرد مانند توقیف منزل مسکونی را داده و نسبت به توقیف اموال برای پرداخت مهریه اقدام کند. پس از توقیف، مرد اجازه دخل و تصرف در اموال خود را ندارد.

اموال قابل توقیف در مهریه
طبق قانون اکثر اموال مرد (اموال منقول و غیرمنقول) برای مهریه قابل توقیف هستند. مانند:

زمین
آپارتمان
حساب سپرده
سهام
حقوق
طلب مرد از اشخاص ثالث

در صورتی که مرد کارمند باشد یک چهارم حقوق وی تا زمانی که متاهل است و یک سوم حقوق در صورتی که زن و شوهر جدا شوند تا زمانی که مرد مجددا ازدواج کند.
ملکی که به صورت قولنامه فروخته شده باشد و ثابت شود که متعلق به مرد می‌باشد.
توقیف اموال مرد در صورتی است که اموال وی جزء مستثنیات دین نباشد، که در قسمت قبل در این مورد توضیح داده شد.

چگونگی توقیف ملک شوهر
ملک در صورتی که جزو مستثنیات دین نباشد، برای مهریه قابل توقیف است. اگر توقیف ملک، شرایط زندگی را برای مرد سخت نکند، می‌توان آن را برای پرداخت مهریه توقیف کرد. منزلی که در شأن مرد و افراد تحت تکلف وی باشد و مغازه یا ملکی که برای امرارمعاش وی و افراد تحت تکلفش ضروری است، املاک مستثنیات دین محسوب می‌شوند.

اگر ملک ثبت شده باشد، پس از توقیف باید به اداره ثبت محلی که مال در آن واقع است اطلاع داده شود. اگر ملک دارای سابقه ثبتی نباشد، در صورتی توقیف آن مجاز است که مرد در آن تصرف مالکانه داشته باشد و یا توسط کارشناس مالک آن ملک شناخته شود. اگر ملک دارای عوایدی باشد، به طوری که عواید یک سال آن برای پرداخت مهریه کافی باشد، در صورت رضایت زن، خود ملک توقیف نمی‌شود و عواید آن برای پرداخت مهریه توقیف می‌شود.

توقیف ملک قولنامه‌ای
طبق قانون ثبت اسناد و املاک، تنها در موارد زیر شخص مالک شمرده می‌شود:

ملک به نام او ثبت شده باشد.
ملک از طریق مالک رسمی آن به او به ارث رسیده باشد.
ملک به وی منتقل شده باشد و این انتقال در دفتر املاک ثبت شده باشد؛ بنابراین تنها با معرفی ملک قولنامه‌ای به عنوان اموال، نمی‌توان ادعا کرد که شخص مالک است و با توجه به عدم اثبات مالکیت به دادگاه، امکان توقیف ملک وجود ندارد. اما ممکن است با استفاده از قانون اجرای احکام مدنی توقیف ملک ممکن شود. طبق این قانون اگر شخصی که سند ملک به اسم اوست، به معتبر بودن قولنامه و قطعیت آن اقرار کند و رضایت خود را نسبت به توقیف ملک اعلام کند، ممکن است دادگاه رای به توقیف ملک موردنظر بدهد.


توقیف ملک در شرایط عدم پرداخت وام بانکی
امروزه تعداد وام‌گیرندگان در حال افزایش است و متاسفانه بسیاری از افراد بدون در نظر گرفتن توانایی خود در بازپرداخت وام، اقدام به گرفتن وام از موسسات و بانک‌ها می‌کنند. در صورت عدم پرداخت بدهی، هم وام‌گیرنده و هم کسی که ضمانت وام را بر عهده گرفته در معرض توقیف اموال قرار می‌گیرند.

یعنی در صورت عدم توجه ضامن به اخطاریه‌های بانک، بانک می‌تواند نسبت به توقیف اموال او اقدام کند. اموال منقول و غیرمنقول ضامن شامل این حکم می‌شوند و امکان توقیف آن‌ها وجود دارد. به طور کلی هر کدام از اموال ضامن که شامل مستثنیات دین نباشد، قابل توقیف است.

ضامن تا زمانی که بدهی گیرنده وام را نپردازد، عملا و قانونا نمی‌تواند برای گرفتن حق خود، سراغ وام‌گیرنده برود. ابتدا باید بدهی وام‌گیرنده را پرداخت کند و بعد از تسویه وام، می‌تواند از وام‌گیرنده شکایت کند و حق خود را دریافت کند.

چگونگی توقیف اموال وام‌گیرنده
ضامن ضمن پرداخت اقساط، باید گواهی از بانک مبنی بر اینکه اقساط توسط ضامن پرداخت شده، اخذ کند تا بتواند اولا مدرکی برای اثبات پرداخت بدهی داشته باشد، ثانیا بتواند از مشکلات حقوقی که در آینده ممکن است پیش بیاید، جلوگیری کند. برای توقیف اموال وام‎گیرنده، ضامن می‌تواند به دادگاه مراجعه کند. بهتر است در حین دادرسی، ضامن درخواست صدور “تامین خواسته” کند، تا وام‌گیرنده در این فرصت نتواند اموال خود را به دیگران منتقل کند.

هدف از “تامین خواسته” در امنیت قرار دادن خواسته دعوا است. بر این اساس فرد خواهان این امکان را دارد که از دادگاه قرار تامین و اجرای آن را بگیرد تا خواسته دعوا (مال موردنظر) مورد بازداشت قرار گیرد و موجب تامین امنیت آن شود. در این صورت موضوع دعوا از انتقال و اختفا یا نقصان و عیب مصون مانده و حفظ می‌شود.

توقیف اموال در رهن بانک
اموال در رهن بانک نسبت به مقدار بدهی بررسی می‌شوند و اگر جزو مستثنیات دین واقع نشود، آن اموال نیز قابل توقیف هستند و وکیل مدافع طلبکار می‌تواند درخواست توقیف اموال در رهن بانک را نیز از دادگاه بخواهد و اموال را مورد مزایده قرار دهد.

شرایط رفع توقیف اموال
اگر طلبکار مالی از اموال بدهکار را توقیف کند، بدهکار می‌تواند در موارد زیر درخواست رفع توقیف اموال را مطرح کند:

در صورتی که مال در تصرف ثالث باشد و شخص ثالث مدعی مالکیت آن شود یا ادعا کند مال متعلق به شخصی غیر از محکوم‌علیه است.
در صورتی که به حکم ورشکستگی یا تاریخ توقیف اعتراض شود.
در صورتی که مال توقیف شده از مستثنیات دین باشد.
در صورتی که طلبکار قبل از اقامه دعوا، درخواست تامین خواسته کند و اموال بدهکار توقیف شود، سپس ظرف ۱۰ روز از دعوی اصلی را اقامه نکند.
در صورتی که سند رسمی که به واسطه آن درخواست تامین مطرح شده است، جعلی باشد.
در صورتی که بدهی بدهکار موجل (مدت دار) یا معلق (مشروط) باشد.
در صورتی که مال توقیف شده تلف شده باشد.
در صورت پرداخت دین توسط بدهکار.
در صورت اعتراض شخص ثالث به حکم توقیف، در صورتی که اجرای این حکم به حقوق او ضرر وارد کند.
در صورتی که با درخواست بدهکار و رضایت طلبکار موضوع توقیف تغییر کند.

اگر اجراییه و توقیف مال توسط اداره ثبت صادر شود، در موارد ذیل می‌توان نسبت به آن اعتراض کرد:
۱-در صورتی که بدهکار مدعی پرداخت بدهی باشد.

۲-در صورتی که بدهکار سند لازم‌الاجرای مورد استناد طلبکار را جعلی بداند.

۳-در صورتی که شخص ثالثی ادعا کند که مالک مال توقیف شده است.

۴-در صورتی که طلبکار مال دیگری را برای توقیف معرفی کند.

سوالات متداول:
توقیف اموال یعنی چه؟
واژه توقیف در لغت به معنای بازداشت کردن، از حرکت بازداشتن و در جایی نگاه داشتن است و اموال نیز، جمع مال بوده و در لغت به معنی دارایی است. ساده‌ترین تعریف توقیف اموال آن است که شخصی به دیگری بدهکار است و در نتیجه طلبکار اموال وی را توقیف می‌‫کند. توقیف اموال معمولا زمانی موضوعیت پیدا می‫‌کند که اولا شخصی به دیگری بدهکار باشد، ثانیا شخص بدهکار اموالی داشته باشد و ثالثا شخص طلبکار بتواند این اموال را شناسایی کند (چه خودش چه از طریق دادگستری).

در چه شرایط می‌توان حکم توقیف اموال گرفت؟
عدم پرداخت مهریه، عدم پرداخت بدهی بانکی، چک برگشتی

اموال منقول و غیرمنقول یعنی چه؟
اموال منقول: اموالی هستند که می‌توان آن‌ها را از محلی به محل دیگر منتقل کرد؛ بدون این که به خود مال یا محل استقرار آن، صدمه‌ای وارد شود، مانند میز یا خودرو. اموال غیرمنقول: اموالی هستند که نمی‌توان آن‌ها را از محلی به محل دیگر منتقل کرد. به طوری که در خود مال یا محل استقرارش، صدمه‌ای به وجود نیاید. مانند ساختمان یا زمین.

برای درخواست توقیف اموال باید به چه مرجعی مراجعه کرد؟
دادگستری و ادارات اجرای ثبت اسناد و املاک.

آیا همه اموال شخص شامل توقیف می‌شوند؟
طبق قانون هر مالی قابل توقیف نیست، توقیف مختص اموالی است که جزء مستثنیات دِین نباشند. مستثنیات دین آن دسته از اموالی است که طبق عرف برای زندگی بدهکار ضروری است.

آیا اموال زوج را برای پرداخت مهریه می‌توان توقیف نمود؟
بله. در صورتی که زوج استطاعت مالی برای پرداخت مهریه داشته باشد و از این کار امتناع نماید. زوجه می‌تواند برای توقیف اموال اقدام نماید، به شرط آنکه این اموال جزء مستثنیات دین نباشد. زوجه حتی می‌تواند حقوق زوج را نیز توقیف نماید و حتی اگر زوج بعد‌ها اموالی را به دست بیاورد، زوجه می‌تواند نسبت به وصول مهریه خود از محل آن اموال اقدام نماید.

آیا توقیف ملک بابت عدم پرداخت اقساط بانک، در صورتی که در رهن بانک باشد امکان دارد؟
بله. بانک می‌تواند ملک را به نسبت اقساط و یا وجوه پرداخت نشده توقیف نماید، به علاوه آنچه که بابت ضمانت نزد بانک گذاشته شده است نیز توقیف خواهد شد.

آیا منزل محل سکونت بدهکار می‌تواند بایت مهریه توقیف شود؟
معمولا منزل مسکونی توقیف نمی‌شود و در صورت توقیف می‌توان به توقیف آن اعتراض نمود. تشخیص اینکه مستثنیات هست یا نه بر عهده دادگاه می‌باشد.

آیا ملک قولنامه‌ای توقیف می‌شود؟
خیر. تنها با معرفی ملک قولنامه‌ای به عنوان اموال، نمی‌توان ادعا کرد که بدهکار مالک آن است و در صورت عدم اثبات مالکیت در دادگاه، امکان توقیف ملک وجود ندارد. اما ممکن است با استفاده از قانون اجرای احکام مدنی توقیف ملک ممکن شود. طبق این قانون اگر شخصی که سند ملک به اسم اوست، به مالکیت شخص بدهکار اقرار کند و رضایت خود را نسبت به توقیف ملک اعلام کند، ممکن است دادگاه رای به توقیف ملک موردنظر بدهد.

آیا ودیعه مسکن جزو مستثنیات دین است یا خیر؟
در این خصوص میان صاحبنظران اختلاف نظر وجود دارد و عده‌ای معتقدند با توجه به صراحت نداشتن قانون در این خصوص، ودیعه مسکن جزو مستثنیات دین نیست. در صورتی که مسکن مورد اجاره بیش از شئون عرفی محکوم‌علیه باشد و وی بتواند با بخشی از مبلغ ودیعه، مسکن دیگری متناسب با شئون خود تهیه کند، فقط تا حدود مبلغی که برای تهیه مسکن متناسب لازم است از توقیف مصون است و مابقی توقیف خواهد شد که این اتفاق با تشخیص دادگاه انجام می‌شود.

آیا در صورت عدم پرداخت بدهی بانکی، ضامن می‌تواند برای توقیف اموال وام‌گیرنده اقدام کند؟
ضامن تا زمانی که طلب بانک را نپردازد، عملا و قانونا نمی‌تواند برای گرفتن حق خود، سراغ وام‌گیرنده برود. ابتدا باید بدهی وام‌گیرنده را پرداخت کند و بعد از تسویه وام، می‌تواند از وام‌گیرنده شکایت کند و حق خود را دریافت کند.