تعلیق نشست صلح افغانستان در استانبول؛ زمینه‌ها و پیامدهای منطقه‌ای
برگزاری مذاکرات صلح همسایه شرقی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این مذاکرات دو بار به تعویق افتاد؛ که هر دو بار با انصراف طالبان از شرکت در آن به حالت تعلیق درآمد.
به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: برگزاری مذاکرات صلح همسایه شرقی همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این مذاکرات دو بار به تعویق افتاد؛ ۱۶ آوریل (۲۷ فروردین) و ۲۴ آوریل (۴ اردیبهشت) که هر دو بار با انصراف طالبان از شرکت در آن به حالت تعلیق درآمد.
در شرایط کنونی، در افغانستان بیش از آنکه بحث صلح و مذاکره باشد، تمرکز بر نبرد نظامی طالبان و دولت افغانستان است. پس از اعلام زمان خروج نیرو‌های آمریکایی از افغانستان، طالبان اعلام کرد تا قبل از خروج نیرو‌های بین‌المللی در هیچ کنفرانسی در مورد افغانستان، شرکت نخواهند کرد. باتوجه به اینکه همچنان برنامه‌ای برای برگزاری مذاکرات اعلام نشده است، آنچه بیش از همه مهم به نظر می‌رسد، تلاش ترکیه برای ایفای نقش میانجی و میزبانی این کنفرانس است.
ترکیه مدعی است به دلیل همکاری با همه بازیگرانی که هر یک به نوعی خواستار حل مشکلات افغانستان هستند، مکانی ایده‌آل برای احیای مجدد گفتگوهاست. در نوشتار پیش رو به علل برگزاری نشست صلح افغانستان در ترکیه و اهداف واشنگتن و آنکارا در این زمینه اشاره شده است. علاوه بر اتحادیه اروپا، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و سازمان همکاری اسلامی، ۲۰ کشور از جمله روسیه و ایران نیز به این نشست دعوت شده بودند.
نشست‌های شش جانبه قطر
از زمان برگزاری نشست‌های قطر با حضور نمایندگان جمهوری اسلامی افغانستان، طالبان، آمریکا، قطر، سازمان ملل و ترکیه، حدود دو ماه می‌گذرد. در نشست دوحه «زلمای خلیل‌زاد» نماینده آمریکا در امور افغانستان دستور کار نشست ترکیه را «اجماع سیاسی برای تسریع روند حل بحران افغانستان»، «ایجاد حکومت مشترک»، و «اجماع منطقه‌ای و جهانی» اعلام کرد، لیکن طالبان به‌دلیل اطمینان از قدرت چانه‌زنی خود، تمایلی به سازش بر سر مسائل اساسی نشان نداد. عبدالسلام ضعیف، از مقامات طالبان، در این زمینه تاکید کرد اگر پیش از نشست ترکیه، طرف‌ها در دوحه به تفاهم جمعی نرسند، نشست ترکیه نشستی عادی خواهد بود. ناگفته نماند که در آستانه نشست استانبول، طرح‌های پیشنهادی از جمله طرح «شورای عالی دولت» و طرح «صلح شورای عالی مصالحه ملی»، با مخالفت جدی جریان‌های افغان روبرو شد. حتی پیشنهاد آزادسازی هفت هزار زندانی طالبان از سوی آمریکا و حذف نام رهبران طالبان از فهرست سیاه سازمان ملل متحد، نتوانست طالبان را برای حضور در نشست ۲۴ آوریل قانع کند.
اهداف آمریکا در نشست استانبول
آمریکا سال‌هاست با استفاده از ابزار نظامی در امور دیگر کشور‌ها مداخله می‌کند. این کشور حتی اگر نظامیانش را هم خارج کند، به بهانه ارائه مشاوره نظامی، همچنان در آن کشور‌ها نفوذ خواهد داشت. گفته می‌شود خروج کامل نیرو‌های آمریکایی از افغانستان تا ۱۱ سپتامبر سال جاری (۲۰ شهریور) و در بیستمین سالگرد حمله آمریکا به افغانستان انجام خواهد شد. طالبان در واکنش به تعویق پنج ماهه زمان خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان تصریح کرده است این گروه تا خروج همه نیرو‌های خارجی در هیچ نشستی با محوریت صلح افغانستان شرکت نخواهد کرد. باتوجه به این واقعیت و به پیشنهاد کاخ سفید، ترکیه به عنوان مکانی برای آغاز مذاکراتِ مکمل قطر مورد توجه قرار گرفت. البته ۱۸ مارس ۲۰۲۱ (۲۸ اسفند ۱۳۹۹) نشست یک روزه‌ای در مسکو برگزار شد که نخستین مرحله از برنامه جدید دولت بایدن برای تسریع روند صلح افغانستان و در واقع مقدمه‌ای برای برگزاری اجلاس استانبول بود. نشست مسکو با حضور هیئتی متشکل از مقام‌های دولتی و چهره‌های سیاسی افغانستان، نمایندگانی از گروه طالبان و کشور‌های آمریکا، پاکستان، چین، روسیه و قطر برگزار شد و با صدور بیانیه‌ای مبنی بر حمایت نکردن از بازگشت دوباره «حکومت امارت اسلامی»، به کار خود پایان داد.
در خصوص اهداف آمریکا از نشست استانبول، کارشناسان چند مورد ذکر کرده‌اند:
- افغانستان در طول تاریخ گذرگاه تجاری بوده؛ آمریکا نیز می‌خواهد با ورود به مذاکرات افغانستان و تداوم اشغالگری خود، این گذرگاه‌ها را به دست گیرد.
- وجود منابع زیر زمینی در افغانستان از دیگر دلایلی است که موجب شده آمریکا چشم طمع به این کشور داشته باشد.
- آمریکا قصد دارد از مسیر افغانستان در آسیای مرکزی حضور داشته باشد تا بازیگران منطقه‌ای مانند ایران را تحت تأثیر قرار دهد.
هدف کلان ترکیه از برگزاری کنفرانس صلح افغانستان
تبدیل شدن ترکیه به محل رجوع مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی و از جمله حل منازعات منطقه‌ای، برای آنکارا و شخص اردوغان از اهمیت بسزایی برخوردار است. اعزام نیرو‌های ترکیه به لیبی، قره‌باغ، اوکراین و نیز تحرکات در شمال عراق و مهم‌تر از همه افزایش توانمندی نظامی ترکیه در سال‌های اخیر، حاکی از تمایل شدید این کشور برای ایفای نقش تاثیرگذارتر و جدیدتر در عرصه‌های گوناگون است. برنامه آمریکا در افغانستان کاهش نیروست و احتمال واگذاری این نقش به ترکیه زیاد است. هرچند برخی تحلیل‌گران تنش میان ایالات متحده و ترکیه را یادآور می‌شوند، لیکن واقعیت‌های میدانی از تناقض آشکار میان سیاست‌های اعلانی و اعمالی واشنگتن – آنکارا حکایت دارد.
مهم‌ترین اهداف ترکیه از نشست استانبول شامل موارد زیر است:
۱. یکی از اهداف ترکیه حضور نظامی در مناطق مختلف است؛ لذا دور از ذهن نیست که آنکارا در راستای گسترش روابط امنیتی و نظامی با دولت افغانستان، در این زمینه اقدام نماید.
۲. ترکیه در صدد تثبیت نقش خود به عنوان یک قدرت منطقه‌ای است که توانایی میانجی‌گری در بحران افغانستان را دارد.
۳. باتوجه به حضور دیرپای نظامی ترکیه در افغانستان در قالب نیرو‌های ایساف، مقامات ترکیه بر این باورند که با میزبانی کنفرانس آینده افغانستان، حتی در صورت مشارکت طالبان در قدرت، سهم قابل توجهی در زمینه اقتصادی و تجاری در این کشور خواهند داشت.
۴. آنکارا به دنبال آن است که با توجه به مجاورت افغانستان با آسیای مرکزی، با تقویت و تثبیت حضور و نفوذ خود در این کشور، بیش از پیش روابط با کشور‌های این حوزه را به ویژه در زمینه تجاری و اقتصادی توسعه دهد.
جمع‌بندی
نشست آتی ترکیه «مرحلۀ گذار پیروزمندانه» و «توافق بر آتش‌بس» و «زمینۀ عبور از بحران» نام گرفته است؛ زیرا ترکیه که اکنون در مسیر تبدیل شدن به کانونی برای پیشبرد مذاکرات ناتمام افغان‌ها قرار دارد، از دیر باز با گروه‌های افغان و همچنین طرف‌های منطقه‌ای از جمله قطر، پاکستان، ایران و حتی عربستان روابط مطلوبی داشته است. تجربه ترکیه در مسائل و بحران‌های افغانستان و به ویژه در قالب ایساف تعیین کننده است و برای غرب مهم است که یک عضو ناتو سکان‌دار مذاکرات آینده باشد. از این منظر ترکیه بازیگری مستقل در تحولات افغانستان به شمار نمی‌آید. در مجموع هرچند برگزاری نشست صلح در استانبول و رسیدن به توافق جامع بین طرفین، در هاله‌ای از ابهام است، اما باید در نظر داشت که سیاست واشنگتن از مداخله مستقیم به سوی مداخله نیابتی در منطقه در چرخش است.
پژوهشگر: فرشته مقدم