به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: کشورمان ایران، سرزمینی است پهناور که همانند اقلیم چهار فصلش، تنوع زبان، اقوام و ادیانش، همسایگان هم مرز زیادی هم دارد. داشتن مرز مشترک زمینی، آبی و دریایی با پانزده کشور مختلف، بی شک نه فقط برای ایرانیان که از سرزمینی غنی از منابع و معادن و از تمدنی چند هزار ساله و خوشنام برخوردارند بلکه برای همه کشور‌های همسایه فرصت باارزشی برای برقراری مناسبات دو یا چند جانبه و پیشبرد اهداف توسعه‌ای فراهم آورده است.
کشور آذربایجان یکی از این همسایه هاست که اگرچه کشوری نوپاست، اما روابط مردمانش با ایران و ایرانیان قدمت دیرینه‌ای دارد. در این پژوهش با استفاده از شیوه اسنادی، مروری برظرفیت‌های اقتصادی دوکشور برای همکاری‌های تجاری دوجانبه و موانع احتمالی موجود دراین باره خواهیم داشت.
فراسوی چهار استان شمالی جمهوری اسلامی ایران در مرز‌های شمال و شمال غربی کشور هم از راه آبی و هم از طریق زمین با جمهوری آذربایجان، همسایه است. استان‌های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل علاوه بر راه‌های متعدد زمینی از طریق رود ارس و همچنین استان گیلان علاوه بر ارتباط خاکی از راه دریای خزر با کشور آذربایجان مرز مشترک دارند. این همسایه شمالی با ۱۷۸.۱ کیلومتر مرز خشکی و ۵۷۸.۱ مرز آبی و در مجموع ۷۵۶۸ کیلومتر مرز مشترک نه تنها از نظر جغرافیایی با ایران همجواری دارد بلکه گستره این نزدیکی‌ها به مسائل تاریخی، فرهنگی و قومی نیز کشیده شده است.
منافع اقتصادی ایران و آذربایجان نیز به عنوان دو کشور از مجموع پنج کشور ساحلی دریای خزر وتمایل دو طرف به استفاده ازمنابع طبیعی مشترک در این منطقه و موقعیت ترانزیتی دو طرف برای انتقال منایع طبیعی بویژه نفت وگاز مولفه ایست که به تنهایی برای گره زدن سیاست اقتصادی دو کشور کفایت می‌کند.
پیشبرد اقتصاد درسایه امنیت پایان یافتن مناقشه مرزی جهموری آذربایجان و ارمنستان بر سرمنطقه قره باغ و الحاق آن به آذربایجان ودرپی آن افزایش مرز‌های زمینی ایران و جمهوری آذربایجان، فصل جدیدی را در روابط این دو کشور همسایه گشوده است. چراکه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان با داشتن چهار گذرگاه مرزی رسمی و همچنین وجود زیرساخت‌هایی همچون ناوگان حمل و نقل جاده ای، ریلی و دریایی زمینه مناسبی برای افزایش همکاری‌های اقتصادی دارند.
رفت و آمد‌های دیپلماتیک بین مقامات تهران وباکو نیز نشان از اراده دو طرف برای کمک به شکل گیری کریدور‌های ارتباطی چندجانبه بین کشور‌های منطقه دارد. بر اساس آخرین آمار حجم روابط تجاری ایران و آذربایجان، حدود ۵۰۰ میلیون دلار اعلام شده در حالیکه ظرفیت این روابط تا سقف ۵ میلیارد دلار قابل افزایش است.
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان تاکنون با اجرای طرح‌های مشترک صنعتی، گام‌های رو به جلویی در مسیر گسترش مناسبات اقتصادی دوجانبه برداشته اند. پروژه اتصال خطوط ریلی جمهوری آذربایجان و ایران یکی از این طرحهاست که باهدف تکمیل دالان بین المللی حمل ونقل شمال – جنوب و افزایش ظرفیت‌های ترانزیتی منطقه طراحی و برای اجرای آن ۸.۵ کیلومتر خط ریلی درداخل خاک جمهوری آذربایجان و ۱.۵ کیلومتر خط ریلی درخاک ایران احداث شده است. ساخت کارخانه داروسازی مشترک در شهرک صنعتی پیراللهی باکو همچنین ساخت کارخانه مشترک خودروسازی ' آذرماش - ایران خودرو' در کوی صنعتی نفتچالا با ظرفیت تولید ۱۰ هزار خودروی سواری در مدل‌های مختلف از دیگر طرحهاست. شرکت ایران خودرو در این واحد تولیدی ۲۵ درصد سهم دارد.
تشکیل کارگروه کشور‌های حوزه آبریز رود ارس و ایجاد شهرک صنعتی در مرز مشترک ایران و جمهوری آذربایجان نیز در دستور کار مقامات دوکشور قراردارد. بیش از ۱۵۰۰ شرکت ایرانی هم برای فعالیت در حوزه¬های برق رسانی، پتروشیمی، صنعتی، ساختمانی، خدماتی، مخابرات، حمل و نقل و کشاورزی در کشور آذربایجان مجوز گرفته اند.
شبانه روزی شدن گمرگات دو کشور و افزایش گردشگران یکی دیگر از راه‌های گسترش روابط است. ایران در حوزه گردشگری سلامت، فرهنگی و مذهبی مزیت‌هایی دارد که این امکان را برای گسترش روابط دو کشور فراهم می‌آورد.
بالاخره اینکه جایگاه ترانزیتی ایران بعنوان یکی از امن‌ترین و کم هزینه‌ترین راه‌ها برای دسترسی به آب‌های آزاد، از ظرفیت‌های مهم اقتصادی برای تهران و باکو بشمار میرود.
بر این اساس روز‌های پایانی سال ۱۳۹۹ در نشست اقتصادی مشترکی که بین معاونت بین‌الملل اتاق ایران، روسای کنفدراسیون ملی کارفرمایان و سازمان ترویج صادرات و سرمایه‌گذاری جمهوری آذربایجان با هدف بررسی راهکار‌های توسعه تجارت بویژه در بازسازی مناطق آزادشده قره باغ برگزار شد؛ سفیر جمهوری اسلامی ایران در کشورآذر بایجان، از نبود موانع سیاسی برای توسعه روابط خبر داد وفرصت‌های پیش آمده برای همکاری‌های اقتصادی در بازسازی قره باغ و توسعه زیر ساخت‌های حمل و نقل و ساختمان سازی را برای شرکت‌ها و فعالان اقتصادی ایران مغتنم دانست.
نگاهی به آمار‌های سازمان تجارت جهانی در پایگاه بررسی‌های معاونت اقتصادی بیانگر آن است که بیشترین نیازمندی‌های کشور آذربایجان به واردات کالا‌های صنعتی، مواد شیمایی، دارو وخدمات فنی است؛ پتانسیل‌هایی که ایران از توان صادراتی بالایی در این زمینه برخوردار است و بایستی با هوشمندی مدیریت شود.
آنچه تهران و باکو را بهم نزدیکتر خواهد کرداز نظر سیاسی، همسایه‌های هر کشوری محیط امنیتی آن کشور محسوب می‌شوند لذا به هر میزان که تعداد بازیگران فرامنطقه‌ای مؤثر در تحولات منطقه‌ای افزایش یابند، جلوه‌هایی از بی ثباتی و جدال‌ها نیز تشدید می‌شود. چرا که هرکشوری درصورت بروز تداخل در منافع ملی خود تلاش می‌کند تا اهدافش را از طریق محدودسازی منافع دیگران تأمین نماید.
با درنظر گرفتن این اصل سیاسی، گنجاندن رویکرد اقتصاد محور در سیاست خارجی نه تنها به تحکیم بیش از پیش مناسبات تهران - باکو خواهد انجامید بلکه در ایجاد ثبات و تامین منافع تمام کشور‌های منطقه نیز موثر خواهد بود. روابط ایران با جمهوری آذربایجان همچون روابط جمهوری اسلامی ایران با تمام همسایگان خود همواره مبتنی بر رعایت اصل حسن همجواری بوده ضمن اینکه مردم دو سوی مرز‌ها نیز روابط نزدیکی با هم داشته و دارند. پیوند‌های زبانی، نژادی و مذهبی ملت دو کشور ایران و آذربایجان در گسترش این مراودات، تاثیر بسزایی داشته و در سایه این پیوند است که امروزه در بییشتر نقاط مرزی دو کشور تعاملات اقتصادی نیز رونق گرفته است.
عضویت دو کشور در سازمان‌های منطقه‌ای مانند سازمان کنفرانس اسلامی، سازمان اکو و مهمتر از همه کنوانسیون دریای خزر نیز از جمله موضوعاتی است که دو کشور را به هم وابسته می‌کند. بی شک ادامه روند کنونی در مناسبات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به تحکیم روابط منطقه ای، استمرار صلح و پیشبرد منافع اقتصادی دوجانبه خواهد انجامید.