ضرورت تغییر سبک کشاورزی
سبک کشاورزی در گلستان نیازمند تغییر است هم در تولید و پرورش محصولات جدید و هم در افزایش بهره وری با تغییر شیوه های خلاقانه کشت، داشت و برداشت.
بخش نخست، تغییر سبک کشاورزی( الگوهای موفق اتغییر الگوی کشت)
فرصت های کم نظیر و مناسبی در گلستان هست که به آنها یا توجه نشده یا کمتر توجه شده است. با اینحال از گوشه و کنار گلستان مردان و زنان مبتکری آستین همت بالا زدند و طرح هایی نو در انداختند و نتایج شد: پرورش شترمرغ در گلستان! کاشت زعفران و گسترش آن، کاشت و برداشت انار از مناطق بیابانی گلستان و تولید موز و بلوبری و حتی پسته...
علاوه بر اینها کشاورزان پیشروی دیگری هم در شیوه های کاشت و برداشت محصولات نوآوری کردند و به افزایش بهره وری و سودآوری بیشتر رسیدند. آنچه برای دیگران مانع بود، برای اینها عامل جهش تولید شد.
سال ها پیش مستندی ساخته شد، به اسم "وقتی گفتند نمی شود" داستان مردی مراوه تپه ای بود که می خواست شترمرغ پرورش بدهد اما مسئولان جهاد کشاورزی گفته بودند نمی توانند کمکی کنند، چون بدلیل آب و هوای گلستان، وزارت جهاد کشاورزی مجوز پرورش شترمرغ در گلستان نمی دهد. آقا رسول اما، آتش به اختیار عمل کرد و در نهایت موفق شد، حالا علاوه بر او چندین نفر دیگر هم در گلستان شتر مرغ پرورش می دهند!
در نمونه ای دیگر؛ داستان حاج آقا احمدی از روستای وامنان آزادشهر را حالا دیگر خیلی ها شنیده اند و حتی "زعفران وامنان" برند شده است. مردم این روستا سیب زمینی می کاشتند و درآمد چندانی نداشتند، آقای احمدی روحانی این روستا مردم را به کشت زعفران راهنمایی کرد، حالا مردم می گویند درآمدشان تا 10 برابر شده است. آنها یک کار کردند: تغییر الگوی کشت. که موجب شد تا مهاجرت معکوس رخ بدهد و بسیاری برای تولید زعفران به روستای شان برگردند.
به گفته آقای احمدی بیش از 100 خانواده به روستا برگشته اند. حالا علاوه بر وامنان در نقاط دیگر گلستان، از جمله روستای زیارت گرگان و حتی برخی مردم در حیاط خانه های شان زعفران می کارند.
حجت الاسلام احمدی گفت: همکاری مسئولان از ثبت تا برندسازی و بهداشت با ما ضعیف است.
نمونه دیگری از اقدامی نو، کاشت و تولید انار در دشت‌های شمالی گلستان است. جایی که درخت سبز چندان دیده نمی شود. آقای سقر اما اینکار را کرد.
او که هشت سال پیش کاشت درخت انار را در زمین‌های شور و کم بازده خود آغاز کرد، با زهکشی زمین، شوری خاک را از ده به سه رساند. و با آبیاری قطره ایی سبب شد تا با کمترین میزان آب به بهترین نتیجه برسد.
اکنون پیش بینی می‌کند از هر هکتار ۴۰ تن انار بچیند. در حالیکه پیش از این هر سال به زحمت حدود یک تا یک و نیم تن جو از زمین خود برداشت می کرد.
آقای امدادی هم در همین منطقه باغ انار 9 هکتاری ایجاد کرده است. تا پیش از این جو می کاشت و 800 تا 900 کیلو برداشت می کرد اما الان از هر هکتار 35 تن انار برداشت می کند.
با توجه به این که حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از زمین‌های گلستان شور یا در معرض شوری هستند کمک جهاد کشاورزی به کشاورزان برای تسریع در شور زدایی زمین‌ها، کاری است که به نظر می‌رسد انجام آن می‌تواند به گسترش انارستان‌ها و حتی درختان میوه دیگر کمک کند.
نمونه های این چنینی کم نیستند همانند آقای زاهد پور که در کردکوی موز پرورش داد. یا آقای گرگانلی که در روستاهای علی آباد کتول به دنبال ایجاد باغ پسته است و...
کارشناس کشاورزی گفت: مسئولان متولی با تحقیقات بر روی بذرها و گونه های مختلف و معرفی ارقامی که با اقلیم گلستان در مناطق مختلف سازگار باشد می توانند به کشاورزان کمک کنند.
دکتر اکبریان تاکید کرد: این اقدامات می تواند راه را برای خلاقیت ها و تولیدات بیشتر باز کند.
گلستان با داشتن 7 اقلیم از 13 اقلیم دنیا از قطب های كشاورزی است.
بخش دوم، تغییر سبک کشاورزی (استفاده از شیوه های جدید کشت)
خسارت های متعددی همچون کاهش تولید، افزایش هزینه ها و تخریب خاک و محیط زیست از معایب شیوه های مرسوم کشت است. معایبی که امکان جلوگیری از آن در حدود 80 درصد از اراضی گلستان وجود دارد.
معایب کشاورزی مرسوم
محقق و مروج سامانه های نوین کشت گفت: شیوه های نامناسب آبیاری، شیوه های سنتی تهیه زمین در کشت، کمبود رطوبت و کاهش ماده آلی خاک از جمله مهمترین محدودیت های موجود در کشت های آبی و دیم در بخش کشاورزی است که میزان بهره وری را تحت تاثیر قرار می دهد.
دکتر محمد اسماعیل اسدی افزود: شخم های بی رویه با استفاده از ادوات سنگین که بسیار در خاک زراعی تکرار می شود، در بلند مدت اثرات نامطلوبی بر جای گذاشته و باعث می شود بخش عمده ای از زمین های حاصلخیز به زمین های لم یزرع تبدیل و از گردونه کشاورزی خارج شود.
دکتر محمد اسماعیل اسدی تاکید کرد: افزایش میزان مصرف آب آبیاری، فرسایش خاک، افزایش سرعت تجزیه مواد آلی خاک، بالابودن هزینه های تولید، پایین بودن راندمان انرژی، زمان بر بودن عملیات کشت و افزایش انتشار گازهای گلخانه ای بر اثر استفاده بی رویه از ماشین ها از جمله معایب خاک ورزی های مرسوم است.
سامانه های کشاورزی حفاظتی
چاره کار در به کارگیری سامانه های کشاورزی حفاظتی است. اقدامی که جدیدترین شیوه های کشت در ذیل آن قرار دارد از سطح بیش از 500 هزار هکتاری اراضی گلستان در حدود 400 هزار هکتار امکان پیاده سازی دارد.
سامانه هایی که بتواند با آسان ترین و ارزان ترین روش هایِ به زراعی در افزایش رطوبت خاک، نگهداری و تحویل مناسب رطوبت به ریشه گیاه، افزایش مواد غذایی آلی خاک و همچنین بهبود ساختمان خاک موثر باشد و افزایش بهره وری و پایداری تولید در کشت های آبی و دیم را به دنبال داشته باشند، سامانه های کشاورزی حفاظتی هستند.
ضمن اینکه مجموعه عملیاتی همچون حداقل برهم زدن مکانیکی خاک، حفظ پوشش خاک با بقایای گیاهی و رعایت تناوب زراعی با تنوع گیاهی در اصطلاح کشاورزی حفاظتی نامیده می شود.
دکتر اسدی گفت: این سامانه های نوین دارای تاثیرات مطلوبی در اراضی کشاورزی با هر نوع اقلیم، بافت و گیاهی بوده و امروزه استفاده از آن در سطح دنیا در حال گسترش است. چیزی حدود 200 میلیون هکتار در سال 2020 ثبت شده است.
پژوهشگر عرصه آب و خاک می گوید: در کشور ما به ویژه در استان گلستان در رابطه با توسعه سامانه های کشاورزی حفاظتی اقدامات عملی خیلی خوبی صورت گرفته ولی هنوز رضایت بخش نیست.
در صورت پیاده سازی موفق این سامانه ها در اراضی، می توان محدودیت های عمومی کشت های آبی و دیم را مدیریت و برطرف کرد. هرچند سامانه های کشاورزی حفاظتی مختص اراضی کشت دیم نبوده و در کشت آبی نیز مورد استفاده قرار می گیرد اما تاثیر آن در اراضی کشت دیم می تواند بسیار چشمگیرتر باشد.
دکتر اسدی گفت: تحقیقات و مطالعات انجام شده در سرتاسر جهان از آمریکای لاتین گرفته تا استرالیا، چین، هندوستان، پاکستان، بنگلادش، ترکیه، قزاقستان و ایران نشان دهنده صرفه جویی در مصرف آب در این سامانه ها نسبت به کشت مسطح از 18 تا 50 درصد متفاوت بوده است.
بومی بودن دانش و تجهیزات
مسئله مهم این است که تمامی دانش و فن آوری های این شیوه نوین و مدرن کشت شامل ساختار روش، چگونگی آماده سازی زمین، کشت نباتات زراعی بر روی این بسترها، مدیریت آبیاری، کنترل بیماری ها، آفات و علف های هرز و آرایش کاشت در داخل کشور موجود بوده و همه ماشین های لازم در داخل و بدون وابستگی به خارج از کشور تولید می شود.
تعدادی از کشاورزان در گلستان هستند که توانسته اند با بهره گیری از شیوه های نوین کشت، از مزایای آن بهره ببرند. از حمله آقای جرجانی که کشت برنج به روش خشک کاری را شروع کرد، آقای کشیری در کردکوی، آقای بازگیر در بندرگز، آقای شهابی در گنبدکاووس و آقای یازرلو در رامیان تنها چند نمونه از کشاورزان پیشروی گلستانی هستند که از شیوه هایی همچون کشت مستقیم و بی خاک ورزی استفاده می کنند.
به عنوان یک نمونه، آقای حسین کشیری پنبه، گندم، سویا، ذرت و... را به شیوه جوی پشته در مزرعه اش کشت و دو برابر شیوه مرسوم برداشت کرده است.
او امسال از هر هکتار مزرعه پنبه اش بیش از پنج تن برداشت کرد، حال آنکه میانگین برداشت از مزارع با کشت شیوه مرسوم حدود سه تن است. نظیر آنچه که در مزرعه همسایه آقای کشیری رخ داده که نه تنها گیاه رشد نکرده حتی تعداد غوزه در هر گیاه هم کم است.
این کشاورزانِ پیشرو را مقایسه کنید با کشاورزان بسیاری که برای کشت جدید، بقایای محصول قبلی را آتش می زنند و با این کار، علاوه بر مشکلات زیست محیطی و گاهی سرایت آتش به منابع طبیعی و مزارعی که هنوز محصول شان را برداشت نکرده اند، کیفیت خاک را هم کاهش می‌دهند. آنگاه مجبورند برای جبران آن، هزینه بیشتری برای کود و دفع آفات کنند. تفاوت این دو در همان سبک کشاورزی شان است.
معاون بهبود تولیدات جهاد کشاورزی می گوید: آمادگی داریم تا به کشاورزان کمک کنیم.
عباسی می گوید: گاهی وقت ها کشاورزان فکر می کنند که کشاورزی حفاظتی کار سختی است، در حالیکه اینگونه نیست و چه بسا در دهه های دور همین گونه کشاورزی می کرده اند.
جور دیگر باید دید!
همه این نوآوری ها و پشتکارها نیازمند حمایت های جدی مسئولان است. آنها باید بسترها را فراهم کنند تا این امور آسان و سریع شود. صنایع تبدیلی ایجاد کنند تا مازاد تولیدِ تازه خوری، فرآوری شود و بهره وری افزایش یابد.
جان کلام همان است که دکتر اسدی محقق برجسته و آشنا به دانش نوین کشاورری گفت: به ضرس قاطع می گویم ما هیچگونه مشکلی از نظر فنی تکنیکی و دانش سامانه های حفاظتی نداریم، فقط محدودیت فکری داریم، مقاومت در برابر دانستن از اساتید دانشگاه گرفته تا کارشناسان کشاورزی و برخی کشاورزان...
تغییر سبک کشاورزی چند بعد دارد، یک سو مسئولان و یک سو کشاورزان. اما هر دو باید بپذیرند که گاهی لازم است به آنچه تا الان می کرده اند شک کنند،
چشم ها را بشویند و جور دیگر ببینند!