گزارش مکتوب؛
رایحه گل و گلاب با درآمد میلیونی
پرورش گل محمدی با توجه به ارزش افزوده بالا و سازگاری با اوضاع کم آبی یکی از مناسب‌ترین گزینه‌ها برای اجرای سیاست‌های رونق تولید است و تحقق این امر به ایجاد صنایع فرآوری و تجاری سازی این محصول وابسته است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آذربایجان غربی، فصل بهار و ماه خرداد که از راه می رسد گلستانهای آذربایجان غربی حال و هوای دیگری پیدا می کند، عطر گل های محمدی در هوا می پیچد و جنب و جوش در گلزارهای استان شروع می شود.
وقتی در کوچه و بازارهای قدیمی شهر قدم می زنید،بوی دل انگیزی به مشام می رسد و فروش گل محمدی یا به زبان محلی قیزل گول در بازار را مشاهده می کنید که تلّی از گل های محمدی را برای فروش پهن کرده اند و فضای شهر را عطرآگین کرده اند.
مردمی که این گل ها خریداری می کنند، بیشتر از آن برای تهیه مربای گل و یا خشک کردن گلبرگ های گل محمدی برای پودر کردن و استفاده در غذاها یا خوش طعم کردن دوغ استفاده می کنند.
بازار گلاب گیری هم رونق گرفته و مردم در خانه هایشان دیگ های مخصوص گلاب گیری(نی قازان در زبان محلی) را بر پا کرده و اقدام به گلاب گیری از گل های محمدی می کنند.
آذربایجان غربی یکی از مهم ترین قطب های تولید گل محمدی در کشور بوده و این گل که در زبان محلی به "قیزیل گول" معروف است، به اسم گل سرخ نیز شناخته شده و مشتریان و طرفداران زیادی در اقصی نقاط کشورمان و نیز در خارج از مرزها دارد.
گل محمدی که در زبان ترکی به آن "قیزیل گول" گفته می‌شود در مناطق کوهستانی آذربایجان فراوان است به نحوی که این کلمه حتی در ادبیات شفاهی فوق العاده غنیِ فرهنگ آذربایجان وارد شده است.
در گذشته یعنی آن زمانی که هنوز آپارتمان سازی به شکل امروزی مرسوم نبود و اغلب خانه‌ها ویلایی بود حتما در باغچه حیاط این خانه‌ها چند بوته گل محمدی وجود داشت که در فصل بهار همنشینی آن با آب حوض وسط حیاط طراوت و زیبایی خاصی به خانه‌های قدیمی می‌داد. خانه‌های پرخاطره‌ای که عطر گل‌های محمدی با نفسِ گرم پدربزرگ‌ها و مادربزرگهایمان عجین بود و هراز گاهی که یادایام و قصه پُرغصه گذر عمر بر پیشانیشان چین می‌انداخت، زیرلب این شعر را زمزمه می‌کردند که،
"قیزیل گول اولمایایدی سارالیب سولمایایدی *** بیر آیریلیق بیر اولوم هئچ بیری اولمایایدی"
بهار موعد شکفتن غنچه گل محمدی است و گل شکفته شده حداکثر یک روز دوام دارد و اگر چیده نشود، به علت عمر کوتاه آن رنگ گلبرگ‌ها سفید و با اندک نسیمی پرپر می‌شود.
گل محمدی باید صبح زود و قبل از طلوع آفتاب و در هوای خنک چیده شود و تا قبل از گرم شدن هوا به مراکز خرید یا کارخانجات عرق گیری منتقل شود.
گل محمدی درختچه‌ای دارای شاخه‌های گل دهنده تیغ دار و دارای برگ‌های مرکب شانه‌ای است که حدودا پنج برگچه متقابل دندانه‌دار دارد.
برای «گل دهی» گل محمدی دمای بین ۲۰تا۲۱ درجه سانتی گراد نیاز بوده که این دما در فصل «گل دهی» و برداشت گل محمدی آذربایجان غربی به خوبی تأمین می‌شود و همین عامل باعث می‌شود که گل محمدی در گلستانهای سطح استان از نظر رنگ، اسانس، میزان مواد معطره و موثره از کیفیت بسیار خوب و بالایی برخوردار باشد.
سهم ناچیز ایران از بازار گل محمدی دنیا
گل محمدی در ایران فقط یکبار در سال برداشت می‌شود، اما به دلیل چهار فصل بودن هوای ایران، زمینه پرورش آن را در اغلب نقاط ایران فراهم است و به گفته کارشناسان نیز امکان اصلاحِ عطر و اسانس این گل وجود دارد.
طبق مستندات، گل سرخ با نام علمی (Rosa damascena) بیش از پنج هزار سال پیش بجز در ایران در جایی دیگر وجود نداشته و در زمان صفویه، گل و دستگاه‌های گلابگیری از ایران به ترکیه سپس به سوریه و از آنجا به اروپا برده شده‌است. در منابع تاریخی آمده است، ایرانیان اولین قومی بودند که از گل سرخ، اسانس و گلاب به روش تقطیر تهیه کرده اند.
محصول عمده گل محمدی، گلاب، اسانس و گلبرگ خشک و‌تر است و از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود.
بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی در کشور نیز در شهر میمند فارس و شهر کاشان اصفهان است.
محصول عمده گل محمدی، گلاب، اسانس و گلبرگ خشک و‌تر است و از آنها در صنایع دارویی، عطرسازی، فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی و صنایع غذایی استفاده می‌شود.
چندسالی می شود که موضوع کم‌آبی به یکی از چالش‌های بزرگ در کشور و به ویژه در آذربایجان غربی تبدیل شده، موضوع مهمی که بخش کشاورزی استان را که سهم بسزایی در معیشت و اقتصاد استان ایفا می کند را با چالش جدی مواجه کرده است.
بحران خشک شدن پهنه ی فیروزه ای آذربایجان در چند سال اخیر باعث شد که بسیاری از کشاورزان با تغییر الگوی کشت، از کشت محصولات آب بر خودداری کنند و از کشت های جایگزین استفاده کنند.
یکی از محصولاتی که در این زمینه مورد توجه جدی کشاورزان قرار گرفته، کشت گل‌محمدی است این محصول به دلیل تحمل کم‌آبی یکی از مناسب‌ترین گونه‌های قابل کشت در استان‌های کم آب کشور است.علاوه بر این به دلیل باردهی سریع، داشت و نگه‌داری آسان باغ، نداشتن نیاز به حفاظت محصول روی درخت، می‌تواند درآمد بیشتری برای کشاورزان به همراه داشته باشد.
گل محمدی با داشتن این ویژگی ها با اوضاع اقلیمی آذربایجان غربی سازگار است. از آنجایی که گلستانهای این گل اغلب به صورت خودرو است، تاکنون در این استان به ظرفیت فوق العاده‌ای که در پرورش علمی و هدفمند آن نهفته است، چندان توجهی نشده است.
یکی از کشاورزان فعال در بخش تولید گل محمدی می گوید:تولید کشت گل محمدی با توجه به هزینه‌های پایین صرفه اقتصادی خوبی دارد.
آذرنژاد با بیان اینکه کمبود کارخانه فرآوری و اسانس گیری از مهمترین مشکلات کشاورزان فعال در زمینه تولید گل محمدی است تاکید کرد: کشاورزان مجبور هستند که محصولات تولیدی خود را به سایر استانها ارسال کنند.
وی تاکید کرد: احداث کارخانه فرآوری و اسانس گیری در استان نقش مهمی در افزایش درآمد کشاورزان و کاهش ضایعات این بخش ایفا می‌کند و از مسئولان خواستار این هستیم که تمهیدات لازم را برای جذب سرمایه گذار و احداث کارخانه فرآوری در خود استان فراهم کنند.
ارائه تسهیلات برای کشت گیاهان دارویی
محمود سپهرفر سرپرست جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه در گفت و گو با خبر گذاری صدا و سیمای استان آذربایجان غربی گفت: با توجه به سیاست های وزارت جهاد کشاورزی در راستای اصلاح الگوی کشت و افزایش سطح گیاهان دارویی کم آب بر و تحقق بخشیدن به شعار جهش تولید در سال۹۹ کشت این نوع گیاهان در دستور کار است و این روند در شهرستان افزایش می یابد تا رونق تولید و درآمدزایی در حوزه کشاورزی را شاهد باشیم.
سپهرفر اظهار کرد: امسال با توجه به شرایط مناسب آب و هوایی پیش بینی می‌شود از ۳۶هکتار اراضی زیر کشت گل محمدی این شهرستان، ۱۱۲تُن گل محمدی برداشت شود که نسبت به سال گذشته ۴۰درصد افزایش تولید خواهیم داشت.
سرپرست جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه افزود: در راستای تحقق شعار محوری سال و حمایت از کشت گیاهان کم آب بر؛ امسال تسهیلاتی برای کشت گیاهان دارویی با نرخ سود بانکی کم بهره در اختیار کشاورزان و باغداران شهرستان قرار می گیرد.
جلیلی رییس سازمان جهاد کشاورزی استان نیز می‌گوید: رویکرد ما افزایش سطح زیرکشت این محصول است و در راستای اجرای سیاست‌های کشاورزی کم آب بر، اراضی ملی خارج از حوزه آبریز دریاچه ارومیه واگذار، نهال یارانه دار توزیع و تسهیلات برای متقاضیان پرداخت می‌شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی با بیان اینکه ۲۷۳هکتار از اراضی استان زیر کشت گل محمدی قرار دارد افزود: ۱۴۱هکتار از باغات بارور و مابقی به صورت نهال است و میزان تولید گل‌تر از اراضی زیر کشت این محصول در استان بیش از ۵۰۸تُن است که در مقایسه با سال‌های قبل افزایش چشمگیری داشته است.
جلیلی تصریح کرد: سالانه بیش از ۸۰۰هزار لیتر گلاب از گل محمدی در مناطق مختلف استان از جمله شهرستان‌های ارومیه، مهاباد، خوی و پیرانشهر استحصال می‌شود.
او با اشاره به مصارف گل محمدی اضافه کرد: از ۸۰درصد محصولات برای عرقگیری، و مابقی به صورت گلبرگ خشک برای تهیه مربا و سایر مصارف خوراکی و حدود پنج درصد به صورت غنچه خشک به منظور صادرات به کشورهای ترکیه، عراق و آذربایجان صادر می شود.
فراهم نبودن زیرساختها علت بی رغبتی کشاورزان برای کشت گیاه گل محمدی
عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه می گوید: برای ترویج کشت گل محمدی ایجاد زیرساختها برای ترغیب کشاورزان ضروری است و در ابتدا باید زیرساخت‌های آن یعنی احداث کارخانه اسانس گیری و تأسیس شرکت‌هایی برای تجاری‌سازی فراهم شود.
رضا وردی نژاد می افزاید: کشور فرانسه و بلغارستان به‌عنوان دو کشور برند در تولیداسانس عطر به شمار می‌روند و از صادرات یک لیتر اسانس گل محمدی درآمد 25هزار دلاری کسب می کنند.
او در خصوص مشکلات دامن گیر این صنعت تصریح می کند: چالش اصلی اینجاست که هیچ زیرساختی برای کشت این محصول وجود ندارد و واسطه ها اجازه نمی‌دهند این ظرفیت در شهرها و استان‌های دیگر نیز گسترش یابد و صرفاً برای منفعت بیشتر کشت گل محمدی را فقط برای یک مکان خاص اختصاص و این یک معضل است.
وجود بیشترین سطح کشت گل محمدی در خوی
بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی در آذربایجان غربی با بیش از ۱۳۵هکتار در شهرستان خوی و پس از آن با ۳۶هکتار در شهرستان ارومیه هست و مابقی گلستان‌ها در سرتاسر استان از جمله شهرستان‌های تکاب، شاهین دژ و سردشت پراکنده اند.
مهندس امینی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان خوی امسال از افزایش ۳۰درصدی سطح زیر گشت این محصول خبر داد و گفت: بر اساس شناسنامه تهیه شده از گلستانهای این شهرستان در بیش از ۱۳۵هکتار از باغات منطقه گل محمدی کشت شده است که پیش بینی می‌شود امسال برداشت گل محمدی نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشته باشد.
گل محمدی خوی به لحاظ کیفیت و اسانس و عطر در جهان کم‌نظیر است و در انواع مختلف خاردار، ریز، کوتاه و توده‌های محلی کشت می‌شود و در هر هکتار ۴تُن گلبرگ برداشت می‌شود و قیمت هر کیلوگرم آن از ۱۲تا۱۵ هزارتومان متغیر است.
در شهرستان خوی از گل محمدی تازه چیده شده و خشک شده آن ۳۰نوع مربا همراه با دوشاب، شکر، گردو و کنجد تهیه می‌کنند. گل محمدی و مربای آن خاصیت گرمایی دارد و در درمان بیماری‌های گوارشی و ضعف عمومی بدن و بهبود بیماری‌های قلبی مفید است.
کارشناسان معتقدند فقدان صنایع تبدیلی موجب شده باغداران محصول بدست آمده را با قیمت نازل به واسطه ها بفروشند و این در حالیست که درصورت ایجاد صنایع تبدیلی سطح زیر کشت تولید گل محمدی و اشتغال زایی در این بخش به بیش 10برابر افزایش یابد.