سالانه حدود ۷ میلیون تن خرما در جهان تولید می شود که کشور ما با تولید بیش از یک میلیون و چهل هزار تن خرما جایگاه ویژه ای در این بین دارد. ایران ۱۵ درصد تولید و ۲۱ درصد سطح زیر کشت خرمای دنیا را به خود اختصاص داده است.
چکیده مصاحبه پژوهشی:
پژوهش خبری صدا وسیما: ایران یکی از تولید کنندگان و صادرکنندگان عمده خرما در سطح جهان است. صادرات خرمای ایران از دیگر محصولات کشاورزی صادراتی، برای ارزآوری و درآمدزایی کشور می باشد. خرما مصارف بسیار متنوعی دارد. از جمله آن در برخی غذاها، به صورت شیره، سس خرما، کمپوت و مربا و نیز در صنایع الکل سازی، تولید اسید سیتریک، مخمرها استفاده می شود، به همین دلیل بازار مصرف این کالا حتی در مصارف صنعتی هم در حال گسترش می باشد.
خرما در طول سال حجم بالایی از صادرات کشاورزی را به خود اختصاص می دهد و جزء پنج محصول عمده کشاورزی صادراتی محسوب می شود. صادرات این محصول از ایران به طور کلی در هفت دسته مضافتی، استعمران، شاهانی، بکاب، پیاروم، زاهدی و سایر خرماها قرار می گیرد و از بین آنها خرمای مضافتی سهم عمده ای از صادرات را به خود اختصاص داده است. خرمای پیارم، گرانترین خرمای صادراتی ایران محصوب می شود.
با توجه به میزان صادرات خرما و فرآورده های آن می تواند سهم به سزایی در ارز آوری غیر نفتی و افزایش تراز ارزی کشور داشته باشد. با توجه به گشایش های چند سال اخیر در امر صادرات غیر نفتی ولی بازهم موانع و مشکلات بسیاری در امر صادرات خرما مشاهده می شود که نیازمند بازنگری در برخی مسایل و قوانین توسط مسولین امر می باشد تا سهم بیشتری از این بازار بکر را نصیب کشور مان بشود.
به همین منظور پژوهش خبری صدا وسیما برای بررسی وضعیت و موانع صادرات خرمای کشور در سال های اخیر، مصاحبه ای با مقداد تکلوزاده دبیر انجمن ملی خرمای ایران انجام داده است .
وضعیت صنعت خرمای ایران
سالانه حدود ۷ میلیون تن خرما در جهان تولید می شود که کشور ما با تولید بیش از یک میلیون و چهل هزار تن خرما جایگاه ویژه ای در این بین دارد. ایران ۱۵ درصد تولید و ۲۱ درصد سطح زیر کشت خرمای دنیا را به خود اختصاص داده است.
طبق آخرین اطلاعات مرکز آمار ایران و آمار نامه محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی که مربوط به سال 1396 است، طی ۲۵ سال گذشته میزان تولید خرما در کشور بیش از ۵ برابر افزایش یافته است و از ۱۷۳,۹۴۰ تن در سال 1370 به ۱,۰۴۲,۲۷۷ تن در سال 1396 رسیده است.
همچنین طی این مدت تعداد ۳۱,۵۳۹,۰۰۰ اصله (5/ 31 میلیون ) به درختان خرمای کشور افزوده شده است و این رقم از ۱۲,۹۸۱,۰۰۰ اصله (13 میلیون) در سال 1370 به ۴۴,۵۲۰,۰۰۰ اصله (5/ 44 میلیون) در سال 1396 رسیده است.
در مورد سطح زیر کشت محصول خرما در کشور، بیشتر سطح باغات بارور به استان کرمان اختصاص دارد. در جنوب استان کرمان ۲۸,۵۰۰ هکتار و در سایر بخش های استان کرمان ۲۴,۲۰۰ هکتار باغ بارور خرما وجود دارد که در مجموع با مقدار ۵۲,۷۰۰ هکتار حدود ۲۶٫۵ درصد از سطح زیر کشت درختان بارور خرما در کشور را تشکیل می دهد. مجموع سطح درختان بارور خرما در کل کشور برابر ۱۹۸,۵۱۰ هکتار است.
پس از استان کرمان بیشترین سطح زیر کشت باغات بارور خرما به ترتیب به استان های سیستان و بلوچستان (۳۲,۲۰۰ هکتار)، بوشهر (۲۹,۵۰۹ هکتار)، هرمزگان (۲۹,۵۰۰ هکتار)، فارس (۲۵,۸۰۰ هکتار)، خوزستان (۲۴,۸۰۰ هکتار)، یزد (۲,۰۴۵ هکتار) و… تعلق دارد.
در سال 1396 سطح بارور محصولات باغی کشور ۲٫۲۳ میلیون هکتار بوده است. همان طور که پیش تر نیز ذکر شد مجموع سطح درختان بارور خرما در کل کشور برابر ۱۹۸,۵۱۰ هکتار است و به این لحاظ خرما ۸٫۹ درصد از کل سطح بارور محصولات باغی کشور را تشکیل می دهد و در بین محصولات باغی جایگاه چهارم را داراست.
به لحاظ میزان تولید منطقه جنوب استان کرمان با تولید ۱۸۱,۸۰۰ تن خرما بیشترین میزان تولید در کشور را داراست. سایر مناطق استان کرمان هم تولیدی در حد ۱۱۷,۶۰۰ تن را دارا هستند. بعد از استان کرمان، استان سیستان و بلوچستان با تولید ۱۷۸,۲۹۹ تن رده دوم تولید خرمای کشور را در اختیار دارد، سپس به ترتیب استان خوزستان (۱۴۴,۲۰۰ تن)، بوشهر (۱۴۲,۰۱۹ تن)، فارس (۱۳۸,۳۰۰ تن)، هرمزگان (۱۲۵,۸۹۹ تن)، یزد (۷,۵۰۰ تن) و… رده های بعدی تولید خرمای کشور را در اختیار دارند.
به لحاظ عملکرد در هکتار، استان سیستان و بلوچستان با ۶,۳۷۸ کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را در بین استان ها داراست.
همچنین میزان تولید محصولات باغی کشور ۱۶٫۵۲ میلیون تن است. مجموع تولید خرما در کشور برابر با ۱,۰۴۲,۲۷۷ تن (04/ 1 میلیون تن) می باشد و این محصول حدود ۶٫۳ درصد از کل میزان تولید محصولات باغی کشور را تشکیل می دهد و در رتبه چهارم میزان تولیدات محصول باغی قرار دارد.
موانع و مشکلات توسعه صادرات خرمای ایران
راهکارها جهت توسعه صادرات خرمای ایران
مهمترین نقاط فشار صنعت خرمای ایران
استراتژی توسعه صنعت خرمای ایران
" توسعه بازار با تاکید بر مدیریت یکپارچه و ساماندهی کیفیت و قیمت تمام شده محصول "
برنامه های پیشنهادی انجمن ملی خرمای ایران برای توسعه صنعت خرما به همراه مجریان هر برنامه با توجه به تحلیل تطبیقی زنجیره ارزش:
کلام آخر
طبق آمارهای جهانی سالانه بیش از ۷ میلیون تن خرما در بیش از ۳۸ کشور دنیا تولید می‌شود که عمده تولیدکنندگان خرما، کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا هستند. کشور ایران نیز با تولید سالانه بیش از ۱ میلیون تن خرما، در کنار کشورهای مصر، عربستان و الجزایر در بین کشورهای اصلی تولیدکننده خرما قرار دارد.
حجم تجارت خرما در جهان سالانه بیش از ۱.۲ میلیارد دلار است و ایران نیز یکی از بزرگترین صادرکنندگان خرما در جهان به شمار می‌رود، اما این درحالیست که صادرات خرمای ایران غالبا به صورت فله و بدون بسته بندی مناسب انجام می‌گیرد و از این رو خرمای صادراتی کشور ارزش افزوده چندانی نصیب کشور نمی‌کند. بخشی از کاهش قیمت ۳۰ درصدی خرمای صادراتی ایران در سال گذشته نیز به همین مسئله مربوط است. توجه به بسته بندی مناسب و همچنین فرآوری این محصول می‌تواند در افزایش قیمت صادراتی آن تأثیر چشم‌گیری داشته باشد.
در داخل کشور برای انواع مختلف خرما قیمت تضمینی اعلام می‌شود ولی بنا به گفته کارشناسان قیمت تضمینی خرما به علت پایین بودن قیمت اعلام شده، کارا و مؤثر نبوده و حتی در برخی سال‌ها به عنوان قیمت کف منجر به کاهش قدرت چانه زنی باغداران و زیان آنها و نفع دلالان بازار خرما شده است. این درحالیست که طبق گفته مسئولین بخش قابل توجهی از ۱ میلیون تن خرمای تولیدی در کشور، به دلیل عدم وجود خریدار مناسب، عدم بازاریابی در افزایش صادرات و همچنین عدم توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی، به عنوان خوراک دام به مصرف دام می‌رسد.
کشورهای هند، مالزی، روسیه و اندونزی با توجه به جمعیت بالای خود ظرفیت زیادی در واردات خرما دارند و تولیدکنندگان ایرانی می‌توانند با انجام اقدامات مناسب و بازاریابی، صادرات خرمای ایران به این کشورها را افزایش دهند.
بنابراین دولت باید با توجه به افزایش تولید ناخالص ملی در کشور سرمایه گذاری بیشتری را در استانهای جنوبی کشور، به ویژه در راستای تقویت نخل کاران انجام دهد تا تقویت هر چه بیشتر عرضه صادرات خرما را در پی داشته باشد.
پژوهش خبری // علي قنبري شيرسوار