فاجعه حمله موشکی به هواپیمای مسافربری ایران در آب های سرزمینی کشورمان در خلیج فارس، مهمترین مورد نقض حقوق هواپیمای کشوری در تاریخ محسوب می‌شود.
شرح واقعه
12 تیرماه 1367 هجری، بـرابـر با سوم ژوئیـه 1988، مصادف است بـا سقوط هواپیمای مسافربری ایران ایر، که از مبدا بندرعباس به مقصد دبی در پرواز بود. هواپیمای فوق با شماره پرواز IRA655 و علامت ثبت EP-JBV که در ارتفاع 14000 پا بر فراز خلیج فارس در حال پرواز بود، در حالی مورد اصابت 2 فروند موشک استاندارد - اس ام - ناوگان فوق مدرن وینسنس قرار گرفت که کاملا" در دالان بین المللی با 290 سرنشین در حرکت بود. از میان قربانیان 118 نفر زن و کودک، و نیز تعدادی تبعه از کشورهای امارات، هند، پاکستان، یوگسلاوی، و ایتالیا بودند.
بر اساس گزارش‌ها، اولین موشک، بال سمت چپ هواپیما را جدا می‌کند و موشک دیگر نیز مستقیم به قسمت دم هواپیما شلیک می‌شود که پس از برخورد، آن را از جا می‌کند. هواپیما مستقیم به سمت دریا سقوط می کند و تنها 84 ثانیه پس از شلیک موشک‌ها، هواپیما به سطح دریا برخورد می‌کند و منفجر می‌شود.
ابعاد غیرانسانی فاجعه آنقدر عمیق بود که حتی منابع و مقامات آمریکایی از ترس فشار افکار عمومی، به طور مستقیم یا غیر مستقیم از پذیرفتن مسئولیت آن شانه خالی می کردند. از جمله این ادعاها می توان به: اشتباه گرفتن هواپیمای مسافربری با جت اف- 14، پرواز هواپیما در خارج از دالان بین المللی، نادیده گرفتن اخطارهای ناوگان آمریکایی از سوی هواپیمای مسافربری ایران اشاره کرد.
آمریکا ادعا می‌کرد هواپیمای ایرباس 300Aخارج از دالان هوایی پرواز می‌کرده و رزمناو آمریکایی نیز هفت بار اخطار رادیویی برای هواپیما مخابره کرده، ولی در پی آن جوابی دریافت نکرده است؛ در حالی که مطابق اسناد و مدارک موجود ایرباس شماره 655 در مسیر پروازی خود در دالان تجاری آمبر 59 و در ارتفاع 14 هزار پایی در حال پرواز بوده است.
دلایل و قرائن نشان می‌دهد که نه تنها کشتی های جنگی ایالات متحده از پیامهای رادیویی هواپیمای ایرباس شماره 655 که بر روی فرکانس های باز و به زبان انگلیسی مخابره می شد، با خبر و مطلع بودند، بلکه قطعاً آن پیام ها را نیز در اختیار داشتند. پیام های رادیوییای که نشان دهنده غیرنظامی بودن هواپیما و مسافری و تجاری بودن آن بود. این مدعا با بررسی یافتههای مربوط به تحقیقات رسمی که ایالات متحده بلافاصله بعد از حادثه انجام داد، ثابت می‌شود. تحقیقات وزارت دفاع آمریکا در خصوص حادثه مزبور در تاریخ 19 ژوئیه (28 تیرماه 67) انجام و در تاریخ 28 ژوئیه (6 مرداد) منتشر شد. گزارش وزارت دفاع آمریکا در پاراگراف چهارم از صفحهE-8 اظهار میدارد: «پرواز 655 ایران ایر از بندرعباس شروع شد و به پرواز خود در مسیری عادی ادامه داد تا اینکه هفت دقیقه پس از پرواز توسط یک موشک پرتاب شده از سوی ناو وینسنس مورد اصابت قرار گرفت…آخرین تماس خلبان برایگزارشدهی در خصوص موقعیت هواپیما نیز حدوداً در ساعت 9:58 بود.» از این رو باید نتیجهگرفت که در زمان مزبور، آمریکا از مسئله مسافربری بودن هواپیما و غیرنظامی بودن آن پرواز اطلاع کاملی داشته است.
همچنین غیر قانونی بودن و عدم مبنای حقوقی اخطارهای آمریکـا در محافل بین المللی نیز از جمله در دفتر ایکائو، در پاریس از سوی جمهوری اسلامی ایران مطرح گردید و موکدا" اخطارهای آمریکا را مغایر با قواعـد استانداردهـا و رویه های اعلام شده ایکائو، ارزیابی کردند.
بنابراین هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری نیز با توجه به شواهد فوق اقدامی کاملا عمدی و از پیش فکر شده ارزیابی و تلقی می گردد. این اخطارهای آمریکا از سوی ایران نقض آشکار حقوق بین الملل و تخطـی از اصـول مقرر در کنوانسیون شیکاگو اعلام شده و ادعاهای آمریکا مبنی بـر حـق حاکمیت بر بخشی از آب های بین المللی را فاقد مبنای حقوقـی تشخیص دادنـد. مسئله مزبور در سومین اجلاس منطقه ای هوانوردی خاورمیانه نیز مطرح شد و در آن توصیه شد که :"دولت ها باید به فوریت به بررسـی و رفع کلیه محدودیت هایی بپردازند کـه نسبت به فضای بالای دریاهای آزاد اعمال کرده اند.
برآیند تمامی اقدامات حقوقی و قانونی ایران علیه حضور آمریکا در خلیـج فارس به طور اعم و نیز شکایت ایران به سازمان ملل و دیگر مجامع بین المللی از جمله دادگاه بین المللی لاهه در خصوص سقوط هواپیمای مسافربری، به طور اخص، آمریکا را سخت در منظر افکار عمومی زیر فشار قرار داد. و سرانجام با قبول اعتراف سقوط هواپیمای مسافربری توسط نیروهای دریایی آمریکا مستقر در منطقه، آن را یک اشتباه انسانی و شخصی توجیه کرده و سرانجام در سال 1376 - 9 سال بعد از وقوع حادثه - دولت آمریکا حاضر شـد که مبلغ 8 / 61 میلیون دلار بابت خسارت مادی - مسافرین و خدمه - و مبلغ 40 میلیون دلار بابت بدنه هواپیمـا بپردازد.
این اقدام آمریکا از منظر ناظران سیاسی در حقیقت پذیرفتن مسئولیت بیـن المللی بود. و از آنجا که در حقوق بین الملل مسئولیت بین المللی دولت ها با صرف و پرداخت خسارت به کشور متضرر پایان می پذیرد، بنابراین ایران با قبول دریافت غرامت، از شکایت خود در دیوان بین المللی دادگستری خودداری نمود.
با این حال مقام های آمریکایی پس از چندی، در توهینی آشکار به ملت ایران، مدال شجاعت بر گردن ناخدای این ناو انداختند و بدین سان حمایت رسمی خود را از این جنایت اعلام نمودند. به هر تقدیر، این جنایت نیز به همراه سایر جنایات بی شمار دولت آمریکا، در پرونده سیاه استکبار جهانی ثبت شد و لکه ننگ دیگری بر تارک آن جنایت پیشگان نقش بست.
در کنار این موضوع، آمریکا به همراه 5 کشور دیگر در مدت 3 الی 4 سال گذشته متعهد شدند در قبال تقلیل، تعلیق و الغای بخشی از برنامه صلح آمیز هسته ای ایران، آنان ضمن لغو تحریم های ظالمانه گذشته تحریم جدیدی را علیه ایران به تصویب نرسانند. هنوز چند ماهی از این تعهد نگذشته است که دولتمردان آمریکا تحریم های جدیدی را به بهانه دفاع از حقوق بشر و مبارزه با تروریسم ضد ملت ایران به تصویب رساندند. این درحالی است که سردمداران آمریکا به گواه اسناد و شواهد و نمونه ذکر شده در این یادداشت، خود بانی و حامی اصلی تروریسم در جهان هستند. بنابراین به کدامین سند و دلیل می توان باور داشت استکبار جهانی حامی حقوق بشر و مدافع جان انسانهاست!؟
پژوهش خبری //گروه سیاسی