- این احساسات مثبت به ارتقاء سلامت روانی ـ اجتماعی منتهی می ­گردد.

ـ بر اساس آخرین پژوهش بین المللی صورت گرفته، رتبه نشاط کشور ما در بین 157 کشور 105 تعیین شده است.

ـ نشاط اجتماعی دارای اثرات و آثاری چند بر زندگی شهروندان و جامعه است.

-آثار نشاط در جامعه: حس تعلق و همبستگی اجتماعی، مسئولیت پذیری اجتماعی، وفاق اجتماعی، ارتقاء شاخص های سلامت روانی و اجتماعی، افزایش رضایت از زندگی یا رضایت شغلی، پویایی اجتماعی و ...

ـ برای ارتقای نشاط اجتماعی، باید فضای امیدوارکننده‌ای در جامعه وجود داشته باشد و وضعیت معیشتی مردم نیز در اولویت قرار بگیرد.

ـ داشتن شغل و فعالیت، داشتن ارتباطات اجتماعی سالم و گسترده و تعامل داشتن با دیگران از دیگر عوامل ارتقای نشاط در جامعه هستند.

ـ نشاط اجتماعی رابطه مستقیمی با سلامت روان افراد دارد.

پژوهش خبری صدا وسیما:نشاط مقوله ای است که برخی آن را حلقه مفقوده جامعه امروز ایران می‌خوانند و برخی دیگر، وضعیت آن را نگران‌کننده و نه ناامیدکننده می‌خوانند. نشاط، با شاخص‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و فرهنگی رابطه دوسویه دارد که پرداختن به آن، از همه این زوایا ممکن است. یکی از ویژگی های جامعه امروزی (زندگی به اصلاح مدرن) گسترش شهر نشینی، دسترسی بیشتر به فناوری، مشغله های فراوان، تحمیل استرس های متعدد بر افراد، تعامل فرهنگی بالا و مستعد شدن جهت تضعیف هویت فرهنگی ،کاهش ارتباطات عاطفی میان مردم، افزایش اختلالات روانی و ...است. در چنین جامعه­ ای، یکی از مهمترین دغدغه ها برنامه ریزی مناسب ، افزایش پویایی اجتماعی و روانی به عنوان مولفه­ ای مهم در سبک زندگی مردم است. چرا که یکی از گمشده‌های مردم در چنین جامعه ای، نشاط و شادابی اجتماعی بوده و بدون تردید این نشاط در عملکرد افراد در جامعه تاثیرگذار است. در این مطالعه به بررسی جایگاه نشاط در فضای عمومی کشور پرداخته می‌شود.

در این زمینه سوالاتی مطرح است از جمله:

1ـ آثار نشاط در زندگی اجتماعی شهروندان چیست؟

2ـ راهکارهای ایجاد نشاط در جامعه چیست؟

3 ـ آیا نشاط فقط از طریق برنامه های شاد حاصل می شود؟

پیش از پرداختن به بحث لازم است تعریفی از مفهوم نشاط داشته باشیم.

نشاط چیست؟

نشاط احساسات مثبت و رضایت بخشی است که هر فرد در زندگی اجتماعی خود آن را تجربه می کند که در نهایت این احساسات مثبت به ارتقاء سلامت روانی _ اجتماعی منتهی می گردد.

رتبه نشاط ایران در میان سایر کشورها

در دنیا پژوهش های مختلفی با شاخص های متفاوت در موضوع نشاط صورت گرفته است و آخرین کاری که در سال 2015 انجام شد بر اساس 4 یا 5 سوال کلیدی بود که رتبه نشاط ایران در میان 157 کشور مورد بررسی در آن 105 بود. البته تا سال 2014 رتبه کشور ما در این بررسی ها 115 بود که سنجش" امید "در آن یکی از مولفه های سنجش نشاط بود. باتوجه به تفاوت و شرایط فرهنگی، اجتماعی و ... کشور ما بدون تردید باید شاخص های دیگری در سنجش نشاط مدنظر باشد. اغراض سیاسی و پشت پرده ممکن است در این پژوهش‌ها و بررسی ها مستتر باشد اما آنچه که مشخص است این است که جامعه ما از نظر وضعیت نشاط؛ وضع مطلوبی ندارد.

تفاوت شادی و نشاط

دو مفهوم شادی و نشاط، علی الظاهر یکی هستند اما باید پذیرفت که تفاوت هایی با هم دارند. شادی یک هیجان انبساطی زود گذر است، اما نشاط یک احساس به جت و شادمانی درونی است که پایدار و بادوام است. شادی همیشه با هیجان های لبخند و خنده و حرکت همراه است اما درنشاط احساس وجد و سرور لزوما با خنده همراه نیست ولی احساسی است که موجب لذت فرد می شود. تفاوت دیگر این دو مقوله این است که می توان شادی منفی و یا کاذب را هم درنظرگرفت، اما نشاط درانسان همیشه مثبت است. به عبارت دیگر شادی مثبت می تواند به نشاط تبدیل شود اما شادی کاذب منجر به نشاط و وجد انسان نخواهد شد. حتی تجربه نشان داده است که شادی های کاذبی که توسط محرک های متفاوت مثل داروهای روانگردان، موادمخدر، الکل، موسیقی بسیار تند، تمسخر دیگران، و از این قبیل بدست می آید؛ پیامدهای اندوه و افسردگی خواهد داشت که این موضوع به هیچ وجه در مورد نشاط صادق نیست.

شادی و نشاط در اسلام

در دین مبین اسلام، تاکیدات وافری بر شادی و نشاط شده است و شادی و نشاط ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند، به گونه‌ای که شادی را می‌توان یکی از عوامل نشاط دانست. وجود آیات متعدد درقرآنکریم، سخنان پیامبر(ص) و احادیث و روایات منقول از ائمه معصومان(ع) حاکی از اهمیت موضوع شادی در اسلام است. درباره اهمیت شور و نشاط و سرور و جایگاه آن در تعالیم دینی همین بس که مفهوم شادی ۲۵ بار با الفاظ مختلف درقرآنکریم آمدهاست:« وَأَنَّهُ هُوَ أَضْحَکَ وَأَبْکَى» (نجم، 43)؛ «و هم اوست که می­خنداند و می ­گریاند». زیرا تمامی اسباب خنده و گریه در اختیار اوست و خداوند خالق همه آنهاست. در پی آن به خنده مؤمنان در قیامت اشاره می­ کند. به دنبال آن از شادی های بیجا و آثار شوم آن سخن می­ گوید و خوشی های روبنایی را با نگاهی یک سویه به نعمت های الهی بیان می­کند: « وإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً فَرِحُوا بِهَا وَإِنْ تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ إِذَا هُمْ یَقْنَطُونَ» (روم، 36)؛ « و چون مردم را رحمتی بچشانیم، بدان شاد می­ گردند و چون به [سزای] آنچه دستاورد گذشته آنان است، صدمه ­ای به ایشان برسد، به ناگاه نومید می­ شوند»

حضرت علی علیه السلام در این باره می‌فرماید:

« السُّرورُ یَبسُط النَّفسَ وَ یُثیر النِّشاطَ»؛ شادی باعث انبساط خاطر و سبب نشاط انسان می‌شود.

اسلام نیز بی حوصلگی و کسالت را نکوهش کرده و اگر امروز در زندگی ما افسردگی گسترش پیدا کرده است، یک عامل مهم آن دوری از ایمان به خداست. امام جعفر صادق علیه السلام نیز در این باره می‌فرماید: «یکی از لشکریان عقل، نشاط و ضد آن ـ یکی از لشکریان جهل ـ کسالت است».

آثار نشاط در زندگی اجتماعی:

نشاط و سرور، یکی از نیازهای روحی و فطری انسان است که در بسیاری از جنبه­ های حیاتی انسان نقش مؤثری ایفا می ­کند. برای شناخت بیشتر نقش نشاط در بهبود زندگی اجتماعی افراد، در این باره با کارشناسان گفتگو کرده‌ایم:

آثار نشاط در زندگی اجتماعی شهروندان چیست؟

- دکتر سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:

نشاط اجتماعی دارای اثرات و آثاری چند بر زندگی شهروندان و جامعه بوده که از جمله آنها عبارتند از: حس تعلق اجتماعی ، همبستگی اجتماعی ، مسئولیت پذیری اجتماعی، وفاق اجتماعی ،ارتقاء شاخص های سلامت روانی و اجتماعی، افزایش رضایت از زندگی یا رضایت شغلی، پویایی اجتماعی ،کاهش هزینه های مردم ، افزایش امید در جامعه، زندگی متعادل و با ثبات ، ارتقاء کیفیت زندگی، افزایش خلاقیت و نوآوری،کاهش آسیب های اجتماعی(خصوصا در جوانان). در جامعه خوشحال و خرسند، تولید بهتر، اشتغال بیشتر و اقتصاد سالم تر خواهد بود. بدون شک در چنین محیطی امنیت اجتماعی و فردی راحت تر به دست می آید. در محیط شاد، ذهن انسان پویا، زبانش گویا و استعدادش شکوفا می شود. شاد بودن جامعه یکی از عوامل بسیار موثر در توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و کاهش نابسامانی های خانوادگی، طلاق، افزایش میزان میل و رغبت تحصیلی و دل به کار دادن و افزایش تولید می شود.

راهکارهای ایجاد نشاط در جامعه چیست؟

ـ دکتر سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:

جامعه امروز ما نیاز به باز تعریف موضوع نشاط و شادابی متناسب با نیاز امروز در چارچوب مبانی دینی دارد. باید تمامی ظرفیت های دینی، ملی و قومی برای ایجاد نشاط اجتماعی بکار بسته شود. تمامی رسانه های کشور باید برای ایجاد نشاط در کشور بسیج شوند. تقویت شبکه های اجتماعی ، تشویق عضویت در انها و همچنین تقویت شبکه های مروج شادی می تواند در توسعه نشاط اجتماعی موثر باشد. سوق دادن جامعه بسوی ورزش، تشویق به فعالیت های داوطلبانه، ارتقای ارتباطات اجتماعی در سطح جامعه،‌ ساخت نمادها و فضاهای شهری مناسب، تقویت شایسته سالاری، ارتقای اعتماد اجتماعی، افزایش حس تعلق، ارتقای احساس امنیت، توسعه عدالت اجتماعی، ارتقای حمایت های خویشاوندی و خانوادگی از جمله راهکارهای ایجاد نشاط در جامعه هستند و در هر جامعه ای که نشاط بیشتر باشد گذشت هم بیشتر است.

آیا نشاط فقط از طریق برنامه های شاد حاصل می شود؟

دکتر سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران:نشاط فقط از طریق برنامه های شاد حاصل نمی شود اگر چه یکی از راه های ایجاد نشاط می تواند برنامه های شاد باشد. در شب های ماه مبارک رمضان بسیاری از افراد بیدار و مشغول دعا و نیایش هستند و در شب های آتی که مراسم شب قدر را در پیش داریم این موضوع بیشتر می شود اما بررسی ها نشان داده است که فردای آن روز فرد احساس مثبت داشته و نشاط را با همه وجود خود احساس می کند اگرچه به ظاهر در مراسم شاد و مهیج حضور نداشته است. بسیاری از افراد پس از حضور در اماکن متبرکه ( حرم ها و ...) احساس سبکی داشته و یک حس کاملا پویا و سرزندگی دارند. در ایام ماه محرم نیز باوجود اینکه شهروندان در مراسم عزاداری شرکت می کنند اما بعد از مراسم سبکی و نشاط را در وجود خود در می یابند.

گاهی اوقات ممکن است دوستان در جمع هایی با مسائلی خود را شاد کنند( تمسخر دیگران و ...) که ساعتی بعد مایه رنجش و عذاب وجدان آنان را فراهم کند. شادی های ایجاد شده از این طریق یک شادی کاذب است و دیری نخواهد پایید که موجبات کاهش نشاط را نیز فراهم آورد.

کلام آخر

برای ارتقای نشاط اجتماعی، باید فضای امیدوارکننده‌ای در جامعه وجود داشته باشد و وضعیت معیشتی مردم نیز در اولویت قرار بگیرد. بنابراین در بحث نشاط اجتماعی، وضعیت کلی جامعه بسیار مهم و تاثیرگذار است. اما جدای از شرایط اجتماعی، نباید فراموش کرد که خود افراد هم نقش حیاتی درگسترش نشاط اجتماعی دارند. شاید بتوان گفت که 50 درصد عوامل ایجاد نشاط اجتماعی، در دست خود افراد است و 50 درصد دیگر هم به شرایط جامعه برمی‌گردد.

داشتن شغل و فعالیت، داشتن ارتباطات اجتماعی سالم و گسترده و تعامل داشتن با دیگران از دیگر عوامل ارتقای نشاط در جامعه هستند. تقویت معنویت و داشتن اعتقادات معنوی هم در افزایش نشاط اجتماعی، نقش فوق‌العاده‌ای دارد. دین‌گریزی، احتمال بروز احساس یاس و پوچی در جامعه را افزایش می‌دهد و اجتماع را از نشاط واقعی دور می‌کند. در این بین، نکته مهم این است که نباید نشاط اجتماعی را با خنده‌رو و خوشرو بودن اشتباه گرفت. بسیاری از افراد هستند که شاید آدم خنده‌رویی نباشند، ولی در درونشان، احساس خوبی نسبت به زندگی دارند که البته عکس این قضیه هم صادق است. بنابراین، برای قضاوت درباره وضعیت نشاط در جامعه، نباید صرفا به عوامل ظاهری توجه داشت، بلکه باید به شکل ریشه‌ای تلاش کرد تا شور و نشاط در جامعه، نهادینه شود.

نشاط هر جامعه در گرو حل مسائل مهم و اساسی زندگی افراد آن جامعه است. تشدید مشکلات اجتماعی می تواند نشاط اجتماعی را نابود سازد. بعنوان مثال، مسائل اجتماعی مربوط به ازدواج، مسکن و شغل جوانان می تواند گیرنده شادی از آنها بوده و یا تشدید کننده انحرافات اجتماعی باشد.

پژوهش خبری صدا وسیما//پژوهشگر: مرتضی رکن آبادی