چکیده پژوهش:

- امنیت غذایی زمانی است که کلیه افراد غذای کافی، سالم و مغذی برای برخورداری از یک زندگی سالم و پویا در دسترس داشته باشند.

- در سال های اخیر توجه بیش از حد به مقوله غذای کافی، ما را از یک بعد بسیار مهم که سلامت غذاست مغفول داشته است.

- امنیت غذایی یکی از وظایف حاکمیت و دولت است. وقتی حاکمیت می خواهد به امنیت غذایی برسد اولویت اول کفایت غذاست. باید به موازات آن به سلامت غذا و مغذی بودن آن توجه کند.

- سلامت غذا نقطه عطفی است که کشاورزی ارگانیک را به امنیت غذایی گره می زند. امروزه رابطه بین سلامت جامعه و غذایی که جامعه مصرف می­ کند کاملا مشخص شده است. مثلا شیوع بسیاری از بیماریها و یا افت کارکرد آحاد جامعه رابطه مستقیم با غذای آن دارد. کارکرد موثر گروه­ های هدف مثل مادران، کودکان، سالمندان و .. رابطه مستقیم با سلامت غذا دارد.

...............................................................

پژوهش خبری صدا و سیما:کشاورزی ارگانیک یکی از انواع کشاورزی پایدار است که موضوع بحث امروز می­ باشد. کشاورزی ارگانیک در تعریف ساده می­ گوید ما باید بر سر سفره پدربزرگ­ ها و مادربزرگ­ ها برگردیم همان حسی که از عطر و بوی میوه­ های قدیمی می­ شنیدیم.در این زمینه ، دکتر حسین محمودی و دکتر عبدالمجید مهدوی دامغانی ( اعضای هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی) در نشستی با پژوهشگران رسانه ملی به بررسی کشاورزی ارگانیک و تاثیرات آن در کیفیت زندگی افراد پرداختند . 

رابطه کشاورزی ارگانیک با اقتصاد مقاومتی

مقام معظم رهبری در سال ­های اخیر تاکید کردند همه حوزه ها باید حول محور اقتصاد مقاومتی باشد. کشاورزی ارگانیک رابطه تنگاتنگی با اقتصاد مقاومتی دارد. در تعریف کشاورزی ارگانیک می­ گوییم: نظامی از کشاورزی که در آن، بر نهاده ­های داخلی و طبیعی و بیولوژیک و حداقل استفاده از نهاده ­های بیرونی (مثل کودهای شیمیایی، آفت کش­ های شیمیایی، هورمون­ های رشد، آنتی بیوتیک ها و ...) تاکید شده است.

ماهیت کشاورزی ارگانیک درون زا است و متکی بر نهاده­ های داخلی است. مقام معظم رهبری در تبیین اقتصاد مقاومتی بر 2 محور تاکید کردند. درون زا و برون گرا، یعنی خودکفا بودن و حمایت از داخل باشد و اگر حمایت از بیرون به هر دلیلی قطع شد، بتواند به بقای خود ادامه دهد. محصولات ارگانیک در دنیا بین 50 تا 200 درصد از محصولات عادی گران­تر است و این فرصت و چشم انداز بسیار مناسبی برای اقتصاد کشاورزی کشور فراهم می ­کند. با نگاه صادرات محور، این کشاورزی می ­تواند برون گرا باشد. ماهیت کشاورزی ارگانیک تبلور اقتصاد مقاومتی در نظام ­های تولید غذا است.

استاندارد بودن کشاورزی ارگانیک

کشاورزی ارگانیک، تنها مدل کشاورزی است که دارای استاندارد است. (در ابتدا تا انتهای کشت)‌ استاندارد 11000 برای مصرف داخل – استاندارد اروپا،‌ ژاپن، استرالیا، کانادا و آمریکا هنگام صادرات برحسب کشور هدف نوع استاندارد انتخاب می شود. 5 شرکت معتبر گواهی دهنده در کشور موجود است. افرادی که می­ خواهند کشاورزی ارگانیک کنند، پیش این شرکت ها فایل باز می­ کنند و آنها گاهی به صورت سرزده به مزرعه سر می­ زنند و استانداردها را بازدید می­ کنند. در نهایت طی 1 یا 2 سال به آنها گوهی نامه استاندارد می دهند و می­ توانند محصولات ارگانیک را در داخل ارائه و یا صادر کنند. یک استاندارد داخل هم وجود دارد که نسبت به خارجی، ارزان­تر تمام می شود. کشاورزی ارگانیک از طرفی یک سری استاندارد دارد که حتما بایدو بررسی شود. در این کشاورزی بقایای سموم باید صفر باشد و می توان در مصرف آن اطمینان خاطر داشت. 

اما از طرف دیگر یک بار حقوقی هم دارد؛یعنی هر کسی حتی قسم هم بخورد که در تولید محصول از سم و کود استفاده نکرده، نمی تواند ادعای ارگانیک بودن کند. پس خیلی مهم است که بار حقوقی حفظ شود. غیر از ندادن سم و کود، وجه بهداشتی هم باید حفظ شود.

ابعاد کشاورزی ارگانیک

1- بعد بهداشتی

نمی ­توان در جامعه ترس ایجاد کرد ولی خیلی از محصولات صیفی ­جات و سبزی­جات ما آلوده است و این موضوع اگر با سوداگری گره بخورد وحشتناک می ­شود. (مثل غوطه ­ور کردن محصولات در سم، 10 روز قبل از ارائه به بازار، برای شاداب شدن) و بسیار عوارض دارد. چنان که این روزها با افزایش بسیاری از بیماری­ های خطرناک مواجه هستیم.

2- بعد محیط زیستی

این روزها همه از بحران آب سخن می­ گویند، اما کسی از بحران خاک، که مادر زمین است، ‌سخنی به میان نمی ­آورد. خاک بستر گیاه است و اگر آلوده شود، برای جایگزین هیچ چیزی نداریم و میلیون­ ها سال ساخت آن طول می­ کشد. کشاورزی ارگانیک، کمترین آسیب را به منابع طبیعی می زند و خاک یکی از آنهاست. در این سال ها ما مزارع را دوپینگ کردیم که به جای 10 کیلو گوجه، 50 کیلو گوجه بدهد. در زمانی ما فقط به فکر افزایش تولید بودیم. مثل قضیه خودکفایی در گندم. اصل حرف درست است زیرا گندم را کسی به ما می ­دهد که می­ تواند تحریم هم بکند، اما آیا خاک ما توان تولید این حجم گندم را دارد؟ برای همین تولید آن مقطعی بود اما پایدار نشد. کشاورزی ارگانیک قرار است منابع را هم به ما بدهد هم به آیندگان ما و این امانت را به فرزندان ما سالم تحویل بدهد. در کشاورزی ارگانیک باید آخرین روش­ های تولید را استفاده کرد و کمترین فرسایش خاک را داشته باشیم و پیشرفته ­ترین ماشین ­های کشاورزی را داشته باشیم تا کمتر مجبور باشیم از آفت کش­ ها استفاده کنیم. غذای سالم و سلامت جامعه هدف کشاورزی ارگانیک است.

درون­ زا و برون ­گرا بودن کشاورزی ارگانیک

در بحث برون زا در اقتصاد مقاومتی، باید از اقتصاد نفتی فاصله گرفت تا در صورت تحریم چرخ اقتصاد لنگ نشود. (مثال: یک میلی گرم روغن گل رز ارگانیک معادل 46 لیتر نفت، برای کشور ارزآوری دارد.)

در بحث درون زا بودن ، کشاورزی ارگانیک می گوید من هیچ نیازی به سم و آنتی بیوتیک خارجی ندارم. سموم بیولوژیکی می­خواهم که در کشور وجود دارد. کودهایی که منشأ بیولوژیک و طبیعی دارند.

طبق فرمایش مقام معظم رهبری ما در برنامه پنجم باید اتکا به نفت کشور را به زیر 20 درصد و در برنامه ششم برای بودجه بندی به صفر برسد. پس باید سهم نفت به حداقل برسد. در سال های پیش ما حاکم مطلق صادرات خشکبار در جهان بودیم. تاریخ نشان می­ دهد ایران همواره صادرکننده محصولات کشاورزی و واردکننده محصولات مصنوع بوده است. کشاورزی ارگانیک علاوه بر گره خوردن به سلامت جامعه، در حوزه اقتصاد کلان کشور هم می ­تواند نقطه اتکا باشد. ما هیچ محصول کشاورزی را نمی توانیم صادر کنیم مگر اینکه ارگانیک باشد، چون در این صورت سیاسی کاری نمی­ تواند اثری بر این بخش بگذارد.

رونق روستاها با کشاورزی ارگانیک

آمارهای رسمی نشان می ­دهد از 25 درصد جمعیت کشور، ساکن در روستاها، 70 درصد آنها معیشت ­شان به کشاورزی وابسته است که از این 70 درصد ، 80 دصد معیشتش به یارانه وابسته است. راهکار چیست؟ تقویت کشاورزی و کشاورزان. در کشور، 01/ 0 درصد سطح زیر کشت، ارگانیک است. این خیلی کم است و باید افزایش یابد. با توجه به مهاجرت روستاییان و به خصوص جوانان روستا به شهرها، کشاورزی ارگانیک جذابیت برای کشاورزی جوانان به وجود آورده است. در بعضی نقاط کشور فرزندان کشاورزان به روستاها برگشتند.

سوالات مطرح:

سوال: آیا آماری وجود دارد که چند درصد محصولات ارگانیک دیگر کشورها ، محصولات اساسی است؟ آیا کشوری توانسته با تولید ارگانیک به سمت خودکفایی حرکت بکند یا نه؟ با وجود بحث افزایش جمعیت، اصلا این مسیر ، شدنی ­هست یا نه؟

در تعریف پذیرفته شده امنیت غذایی ، می ­گوییم غذای کافی ، سالم و مغذی، بنابراین کفایت و سلامت جمع پذیرند، می توان هم به خودکفایی رسید و هم به سلامت. گاهی تصویری از کشاورزی ارگانیک وجوددارد که شما اگر به سمت تولید به مصرف نگاه کنید حتما عملکردتان نصف می شود، چون کود شیمیایی نمی زنید، مثلا اگر قرار است 2 تن گندم برداشت کنی، یک تن می­ شود یا چون سم­پاشی نمی کنی، حتما محصول شما کم می شود. کشاورزی ارگانیک، کشاورزی دانش بنیان است و چون مبتنی بر اصول دانشی است، حتما شما می توانید هم کشاورزی ارگانیک داشته باشید و هم کفایت. مثال : در خود ایران، نظام های کشاورزی مختلفی داریم، تولید برنج در شمال کشور، تولید انار در شرق کشور، تولید پسته در مرکز کشور داریم، تولید زیتون در قم داریم، که میانگین عملکرد کشاورزان ارگانیک ما به هیچ وجه کمتر از میانگین عملکرد کشاورزان غیر ارگانیک ما نیست. اما یک بحث اساسی وجود دارد، حتما ما لازم داریم در خیلی از محصولات اساسی به خودکفایی برسیم به خاطر بحث تحریم ها، به خاطر اینکه همه دنیا در حوزه محصولات غذایی اصلی و به اصطلاح ما، راهبردی و استراتژیک شان به خودکفا شدن فکر می کنند اما در کنار خودکفایی باید به این فکر کنیم که چقدر توان و استعداد و پتانسیل داریم. کشور ما باید به سمت خودکفایی حرکت کند. چه حوزه اقتصادی، چه حوزه اکولوژیک­ وچه حوزه گنجایشی مان، اما این به این معنا نیست که برای خودکفایی و کشاورزی دو منبع جدا بگذاریم. محصولاتی که گفتم، محصولات استراتژیک ما نیستند، انار، پسته، زردآلو، انگور، محصولاتی که در سبد اصلی خانوار ما نیستند. ما حتما اولویت اصلی کشورمان برای محصولات ارگانیکی که برون گرا می خواهیم تولید کنیم این است که محصولات استراتژیک نباشند. محصولاتی که در بازار داخل می­خواهیم، حتما باید جزء سبد اصلی مردم باشد. حتما به سمت برنج ارگانیک برویم، حتما به سمت لبنیات ارگانیک برویم چون قوت مردم این دو است. اینها به هیچ وجه مانعه الجمع نیستند. و به هر دو می ­توان رسید. درباره محصولات استراتژیک، که بشود دانش بنیان و مبتنی به هایتک، می توانیم محصول ارگانیک داشته باشیم، بدون اینکه افت عملکرد چشمگیری داشته باشیم.

سوال: در مورد محصولات تراریخته ابهامات زیادی وجود دارد، چگونه می ­توان به مردم اطلاع­ رسانی کرد؟

سوال: محصولات ارگانیک با توجه به طبیعی بودنش چطور نگه­داری و صادر می شود؟

دامداری خیلی سخت است.ما تقریبا ارگانیک نداریم. مرغ سبز هم که سبز نیست. خیلی از لحاظ فنی به سمت طیور ارگانیک رفتن، کار سختی است، اما ناممکن نیست. راجع به گوشت ارگانیک، ما فقط یک محصول داریم ، که دراردبیل تولید می­شود. خیلی تلاش می­ کنیم. عشایر استان فارس به شدت استعدادش را دارند که به سمت گوشت ارگانیک بروند. گوشت ارگانیک به غیر از آن یک مورد، نداریم، علتش این است که خیلی از آن متخصصین دام، می­ گویند این حرف ­ها، حرف­ های خوبی نیست و واهی است. مسئله دوم ، صادرات آن است که بحث عام است. در صادرات محصولات ارگانیک، ما بسته بندی­ های خوبی داریم و مشکلی نداریم. زعفران ما، خرمای ما و خیلی از اینها بسته ­بندی خوبی دارد. فله­ ای­ های ما هم خوب رفته و آن هم استاندارد دارد. در مورد نگهداری و خریداری پس از برداشت، ما باز نهاده­ های شیمیایی جایگزین و منشا طبیعی داریم که در فرآوری پس از برداشت اینها انجام می­ شود و مشکلی ندارد. پس از برداشت، حتی نگهداری طولانی مدت، انبارداری، نهاده­های بیولوژیکی داریم که می­ شود بیولوژیک انجام داد، می شود انبارداری کرد و فرآوری را مدت زمان طولانی نگه­داری کرد.

سوال: در کشاورزی ارگانیک به­ جای سموم شیمیایی و آفات، از کود دامی استفاده می­شود. دام هایی که خود از آنتی بیوتیک استفاده می­کنند و به نوعی همین سموم در آنها هست، این مساله چگونه حل شده؟

سوال: آیا اساسا در کشور ما کشاورزی توجیه دارد؟

این یک بحث طولانی است حدود چهل سال است. کشاورزی در ایران بهره وری پایینی دارد. علت آن نرخ پایین سرمایه­ گذاری است، در حالی که سهم کشاورزی درGDP ایران 11 درصد است، سرمایه­ گذاری سالانه اش 5/5 درصد است یعنی ما انگار داریم سالی 5/5 میلیون تومان به حساب بانکی می ریزیم، از آن طرف داریم سالی 11 میلیون تومان از آن بر می داریم. خب حساب تخلیه می شود، و اینکه آیا در ایران کشاورزی بکنیم یا نه؟ ما در کشاورزی­مان 80 میلیارد متر مکعب آب مصرف می کنیم، الان کشورهای حاشیه خلیج فارس حاضرند آب شیرین را متر مکعبی 1 دلار بخرند. یعنی کل آبی که ما در کشاورزی مصرف می کنیم به حاشیه خلیج فارس بدهیم، یعنی به ما 80 میلیارد دلار می دهند، کل مواد غذایی که ما در سال باید بخریم، به 20 میلیارد دلار نمی رسد. پس می شود 60 میلیارد دلار سود مستقل. اما اصلا چنین نیست. شما باید کشاورزی را داشته باشید چون اشتغال ، امنیت و استقلال دارد. کشوری که کشاورزی را کنار بگذارد یعنی باخته و تسلیم شده، آن هم کشاورزی ما که قدمت طولانی دارد. کشاورزی یک فرهنگ است، اگر به عنوان اقتصاد نگاه کنیم می شود حساب کتاب کرد ولی کشاورزی، یک ریشه است. هزاران مسائل درون کشاورزی است.

بهره وری کشاورزی ما پایین است. اما همین کشاورزی ، این پتانسیل را دارد که، ما 5 درصد از آن را ارگانیک کنیم. اگر بتوانیم به عدد 1 میلیارد دلار صادرات پسته که در دهه 80 شمسی داشتیم برسیم، با قیمت­ های امروز جهانی گندم می توانیم 7 میلیون تن گندم وارد کنیم. در حالی که نیاز کشور ما ، هیچ وقت بیش از 2 میلیون تن نبوده. فقط با پسته می توانیم کل نیاز دانه های روغنی و گندم مان را تامین کنیم. اصلا لازم نیست صددرصد کشور ما ارگانیک شود، این پتانسیل وجود دارد ولی به فعلیت رسیدنش ، کار بسیار عظیم است. 25 درصد کشور ما، جامعه کشاورزی است. حدود 20 میلیون نفر، درگیر بحث کشاورزی هستند. ما می توانیم آب کمتری در کشاورزی مصرف کنیم، برویم به سمت آب جایگزین. باید بهره وری را بالا ببریم.

سوال: آیا نشان یا استاندارد قابل اعتمادی برای محصولات ارگانیک وجود دارد؟

متاسفانه هنوز اداره کل استاندارد و وزارت جهاد و سازمان تابعه، نتوانسته به یک نشان برسند.البته اخیرا گفتند، قرار است یک نشان ملی درست کنند. می دانید که اروپا نشان برگ مانند دارد. آلمان یک نشان بیو سبز دارد. فرانسه یک ای بی دارد. هر کجا این را می بینند خیلی راحت می خرند. ما مشکل عام داریم، چقدر ماشین و محصولات صنعتی با استاندارد خودمان خریدیدم و باختیم. یک مسئله عام وجود دارد که ما باید روی آن حساسیت داشته باشیم. این فقط دامن­ گیر ارگانیک نیست. همین سیستم گواهی یعنی چه؟ یعنی تولید کننده و مصرف کننده کیلومترها با هم فاصله دارند، برای اینکه اعتماد مصرف کننده شکل بگیرد، یک نظام گواهی داریم. چگونه مصرف کننده محصول را بشناسد، تنها جایی که داریم و دانشگاه هم دارد وارد می شود، کدهایی وجود دارد. اولا فروشگاه های معتبر قابل شناسایی هستند. فروشگاه ­ها آموزش دیدند که واقعا محصولات سالم را جدا کنند، ارگانیک را جدا کنند. مردم بفهمند فروشگاه­هایی وجود دارد و هست، می توانند به شماره­ هایی تماس بگیرند کد بدهند که ببینند این کد واقعی است یا نیست. در دنیا هفت مرحله دارد ، که یک محصول از نظر قانونی به مغازه بیاید، که این مراحل کمرشکن است.

سوال: آیا می­ توان به جای کلمه ارگانیک از طبیعی استفاده کرد؟

بلوتوث که آمده بود، چقدر بعضی ها استفاده منفی می کردند، مورد علاقه عوام بود، کلمه سختی بود ولی جا افتاد. ارگانیک از لحاظ قانونی با طبیعی فرق می­ کند. ما داریم حساب کتاب منطقه ای و بین­ المللی می­کنیم. طبیعی در آمریکا یک مفهوم دارد،‌ در ایران یک مفهوم دارد. بر فرض مثال می ­گوییم این آبمیوه طبیعی است، یعنی هیچ مواد نگهدارنده ای ندارد ، طبیعی خود میوه است. ارگانیک مفهومش این است که ما یک سیستم داریم که از ابتدا تا انتها ، نه فقط محصول، سیستم هم ارگانیک شده است. ما تجربه تلخی داریم از واژه سازی های موازی. واژه را از معنا تهی می کنیم و بعد ناقص­الخلقه می شود. به جای ارگانیک گفتیم بومی کنیم بگوییم زیستی..  

....................................................................

پژوهش خبری صدا و سیما// تینا صالحی