در دوران هشت ساله جنگ تحمیلی، بسیاری از کشورهای عربی و غربی دنیا به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، با کمک‌های مالی، اطلاعاتی، لجستیکی و حتی نظامی خود از تجاوز نظامی صدام به ایران پشتیبانی کردند.در این نوشتار، ابعاد مختلف کمک های عربستان سعودی به صدام را در دوران هشت ساله جنگ از نظر خواهیم گذراند.
پژوهش خبری صدا و سیما: حمله غافلگیرانه عراق به جمهوری اسلامی ایران در شرایطی صورت گرفت که ایران به دلیل تحولات انقلاب، در شرایط نامناسبی به سر می‌برد و صدام در خیال خود می‌اندیشید که می‌تواند با استفاده از این شرایط، تهران را سه روزه فتح کند. در دوران هشت ساله جنگ تحمیلی، بسیاری از کشورهای عربی و غربی دنیا به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، با کمک‌های مالی، اطلاعاتی، لجستیکی و حتی نظامی خود از تجاوز نظامی صدام به ایران پشتیبانی کردند؛ برخی از کشورهای عربی آنچنان کمر همت در حمایت از صدام بسته بودند که مرور برخی اسناد و گزارش ها نشان می دهد آنها در ارائه کمک های مالی، نظامی و. . . از یکدیگر سبقت می گرفتند، تا حدی که افتخار شلیک اولین گلوله به سوی ایران، نصیب ملک حسین شاه اردن شد که از داخل یک تانک شلیک کرد و به نمایندگی از سران کشورهای عرب شروع جنگ را به صدام تبریک گفت. از جمله کشورهای عربی که به حمایت مالی از عراق پرداختند، می‌توان به اردن، کویت، عربستان، امارات متحده، قطر، عمان، بحرین، مراکش، سودان و سومالی اشاره کرد؛ اما کویت و عربستان با کمک های کلان مالی به عراق بخشی از هزینه های این کشور را در زمان جنگ متحمل شدند؛ در واقع این دو کشور بار اصلی حمایت مالی از صدام را در طول هشت سال جنگ علیه ایران، به دوش کشیدند.
۱ـ ملک خالد، پادشاه وقت سعودی، 25 سپتامبر سال1980 در گفت‌وگویی تلفنی با صدام، حمایت کشورش را از عراق در جنگ علیه ایران اعلام کرد.
۲ـ در طول سال‌های جنگ، کشورهای عربی منطقه منجمله عربستان به صدام لقب «سردار و فاتح قادسیه»، «افتخار عرب» و «صلاح‌الدین ایوبی زمان» دادند.
۳ـ آل سعود در سال 1361 امیرالحاج ایران را از مکه اخراج نمود.
۴ـ عربستان دراجلاس کشورهای عضو اتحادیه عرب در امان (۱۹۸۰)در تلاش بود حمایت اعراب را جلب و آنها را علیه ایران بسیج کند، اما با مخالفت سوریه به عنوان رهبر کشورهای جبهه پایداری عربی مواجه شد.
۵ـ در اوایل جنگ عبدالله بن عبدالعزیز، ولیعهد عربستان در دیدار با مقامات آمریکا اذعان داشت که کشورش از آمریکا توقع دارد به سایت های موشک کرم ابریشم ایران حمله کند.
۶ـ نهم مردادماه ۱۳۶۶ (۱۹۸۷) در موسم حج، دولت سعودی دست به کشتار وحشیانه حجاج شرکت کننده در مراسم برائت از مشرکین زد و بیش از ۴۰۰ حاجی را به شهادت رساند؛ ۳۲۵ نفر از شهدا ایرانی بودند.
۷ـ 25 آوریل 1988 یعنی هشت ماه پس از کشته شدن زائران ایرانی، عربستان سعودی به طور یک‌جانبه به قطع مناسبات خود با ایران اقدام کرد و به دیپلمات‌های ایرانی مقیم یک هفته مهلت داد عربستان را ترک کنند.
۸ـ در سطوح منطقه ای و بین المللی سران سعودی با بهره مندی از ابزارهای متعدد نظیر شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیة عرب، سازمان کنفرانس اسلامی و کنفرانس بین المجالس اسلامی جهت منزوی نمودن ایران تلاش نمودند.
۹ـ در دوران جنگ تحمیلی، عربستان سعودی تلاش کرد شکاف قومی ایران و اعراب را برجسته کند و از طریق رسانه های وابسته به خود تبلیغ می نمود که ایرانی ها خصومتی دیرینه با اعراب دارند؛ سعودی ها تلاش داشتند با استفاده از حربه های قومی و تأکید بر ناسیونالیسم عربی، بین ایران و کشورهای عرب منطقه فاصله ایجاد نمایند؛ به همین دلیل در این دوران بر مقولة پان عربیسم تأکید می کردند.
۱۰ـ در آن سال‌ها، عربستان بر اساس طرح هشت ماده‌ای فهد، رژیم صهیونیستی را مورد شناسایی قرار داد که به انتقاد صریح و گسترده و راهپیمایی بزرگ ایرانیان و در نهایت شکست کنفرانس فاس (آذرماه سال ۱۳۶۰) منجر شد.
ب- کمک های اقتصادی و مالی
۱ـ سی میلیارد دلار از مجموع کمک هفتاد میلیارد دلاری کشورهای حوزه خلیج فارس به عراق، سهم عربستان بود.
۲ـ اوایل سال1360 مطبوعات کویت گزارش دادند کویت و عربستان قرار است یک وام شش میلیارد دلاری در اختیار عراق قرار دهند. سهم کویت از این مبلغ، دو و سهم عربستان چهار میلیارد دلار تعیین شده بود.
۳ـ آنتونی کردزمن از سرشناس‌ترین تحلیل‌گران و کارشناسان نظامی آمریکا در یکی از گزارش های خود آورده است عربستان و کویت در مجموع 25 تا 50 میلیارد دلار به صورت قرض یا وام بلاعوض در اختیار عراق قرار دادند؛ او گفته است بقای عراق به کمک های کویت و عربستان سعودی و سایر همسایگانش بسته بود.
۴ـ از سال ١٩٨٢ کویت و عربستان توافق کردند عایدات صدور نفت از منطقه بی طرف الخفجی (روزانه ٣٠٠ الی ٣٥٠ هزار بشکه) به حساب عراق واریز شود. این توافقنامه تا سال ١٩٨٦ اعتبار داشت و عراق درصدد تمدید آن برای یک سال دیگر بود.
۵ـ عراق، موافقت عربستان سعودی را برای اضافه کردن یک خط لوله به شبکه این کشور جلب کرد.
۶ـ خبرگزاری رویترز به نقل از ملک فهد عنوان کرد ارزش کمک های این کشور به عراق از جمله وام های بدون بهره و سایر کمک ها به شکل محموله های نفتی یا تجهیزات، بیش از ۵/ ۲۷ میلیارد دلار است.
۷ـ عربستان در دوران هشت ساله جنگ با کاستن از قیمت نفت، تنها منبع درآمد ایران را به حداقل رساند.
۸ـ کمک‌های مالی عربستان در کنار حمایت‌های مالی غرب، به حدی چشمگیر بود که قدرت زمینی عراقی‌ها را تقویت کرد تا مانع برتری نظامی ایران و تغییر موازنه به سود این کشور شوند.
۹ـ پس از بروز اختلاف میان عراق و کویت و اظهارات مقام های عراقی مبنی بر "جنگ با ایران به تنهایی"، ابوغزاله معاون اسبق رئیس جمهور و وزیر دفاع مصر، ادعای عراق را به عنوان یک دروغ بزرگ تعبیر کرد و گفت: تنها کویت و عربستان بیش از 60 میلیارد دلار به عراق کمک کردند.
۱۰ـ کویت در اواخر سال1981 کمک مالی هفت میلیارد دلاری در اختیار عراق قرار داد؛ به دنبال آن، عربستان سعودی سه میلیارد دلار، امارات متحده عربی یک میلیارد دلار و قطر 500 میلیون دلار به عراق کمک کردند. بغداد به کمک این دلارها، قرارداد تسلیحاتی با فرانسه به مبلغ 5/ 1 میلیارد دلار، قراردادی برای تحویل تانک با انگلستان به ارزش یک میلیارد دلار و قراردادی با لهستان برای تحویل تانک های روسی منعقد ساخت.
۱۱ـ کارشناسان، هزینه جنگی عراق را ماهانه بین ٦٠٠ میلیون تا یک میلیارد دلار برآورد می‌کردند؛ در حالی که ارز حاصل از صدور روزانه ٨٩٣/ ١میلیون بشکه نفت به قیمت متوسط ١٢ دلار برای هر بشکه، در سال های پایانی جنگ رقمی در حدود ٦٨١ میلیون دلار در ماه بود و این حتی تکافوی هزینه جنگی عراق را نمی‌کرد؛ از این جهت نقش حمایت کشورهای عربی به ویژه کویت و عربستان در جنگ تحمیلی از عراق به خوبی آشکار می‌شود.
ج- کمک های اطلاعاتی
۱ـ 29 شهریور سال 1358 یعنی یک ماه مانده به آغاز جنگ، زمامداران عربستان سعودی به هنگام استقبال از صدام گزارش کاملی از وضعیت اقتصادی، نظامی و اجتماعی ایران و حتی تعداد نفرات ارتش، مواضع و تجهیزات نظامی قابل بهره‌برداری و سایر اطلاعات محرمانه ایران را که توسط دستگاه های سری آمریکا جمعآوری شده بود، به صدام دادند.
۲ـ تنها هشت روز پس از آغاز تهاجم صدام حسین به خاک ایران، پنج هواپیمای شناسایی آواکس متعلق به نیروی هوایی آمریکا برای شناسایی عملیات‌های هوایی ایران و اطلاع‌رسانی آنها به ارتش عراق، به دولت عربستان سعودی تحویل شد.
۳ـ اوایل اکتبر۱۹۸۰ عربستان قلمرو خود را در اختیار آمریکا قرار داد تا این کشور بتواند با عملیات اطلاعاتی و شناسایی چهار فروند آواکس خود در خلیج فارس، اوضاع منطقه را کنترل کند.
۴ـ آواکس از پیشرفته ترین هواپیماهای جاسوسی آن زمان و مجهز به مدرن ترین تجهیزات راداری و سیستم های جاسوسی بود. دولت ریگان در سال۱۹۸۱ با فروش پنج فروند آواکس به عربستان موافقت کرد و مجموعاً نُه فروند از این هواپیما در عربستان مستقر شد که با ناو موشک انداز، رزم ناوها و ناوشکن های نیروی دریایی آمریکا در خلیج فارس و با هواپیماهای اف۱۴و اف۱۸ مستقر بر عرشه ناوهای هواپیمابر، ارتباط الکترونیک داشت. در واقع پروژه آواکس ها در عربستان محور یک سیستم به هم پیوسته منطقه ای بود که ۵۰ میلیارد دلار هزینه داشت و اطلاعات ارزشمندی برای آمریکا جمعآوری میکرد. بعدها صدام فاش ساخت که در زمان جنگ از اطلاعات آواکس ها سود برده است.
د– کمک های نظامی
۱ـ پیمان امنیت متقابل عراق و عربستان، یک سال قبل از جنگ علیه ایران، امضاء شد.
۲ـ سوم اکتبر۱۹۸۷، هواپیماهای شناسایی آواکس آمریکا متوجه شدند 48 تا 60 قایق تندروی ایران در نزدیکی جزیره خارک موضع گرفته اند؛ آنها این موضوع را به اطلاع فرماندهی نیروهای عملیاتی خاورمیانه و فرماندهان سعودی رساندند. عربستان بلافاصله کشتی ها و جنگنده های اف15 و تورنادوی خود را به سمت نیروهای ایرانی اعزام کرد.
۳ـ 13مهر 1365 (برابر 5 اکتبر1987) جنگنده های میراژ اف1EQ5 عراقی که لارک را مورد حمله قرار دادند، در طول حمله سوخت خود را به پایان بردند و مجبور شدند در عربستان فرود بیایند و سوختگیری کنند؛ در حمله به لارک، چند کشتی ایرانی منهدم شد؛ این حمله، موفقیت های استراتژیک قابل توجهی برای عراق به همراه داشت.
۴ـ آمریکائی ها در جنگ نفتکش ها، برای تأمین امکانات پایگاهی لازم جهت بالگردها، نیروهای ویژه و دیگر تجهیزات و عناصر خود که در خلیج فارس مستقر بودند، با مشکلات جدّی روبرو شدند؛ اما بحرین و عربستان امکاناتی نظیر سکّو و اسکله برای آنها (بالاخص برای دوکشتی حمل و نقل غول پیکر که می بایستبه وسیله موشک های استینگر و پدافند ضد موشکی فالانکس محافظت می شدند) فراهم کردند.
۵ـ پس از آسیب دیدن سوپر نفتکش بریجتون آمریکا در خلیج فارس، عربستان سعودی فعالیت چهار فروند کشتی مینیاب خود را گسترش داد تا به تسریع کشف مین های باقیمانده کمک نمایند.
۶ـ پس از واقعه بریجتون، آمریکایی ها اعلام کردند عربستان سعودی با استفاده نیروی هوایی آمریکا از هواپیماهای "آواکس e-3a" سعودی برای افزیش نظارت بر خلیج فارس، موافقت کرده است؛ همچنینبالگردهای سعودی به پاکسازی بندرگاه های کویت کمک کردند.
۹ـ عربستان همچنین بطور مخفیانه، تأمین سوخت کشتی ها و هواپیماها را بر عهده گرفت.
۱۰ـ در پانزدهم خرداد ماه سال ۱۳۶۳ بین جنگنده‌های ایران و عربستان درگیری هوایی به وقوع پیوست که در جریان آن دستکم یک فروند فانتوم ایرانی هدف قرار گرفت و سرنگون شد.
۱۱ـ عربستان سعودی در سال ۱۹۸۸ اعلام کرد موشک های بالستیک میان برد css-2 با برد 1600 مایل را از چین خریداری کرده و به سمت ایران نشانه گرفته است.
۱۲ـ با آغاز جنگ در سال 1980، پاریس چهار رزم ناو دو هزار تنی و 24 هلی‌کوپتر جنگنده را به ریاض تحویل داد و قراردادی 14 میلیارد دلاری برای تحویل تجهیزات نظامی نیروی دریایی با آن کشور منعقد کرد.بعدها پس از بروز اختلاف میان صدام و کشورهای حوزه خلیج فارس، ملک فهد پادشاه عربستان در سخنانی اظهار کرد: اگر عراق می‌گوید افرادش را در جنگ با ایران فدا کرده است، ما نیز با پول، سلاح های پیشرفته و همکاری بین‌المللی در این فداکاری سهیم بوده‌ایم؛ وی اقدامات رهبر عراق را نشان ناسپاسی نسبت به حمایت های نظامی عربستان (در دوران جنگ هشت ساله علیه ایران) ذکر کرد.
۱۳ـ عربستان، بنادر و فرودگاه‌های خود را در اختیار عراق قرار داد تا برای ترابری محموله‌های نظامی مورد نیاز ارتش از آن استفاده کند. آسمان کشورهای حاشیه خلیج فارس هم در اختیار عراق بود و هواپیماهای عراقی برای حمله به کشتی‌ها و مناطق حساس در خلیج فارس و تنگه هرمز و استان‌های جنوبی ایران از آسمان این کشورها استفاده کردند.
۱۴ـ در سال 1360 عربستان سعودی بنا به پیشنهاد دولت کویت اقدام به تشکیل شورای همکاری خلیج فارس نمود. تشکیل این شورا به منظور تأمین امنیت کشورهای منطقه در برابر ایران و جلوگیری از نفوذ اندیشه های انقلابی بود.
پژوهش خبری صدا و سیما// پژوهشگر: مرجان شریف زاده
* منابع در آرشیو در دسترس است.