با احیای خلیج گرگان، بندر ترکمن از بحران نجات یافت

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه خبر سیما با حضور آقای علی فتحی، معاون مهندسی و توسعه امور زیربنایی سازمان بنادر و دریانوردی وآقای حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست (صداوسیمای گرگان ارتباط تصویری)  به بررسی دستاورد سفر رئیس جمهور با بهره برداری از خلیج گرگان و جزیره آشوراده پرداخت.

پخش گزارش

سؤال: خلیج گرگان سال‌ها پسروی آب داشته است، و رو به خشکی رفته بود و اعلام شده بود تا سال ۱۴۰۴، تقریباً رو به خشکی کامل می‌رفت. الان  لایروبی از سه طریق انجام می‌شود، اولین کانال آشوراده است، دومین کانال چپاقلی است و سومین کانال خزینی است. الان لایروبی کانال آشوراده چقدر پیشرفت کرده است یعنی باز هم ادامه خواهد داشت یا نه کامل آب از دریای خزر آمده است در خلیج گرگان؟
فتحی: همانطوری که در خبر‌ها امروز شاهد بودیم با حضور ریاست محترم جمهور بهره برداری از احیای خلیج گرگان که یک آرزوی دیرینه‌ای برای مردم آن استان بود، احیاء شد و به بهره برداری رسید. مهم‌ترین بحثی را که ما داشتیم در این بازگشایی، درسفر‌های دور اول ریاست محترم جمهوری به استان، اسفند ۱۴۰۰ با تأکید و دستور ایشان مبنی بر احیای این کانال، دستور لازم داده شد و از همان فردای آن روز با دستور مؤکد جا دارد از وزیر فقید جناب آقای مهندس قاسمی هم یادی کنیم انشاالله خداوند ایشان را با شهدای هم رزم شان محشور کند، با دستور مؤکد ایشان و همراهی دستگاه ها، ما از اواخر سال ۱۴۰۰ شروع کردیم در اسرع وقت ارکان اجرایی پروژه تعریف شد و اقدامات لازم انجام شد. مهمترین بحثی را که در این پروژه داشتیم، همکاری و همیاری دستگاه‌ها علی الخصوص سازمان محیط زیست و وزارت کشور و استانداری مخصوصاً همیاری کردند و این کار با همیاری انجام شد و این پروژه به طول کانال ۱۱ کیلومتر در عرض ۴۵۰ متر ما توانستیم انتقال آب را از دریای خزر به مجموعه خلیج گرگان وارد کنیم.

سؤال: قبلاً آن زمانی که خشکی بود چقدر بود الان چقدر است؟
فتحی: تقریباً اشاره کردند تمام اکثر این خلیج خشک شده بود یعنی به هیچ وجه ما از این مجموعه استفاده نمی‌کردیم، حتی قایق هم نمی‌توانست از آن عبور کند، من اشاره می‌کنم به دور اول سفر ریاست جمهور، ایشان وقتی تشریف آوردند که این دستور را بدهند، ما آنجا اصلاً نمی‌توانستیم با قایق بیاییم، الان الحمدالله با اتفاقی که افتاده است با بازگشایی این کانال ما تقریباً ۳ هزار هکتار تا به امروز که در خدمت شما هستیم، در محوطه خلیج، تحت پوشش آب قرار گرفته است که با افزایش فصول و در آینده به ۶ هزار هکتار منجر می‌شود.

سؤال: این کانال‌های خزینی و چپاقلی هم احتیاج است بازگشایی و لایروبی شوند؟
فتحی: ببینید مهمترین بحث ما که در احیای خلیج گرگان داشتیم، انتقال آب در دریای خزر بود که الحمدالله انجام شد، اقدامات تکمیلی دارد که این اقدامات تکمیلی هم برای پایدار شدن این موضوع در دست اقدام است.

سؤال: قبلا بیست گونه زیستی در خلیج گرگان بوده است با احیای این خلیج چقدر به بازگشت این گونه های زیستی به محیط زیست و اقلیم منطقه امیدوار بود؟
اکبری: خلیج گرگان بخشی از تالاب حیات وحش میانکاله است و یک بخش تالابی خیلی مهم است که بعنوان یکی از نقاط داغ تنوع زیستی کشور محسوب می‌شود. ما در بعضی از سال‌ها نزدیک به یک چهارم کل پرندگان مهاجری که در کشور سرشماری می‌شود در مجموعه این پناهگاه حیات وحش سرشماری می‌شوند که مهمترین بخش ورود پرندگان و مهمترین بخشی که پذیرای پرندگان مهاجر است، همین خلیج گرگان است که شرقی‌ترین بخش تالاب مجموعه میانکاله است، جمعیت پرندگانی که به این محدوده وارد می‌شوند در سال‌های مختلف بسیار زیاد بوده است.

سؤال: آقای اکبری، این بیست گونه در این سال‌های خشکسالی از بین رفته ، الان با این کار برای بازگشت این پرندگان، محیط زیست و شرایط اقلیمی چقدر شرایط فراهم شده است ؟
اکبری: ببینید ادامه وضع خشکیدگی خلیج گرگان بسیار ناراحت کنند بود، من عرض کردم در بعضی از سال‌ها چند صد هزار پرنده ما ورودی داشتیم به این مجموعه، خب قبل از اینکه لایروبی اتفاق بیفتد، بالغ بر چند هزار هکتار، یعنی بالغ بر ۳ هزار هکتار وسعت تالاب کم شده بود، از طرفی دیگر عمق آب و مهمتر از آن کیفیت آب و به شدت شوری آب بالا رفته بود. خوشبختانه با این اتفاق مبارکی که با دستور رئیس جمهور محترم اتفاق افتاد و تلاشی که سازمان بنادر کرد و انصافاً در مسئله لایروبی تلاش کردند مسائل محیط زیستی را رعایت کنند، چون حجم گل و لایی که از آنجا برداشته می‌شد، خودش یک مسئله مهمی بود که چطور دپو شود و همانطور که اشاره کردند با رعایت دستورالعمل‌های محیط زیستی و بر روی آن گل و لای، چون سطح قابل توجهی را پوشش می‌داد، اقدام به احیاء گیاهان بومی منطقه را شروع کردند که این کار بسیار ارزشمند است. این بیم می‌رفت که اگر خشکیدگی تالاب به همین شکل ادامه پیدا می‌کرد و کیفیت آب ضعیف‌تر می‌شد ما اصلاً این زیستگاه پرندگان آبزی را از دست می‌دادیم و دیگر آن پرندگانی که وارد کشور می‌شدند و این بخش از تالاب را بعنوان زیستگاه زمستان گذرانی شان انتخاب می‌کردند دیگر اصلاً نتوانند به این منطقه ورود کنند. علاوه برآن خطر این می‌رفت که بخشی تالاب خلیج گرگان تبدیل به کانون‌های گرد و غبار و نمک بشود. این‌ها معضلاتی بود که می‌توانست اتفاق بیفتد و خوشبختانه با این لایروبی که انجام شد، هم پیشگیری شد از اینکه ما یک تالاب خوب را از دست بدهیم، یک ذخیره ژنی پرندگان کشور را از دست بدهیم، از طرفی دیگر فضا برای استفاده‌های درست اکوتوریسم هم فراهم شد.

سؤال: بحث ریزگرد‌ها را که شما اشاره کردید اگر خشک می‌شد چند هزار هکتار آنجا خشک می‌شد، این رقم ۶۰ هزار هکتار درست است؟
اکبری: بله کل مجموعه است. ببینید الان چیزی که ما افزایش سطح داشتیم بیش از ۳ تا ۵ هزار هکتار ما افزایش سطح تالاب داشتیم به واسطه همین لایروبی که انجام شده است. البته همانطور که همکار عزیزمان از سازمان بنادر توضیح دادند، احیاء تالاب یک بسته است، یک بسته‌ای است که متشکل از هم لایروبی تالاب است، هم پمپاژ آب از دریا که دارد مطالعه می‌شود و لایروبی مسیر رودخانه‌هایی که منتحی به این تالاب می‌شوند و همین طور مدیریت فاضلاب‌ها و پساب‌هایی کشاورزی که وارد این مجموعه می‌شوند، ولی به نظر می‌آمد حیاتی‌ترین کار و مؤثرترین کاری که می‌توانست این تالاب را از این پس رفت نجات دهد، همین لایروبی بود که بسیار مؤثر بود. انشاالله با همکاری دستگاه ها‌ی دیگر ما بتوانیم آن بسته‌ای را که پیچیده شده و اتفاقاً مورد تأکیده دولت و مجموعه استانداری گلستان هم است، اجرای آن اجرا بشود و ما بتوانیم حیات این تالاب را برای همیشه تضمین کنیم.

سؤال: آقای فتحی، کارشناسان می‌گویند که اگر سؤالی که مطرح می‌کنند می‌گویند اگر دوباره آب پس روی داشت در بحث خلیج گرگان، فکر آن موقع هم شده است؟
فتحی: یک مطالعه مهندسی ارزش شده است روی این از سوی سازمان بنادر که برای همین فرمایش شما ما بتوانیم در واقع مسیر‌هایی را که از بالا دست یا از کنار مجموعه است، این‌ها را بصورت هدایت شده مدیریتی، هدایت کنیم بیاید که این تالاب را از بالا دست هم، بحث مدیریت بهینه آب همکاران ما در وزارت نیرو باید این کار را انجام بدهند، دارند این کار را هم انجام می‌دهند. ضمن اینکه این بحثی که شما می‌فرمایید بحثی است که یک پدیده‌ای است که در کل دریای خزر وارد است و ما با مطالعات آن تدابیر لازم را می‌اندیشیم.

سؤال: ورود آب دریای خزر به خلیج گرگان، برای خود شهر بندر ترکمن چقدر تأثیرگذار است؟
فتحی: اشاره کنم به دستاورد‌های ویژه‌ای که این اقدام داشته است، مهمترین آن رونق گردشگری و بحث اقتصاد منطقه است. خب خیلی تأثیر گذاشته است، این خوشحالی را هم که امروز شاهد بودید مردم داشتند بیشتر در این جنبه بود، چون ما این ارتباطی را که برقرار کردیم بیشترین بحث حفظ محیط زیست بود و در کنارش بحث گردشگری که بتوانند بخش شیلاتی هم بتواند کمک شان کند.

سؤال: آقای فتحی، در بحث این شهر بندر ترکمن که اشاره کردید قبلاً وضعیت این بندر چگونه بود؟ کلاً خشک بود، درست است؟
فتحی: بله، ما کاملاً با این بحرانی که پیش آمده بود در این مجموعه، در واقع بهره برداری از بندر ترکمن را نداشتیم و کاملاً خشک شده بود و هیچ کاربردی نداشت، با این اتفاقی که افتاده است ما این حوضچه را احیاء کرده ایم یعنی با این پیشروی و انتقال آبی الان انجام شده این امکان فراهم شده است که این حوضچه در امور گردشگری دوباره احیاء شود و باعث خوشحالی مردم شود و این اتفاق در دوره‌ای که ما تعطیلات تابستانه را داشتیم این اتفاق انجام شد و احیاء شد.

سؤال: یک بحث دیگر هم هست در این کاری که امروز صورت گرفت، طرح طبیعت گردی جزیزه آشوراده است که فکر کنم این قسمت یک مقدار بیشتر برمی گردد به محیط زیست. آقای اکبری درخصوص این طرح طبیعت گردی جزیره آشوراده، این بحث بوده است که دریای خزر که در واقع آب پیشروی داشته است، آنجا به نوعی خالی از سکنه شد و اصلاً متروکه شد و اوضاع اسفباری داشت. الان چه برنامه‌هایی برای احیاء جزیره آشوراده دارید؟
اکبری: البته موضوع طبیعت گردی در جزیره آشوراده از سال‌های قبل شاید بیش از ده سال قبل، طرح موضوع شده است و درحقیقت مواقع زمانی مختلف هم مجوز‌هایی برای آن صادر شده بود، حتی در سال‌های حدود ۹۷ و ۹۸ یک کاری هم شروع شد، اما چون جوانب آن سنجیده نشده بود، تمام مسائل قانونی مترتب بر آن، حساسیت‌های محیط زیستی که آنجا دارد، لحاظ نشده بود، باز متوقف می‌شود و پیشرفتی اتفاق نمی‌افتد، اما از بعد از سفر اول ریاست محترم جمهور و دستور ویژه‌ای که ایشان فرمودند، جلسات متعددی برگزار شد، یک همگرایی بین متخصصین محیط زیست و مجموعه اجرایی استان ایجاد شد و بخشی از طرح که نیاز به اصلاح داشت در محدوده ۲۲ هکتاری داخل جزیره نیاز بود که اقامت شبانه از آنجا منتقل شود به یک جای دیگر، نشست‌های کارشناسی اتفاق افتاد و این اقامت شبانه در غالب بوم گردی منتقل شد به روستا. می‌دانیم که روستای آشوراده یک روستای کدداری است و سکنه داشته است، بخشی از آن مستثنی‌های مردم است هنوز، با همکاری خوبی که مجموعه اجرایی استان داشتند ما توانستیم اقامت را در غالب بوم گردی در حدی که ظرفیت اجازه می‌دهد، به آنجا منتقل کنیم، طرح تأیید شده است توسط بنیاد مسکن.

سؤال: مشکل حقوقی و قضائی آن هم حل شد، درست است؟
اکبری: بله تنها مسئله مهمی که متوقف کرده بود همین اقامت شبانه در خارج از روستا بود. این با ضوابط جاری مملکت در حوزه شهرسازی و معماری و محیط زیست مغایرت داشت، این به نوعی منتقل شد به روستا، آنجا مستثنی‌هایی است، مغایرتی ندارد و محدوده ۲۲ هکتاری تبدیل شد به تفرج متمرکز. پیامد آن کمیته ملی طبیعت گردی در کشور تشکیل شد، آن طرح آنجا به تصویب رسید، مجوز ارزیابی زیست محیطی که آخرین و معتبرترین مجوز سازمان است با همین اصلاحیه اصلاح شد، تمهید شد و به روز شد و تمام مجوز‌هایی که برای اجرای یک طرح طبیعت گردی که هم مسائل محیط زیستی در آن رعایت شود و هم بتواند به رونق جوامع محلی کمک کند، از این پدیده ارزشمند استفاده بهتری شود، امروز فراهم شده است.

سؤال: آیا شورای اقتصاد آن مجوز سرمایه گذاری را در جزیره آشوراده را داده است؟
اکبری: شورای اقتصاد به دلیل اینکه صندوق ملی محیط زیست در این مسئله ورود کرد نیاز به آن مجوز بود وگرنه اگر قرار بود که یک سرمایه گذار از خارج از دولت ورود کند، اصلاً نیازی به آن مجوز نبود، چون صندوق ملی محیط زیست ورود کرد و از طرفی بخشی از منابع مورد نیاز برای سرمایه گذاری در آنجا را قرار بود دولت تأمین کند، به همین دلیل بود که نیاز به مجوز شورای اقتصاد شد، شورای اقتصاد کمیته تخصصی اش مجوز را صادر کرده است، آماده است و قرار است در شورای اصلی هم که شنبه برگزار می‌شود، نهایی شود.

سؤال: در محکمه ما اگر بخواهیم به مردم بگوییم این بحث طرح طبیعت گردی جزیره آشوراده چقدر مهم است، فکر می‌کنید اگر بخواهید توضیح بدهید که چه منافعی برای مردم خواهد داشت، چه منافع اقتصادی به لحاظ رونق گردشگری و خیلی چیز‌های دیگر، واقعاً چقدر این مهم است؟
اکبری: اینکه ما در آن روستای آشوراده بتوانیم در غالب بوم گردی آن هم با اولویت کسانی که آنجا ساکن آن روستا بوده اند قبلاً و مستثنی‌ها دارند، اقامت شبانه داشته باشیم، اولین نفعی است که به مردم منطقه می‌رسانیم. نکته دوم زیبایی‌های این جزیره و مخصوصاً تنوع پرندگان آن که می‌تواند برای بسیاری از طبیعت دوستان جذاب باشد و این خودش منجر به رونق اقتصاد منطقه می‌شود. قطعاً ما اگر بتوانیم اکوتوریسم را رونق بدهیم، نوعی از گردشگری که همراه با طبیعت است، هم کمک به حفظ محیط زیست می‌کند، هم برای شناخت بهتر طبیعت، هم علاقمندی به طبیعت بیشتر می‌شود و هم مردم محلی آن‌ها از این حضور گردشگر نفع می‌برند. قطعاً بندر ترکمن وقتی که این رونق گردشگری اتفاق بیفتد اقتصاد آن به جریان می‌افتد و خودشان می‌توانند کمک به حفظ محیط زیست را هم خیلی بهتر از گذشته انجام بدهند.

سؤال: به همین خاطر بود که حاج آقا نورمفیدی گفتند ۲۰ سال انتظار مردم، درست است؟
اکبری: بله دقیقاً خب مشکلات متعددی در این مسیر اتفاق افتاده است، توضیح دادم خدمت شما.

سؤال: این کاری که شروع شده است، چه زمانی به نتیجه می‌رسد؟
اکبری: خوشبختانه ایندفعه به گونه‌ای کار پیش رفته است که رضایت و ضوابط و اصول محیط زیستی و همینطور ضوابط سایر دستگاه‌ها کاملاً رعایت شده است، الان محدوده ۲۲ هکتاری آماده است، نقشه برداری شده است، نشان گذاری شده است، بخشی از معابر آن مشخص شده است و ما به زودی شاهد شروع عملیات اجرایی در آنجا خواهیم بود ضمن اینکه در داخل روستا و آن قلعه تاریخی عملیات اجرایی شروع شده است.

سؤال: واقعاً جای خیلی بکر به لحاظ طبیعت گردشگری برای مردمی که آنجا می‌آیند خواهد بود و این رونق آن خیلی می‌تواند آن منطقه را تحول کند و اقتصاد، بحث اشتغال و خیلی چیز‌های دیگر در آنجا مطرح است. آقای فتحی یک بحثی است که می‌گویند این شن و ماسه‌هایی که از آنجا دارد لایروبی می‌کنند اگر پشت جزیره آشوراده بگذارند بعداً گردوخاک آن‌ها بحث محیط زیستی مطرح می‌شود، به حال این قضیه شده است؟
فتحی: همانطور که اشاره شد، ما از ویژگی‌های این اقدامی که در این مجموعه در بازگشایی کانال داشته ایم، بهره گیری از بخش طراحی خاص، برای اولین بار ایجاد این کار با طراحی خاصی که انجام شد، ما توانستیم اجرا داشته باشیم، استحضار دارید یک میلیون و ۴۲۰ هزار مترمکعب لایه برداری شده است و این حجم در عمق کم، این نیاز به دستگاه‌هایی داشت که این دستگاه دستگاه ویژه این کار بود که همه به کارگیری شد. درکنار این بحث ما از تیم‌های تحقیقاتی و پژوهشی دانشگاهی استفاده کردیم، در جهت حفظ محیط زیست، در لایه ریزی‌هایی که انجام شد، ما برای اولین بار در کشور از گونه‌هایی سازگار در منطقه استفاده کردیم، این یک ویژگی بود که همان فرمایش شما جلوگیری خواهد کرد از این در آینده و ما با ایجاد فضا‌های سبز از این اتفاقی که باید بیفتد جلوگیری می‌کنیم و این انجام می‌شود.

سؤال: بعضی از کنوانسیون‌های بین المللی داریم به لحاظ محیط زیست، بحث آلودگی آن منطقه در این زمینه چه اقدامی انجام داده اید، براساس تردد شناورها؟
فتحی: ما براساس کنوانسیون بین المللی مارکول که داریم، دو نقش به عهده سازمان بنادر و دریانوردی است، یک نقش، نقش حاکمیتی در نظارت و کنترل و پایش آلودگی‌ها است که این بخش حاکمیتی است، ولی خاص سازمان بنادر و دریانوردی ما اقدامی داریم که در هر بنادر ما مراکزی را دایر کرده ایم که این مراکز در جمع آوری آلودگی مؤثر هستند و در بنادر این‌ها الان مستقر هستند به محض اینکه آلودگی در فضای دریایی انجام شود از بابت محیط زیستی نسبت به جمع آوری آن اقدام می‌کنند و دستگاه و تجهیزات نسبتاً به روزی است، ما از شناور‌های جمع آوری خاص در خاورمیانه و مخصوصاً در خلیج فارس برخوردار هستیم که این بخش هم در اقدامات سازمان بنادر و دریانوردی است.

سؤال: الان بحث صید آنجا انجام می‌شود؟
فتحی: با این اتفاقی که افتاده است این امکان را فراهم می‌کند که صید هم انجام شود.

سؤال: چقدر این کار لایروبی‌ها در این کانال آشوراده طول کشید؟
فتحی: از ۱۴۰۰ انتهای سال امروز به بهره برداری رسیده ایم با ظرافت کاری که در اجرا داشتیم.

سؤال: دقیقاً وقت مفید آن چقدر بود؟
فتحی: ظرف دو سال. با یک کار جهادی که انجام شد توسط قرارگاه خاتم الانبیاء و این کار یک کار منحصر بفرد بود که ما توانستیم در کوتاهترین فرصت با پیچیده‌ترین کاری که در مجموعه این کار اجرایی داشتیم این کار را انجام دادیم.

سؤال: یک مجری طرح هم قرارگاه خاتم الانبیاء بود، درست است؟
فتحی: بله.

سؤال: اگر اینجوری است، بیشتر درباره فعالیت‌های قرارگاه خاتم الانبیاء بفرمایید.
فتحی: قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء درخصوص این موضوع انصافاً با جدیت و همیتی که گذاشته اند، توانستند این کار را در کوتاهترین مدت و با پیشرفته‌ترین تجهیزاتی که لازم بوده است برای اجرا استفاده کنند و تشکر می‌کنیم از این عزیزان و ارکان و مشاورینی که جذب این کار شده اند ونظارت داشته اند بر حسن اجرا که من از همه ارکان اجرایی تشکر می‌کنم به ویژه از استاندار محترم، سازمان محیط زیست که همکاری و همیاری نزدیکی با هم داشتند.

سؤال: اگر منافع این طرح مستقیم به مردم برگردد به کجا می‌شود اشاره کرد؟ توریستی است، صیادی است؟
فتحی: شما اشاره کردید به بحث جزیره و پتانسیل و ظرفیت‌هایی که است، بیشترین پتانسیلی که ما استفاده می‌کنیم، بحث گردشگری است و درکنار آن هم صیادی امکانپذیر است، ولی الان درحال حاضر بیشترین استفاده‌ای که می‌شود در بعد گردشگری است.