الکساندر پوشکین نویسنده و شاعر روسی که از سعدی تاثیر پذیرفته است

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، الکساندر پوشکین، شاعر و نویسنده سرشناس روسی در قرن نوزدهم است که از او به‌عنوان بزرگ‌ترین شاعر روس و بنیان‌گذار ادبیات مدرن این کشور یاد می‌شود. 

«الکساندر پوشکین»: بنیان گذار ادبیات مدرن روسیه

با این که «ادبیات روسیه» در سراسر جهان بیشتر با نام‌هایی همچون «لئو تولستوی» و «فئودور داستایفسکی» شناخته می‌شود، این افتخار در میان خود روسی‌زبانان بدون تردید به «الکساندر پوشکین» تعلق دارد.

پوشکین نویسنده‌ی رمانتیکِ پرکاری که تا قبل از مرگ زودهنگام خود در ۳۷ سالگی، تقریبا یک تنه برخی از برجسته‌ترین سنت‌ها در ادبیات را به وجود آورد. در این مطلب قصد داریم حقایقی مختصر و مفید را از زندگی این نویسنده‌ی بزرگ روس با هم مرور کنیم.

خاستگاه خانواده‌ی «پوشکین» به دودمانی کهن و اشرافی بازمی گردد. او، اما خاستگاه آفریقایی نیز داشت چرا که پدر پدربزرگش، پسر یکی از شاهزاده‌های آفریقایی بود که تحت فرمان اولین امپراتور روسیه یعنی «پتر کبیر» خدمت می‌کرد. با این که «پوشکین» هیچ وقت به آفریقا نرفت، یادبودی به افتخار او در پایتخت اتیوپی، شهر «آدیس آبابا» ساخته شد که در زیر آن نوشته شده است: «تقدیم به شاعر ما».

«پوشکین» مانند بسیاری از کودکان طبقه‌ی اشراف، از همان سنین کم به یادگیری زبان‌های مختلف پرداخت. معلمین او فرانسوی بودند و او از همان کودکی، این زبان را به شکلی روان صحبت می‌کرد. بدیهی است که «پوشکین» به زبان روسی نیز کاملا تسلط داشت و این نکته، به خوبی در آثارش مشخص است.

اما علاوه بر این، «پوشکین» در مجموع توانایی صحبت به ۱۰ زبان مختلف را داشت. استعداد قابل توجه این نویسنده همچنین از کتابخانه‌ی او در خانه اش در «سن پترزبورگ» به خوبی آشکار می‌شود: بیش از چهار هزار و پانصد کتاب به چهارده زبان مختلف.

پرستار دوران کودکی «پوشکین»، زنی رعیت به نام «آرینا رودیونوفنا» بود که سال‌های سال به خانواده‌ی او خدمت کرده بود. وقتی «پوشکین» به تبعید فرستاده شد، «آرینا» با او همراه شد و بار سفر بست. «پوشکین» ساعت‌های پرانزوای زیادی را با او گذراند و شب‌های بسیاری را با قصه‌ها و داستان‌های پریانِ این زن به سحر رساند. این نویسنده همچنین تعدادی از اشعار خود را به «آرینا» تقدیم کرد و این زن، حتی منبع الهام او در خلق شخصیت پرستار «تاتیانا» در کتاب «یوگنی آنگین» نیز بود.

«پوشکین» عاشق بازی ورق بود، اگرچه موفقیت‌های چندانی در این بازی نصیبش نمی‌شد. او اغلب پس از بازی، بدهی بالا‌ی آورد و سپس، با عجله تمام شب را مشغول نوشتن و خلق اثر می‌شد تا بتواند بدهی هایش را پرداخت کند. «پوشکین» حتی در زمان مرگ نیز بدهی‌های پرداخت نشده‌ی زیادی داشت. اما به شکلی غافلگیر کننده، «تزار نیکلای یکم» که «پوشکین» با او رابطه‌ی پر چالشی داشت، دستور داد که تمام بدهی‌های این نویسنده از خزانه‌ی کشور پرداخت شود.

«پوشکین» اندکی قبل از این که ازدواج کند، به عمارت خانوادگی خود در منطقه‌ی «بولدینو» رفت تا این خانه را برای عروس آینده‌ی خود آماده کند.

اگرچه «پوشکین» در ابتدا قرار بود مدتی کوتاه را در آنجا بگذراند، اما اقامت او به خاطر شیوع بیماری وبا و قرنطینه‌ی خانگی، سه ماه به طول انجامید. جالب‌تر این که این سه ماه به پرحاصل‌ترین دوران در مسیر حرفه‌ای او تبدیل شد. «پوشکین» در این دوره، نگارش رمان «یوگنی آنگین» را به پایان رساند، و مجموعه داستان‌های کوتاه خود با نام «داستان‌های بلکین» را به همراه مجموعه نمایشنامه‌هایی با عنوان «تراژدی‌های کوچک» را کامل کرد. علاوه بر این ها، پوشکین در این دوران بیش از ۳۰ شعر نوشت.

ظاهر «پوشکین» به صورت کلی چندان جذاب نبود. اما علیرغم این موضوع، «پوشکین» در جوانی معمولا راهی برای ورود به قلب زنان پیدا می‌کرد و طبق برخی تخمین ها، در کل بیش از ۱۰۰ معشوقه در زندگی او وجود داشته است. «پوشکین» از چهارده سالگی شروع به رفتن به میخانه‌ها کرد و تا آخر عمرش، به این کار ادامه داد.

«پوشکین» به عنوان نویسنده‌ای صریح، اغلب از حکومت انتقاد می‌کرد و حرف‌هایی در مخالفت با نهاد قدرت به زبان می‌آورد.

آثار او معمولا سانسور و توقیف می‌شدند. اما انتقادات تند و تیز او از «امپراتور الکساندر یکم»، توهینِ جدی تری به حساب می‌آمد و می‌توانست او را راهی اردوگاه‌های کار اجباری در سیبری کند، اما کمک دوستانش مانع رقم خوردن این اتفاق شد.

او در عوض به مناطق جنوبی فرستاده شد، در جایی که قرار بود «به رفتارهایش فکر کند». «پوشکین»، اما از رفتار‌های سابقش ابراز پشیمانی نکرد و به منطقه‌ای ناخوشایندتر در شمال تبعید شد.

«پوشکین» در طول زندگی خود در ۹۰ دوئل شرکت کرد و پانزده تای آن‌ها را نیز خودش آغاز کرد که البته یکی از این دوئل‌ها به آخرین کار او در زندگی تبدیل شد.

در سال ۱۸۳۷ شایعه شد که همسر او با یک سرباز فرانسوی رابطه‌ای نامشروع دارد. از این رو او معشوق همسر خود را به دوئل دعوت کرد. در این دوئل پوشکین آسیب شدیدی از ناحیه شکم دید و چند روز بعد از دنیا رفت.

تزار روس دستور داد که برای خاکسپاری او هیچ تجمعی نشود. از این رو پوشکین مخفیانه به خاک سپرده شد. تندیس پوشکین در مقابل خانه او ساخته شده است و سالانه افراد زیادی از آن دیدن می‌کنند.

 «پوشکین» بنیان گذار ژورنالی ادبی به نام «سُورِمِنیک» (به معنی «معاصر») بود که در آن، هم آثار داستانی و هم آثار غیرداستانی متعلق به برجسته‌ترین نویسندگان وقت به چاپ می‌رسید. با این حال، انتشار این ژورنال به سوددهی نمی‌رسید و فقط ۶۰۰ نفر اشتراک آن را خریداری کرده بودند. «پوشکین» مجبور شد دو شماره‌ی قبل از مرگش را با آثار خودش پر کند چرا که بسیاری از همکارانش، کار در این ژورنال را رها کرده بودند. پس از مرگ «پوشکین»، مسئولیت اداره‌ی ژورنال «سُورِمِنیک» به شاعر و نویسنده‌ای به نام «نیکلای نکراسوف» سپرده شد.

 "پوشکین" در آثار خود به موضوعاتی پرداخت که نویسندگان روس تا دهه‌ها بعد همچنان مشغول خلق اثر درباره‌ی آن‌ها بودند. رنج‌های افراد ساده از طبقه‌ی پایین اجتماع، تضاد‌های افراد غیرمعمول با جامعه‌ی پیرامون، تصمیم دردناک میان وظیفه و رضایت شخصی، شورش انسان‌های منزوی علیه نهاد قدرت همه‌ی این موضوعات قبل از این که به مفاهیم اصلی آثار نویسندگان برجسته‌ای همچون «داستایفسکی»، «تولستوی»، «چخوف» و «بونین» تبدیل شوند، اولین بار توسط «پوشکین» مطرح شدند.

 کتاب «یوگنی آنگین» رمانی شعرگونه است که یکی از اصلی‌ترین آثار «پوشکین» به حساب می‌آید. یکی از منتقدین ادبی برجسته در اواسط قرن نوزدهم، با تأکید بر پرداخت جامع و وسیع این کتاب به زندگی و فرهنگ آن دوره در کشور روسیه، «یوگنی آنگین» را «فرهنگ نامه‌ی زندگی روسی» نامید. این رمان در طول هشت سال کامل شد و به همراه «پوشکین» و زمانه‌ی او، تغییر و توسعه پیدا کرد.

 یکی از دلایل شهرت و تأثیر مداوم «پوشکین»، سادگی ظاهری آثار او است. او این توانایی را داشت که با استفاده از تنها دو یا سه کلمه، تصویری ملموس و شفاف را در ذهن مخاطبین خود به وجود آورد. استفاده‌ی دقیق «پوشکین» از زبان، توهمی از سادگی و فی البداهه بودن را به وجود می‌آورد، در حالی که یادداشت‌های او نشان می‌دهد که این نویسنده، هر سطر از اثرش را به شکلی موشکافانه و بسیار دقیق خلق می‌کرد.

 بسیاری از نویسندگان، به تأثیر و برجستگی «پوشکین» اذعان کرده اند. «فئودور داستایفسکی» در یکی از نشست‌های «انجمن عاشقان ادبیات روسیه» در سال ۱۸۸۰، به تفصیل درباره‌ی او سخن گفت که بخشی از آن را با هم می‌خوانیم:

در گذشته هرگز شاعری با چنین حس همدردیِ جهانی وجود نداشته است؛ و موضوع فقط حس همدردی او نیست، بلکه ژرفا و غنای حیرت انگیز او، و حلول روح او در روح ملت‌های خارجی است؛ حلولی که تقریبا بی نقص است.

همچنین، «ایوان تورگنیف» نویسنده‌ی رمان معروف «پدران و پسران»، به هنگام سخنرانی در مراسم یادبود «پوشکین» در مسکو بیان کرد:

تمام عناصر شعر‌های او، با ویژگی‌ها و هویت ملت ما همنوا است.

بررسی آثار پوشکین نشان می‌دهد که او علاقه زیادی به اندیشه‌ها و فرهنگ شرق داشته و تأثیر ویژه‌ای از سعدی گرفته است. در برخی از آثار او به‌ویژه در فواره باغچه سرای، این تأثیرپذیری بسیار مشهود است.

پوشکین، با آثاری در سبک‌های رمانتیسم و رئالیسم، به‌عنوان خورشید شعر روسیه و بنیان‌گذار ادبیات مدرن روسی شناخته می‌شود. کتاب‌هایی که او در عمر تقریباً کوتاهش نوشت عبارتند از:

 کتاب روسلان و لودمیلا

 کتاب یوگنی آنگین

 کتاب زندانی قفقاز

 کتاب فواره باغچه سرای

 کتاب کولی‌ها

 کتاب پولتاوا

 کتاب سوارکار برنزی

 کتاب دوبروفسکی

 کتاب گاوریلیادا

 کتاب بوریس گودونوف

 کتاب داستان مرغ طلایی

 کتاب تاریخچه شورش پوکاچف

 کتاب دختر سروان

 کتاب شوالیه خسیس

 کتاب داستان ماهیگیر و ماهی

 کتاب جشن بین طاعون

 کتاب تابوت ساز

 کتاب غلام پست

 کتاب ضربه آتشین

 کتاب دام سیاه

 کتاب بی‌بی پیک

 کتاب مسخره و زندگی و دختران سیاه

در میان لیست کتاب‌های الکساندر پوشکین، از یوگنی آنگین و دختر سروان به‌عنوان معروف‌ترین و بهترین کتاب الکساندر پوشکین یاد می‌شود.

پوشکین در آثار خود به موضوعاتی اشاره کرده و پرداخته که تا دهه‌ها بعد نیز موردتوجه نویسندگان بزرگ روس بوده است.

منابع: کتاب راه، ایران کتاب