جمهوری اسلامی و پاسخ به پرسشی در مورد «حاکمیت روحانیت بر مردم»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، درحالیکه دست‌نوشته‌ها در ناآرامی‌ها و اعتراضات چند ساله مردم به نظام شاهنشاهی، شعار استقلال، آزادی و «حکومت اسلامی» را نشان می‌داد، روی کار آمدن نظام سیاسی بر پایه اسلام در جامعه اکثرا مسلمان ایران، به نظر می‌رسید.

 

روی کار آمدن یک نظام سیاسی جدید با عنوان «جمهوری اسلامی» پیش از ۲۲ بهمن ماه ۵۷ هم میان شخصیت‌های انقلابی و رهبر آن‌ها مطرح شده بود؛ امام خمینی که نهضت چند ساله علیه محمدرضا شاه پهلوی را رهبری می‌کرد و درحالیکه ایده‌اش تأسیس جمهوری اسلامی بود، بر برگزاری یک همه‌پرسی آزادانه تأکید داشت.

 

در گفت‌وگویی که امام خمینی در نوفل‌لوشاتوی فرانسه داشت، وقتی سیدصادق طباطبایی -که بعد‌ها سخنگوی دولت موقت شد- می‌پرسد «چه فکری برای آینده مملکتتان و چه نظامی را می‌خواهید جایگزین این نظام بکنید»، رهبری انقلاب پاسخ می‌دهد «البته با رفراندومی که انجام خواهد شد... جانشین آن را ما داریم، یک نظام جمهوری اسلامی متکی بر آرای عمومی و متکی بر قوانین اسلام.»

 

تأکید بر برگزاری همه‌پرسی در آینده هم تکرار شد؛ مثلا در مدرسه علمیه فیضیه قم که رهبر انقلاب اسلامی ۵۷ پس از حدود ۱۵ سال دوری سخنرانی کرد و گفت «همه مردم در آراء آزادند. وقتی رفراندم اعلام شد، رأی من حکومت جمهوری است، جمهوری اسلامی است.» اگرچه، امام خمینی آنجا می‌گوید در همه‌پرسی علاوه بر جمهوری اسلامی، افراد می‌توانند نظام‌های سیاسی دلخواه خودشان را بنویسند اما، دست آخر شیوه همه‌پرسی تنها با پاسخ «آری، نه» به جمهوری اسلامی برگزار شد.

 

میان گفت‌وگو‌هایی که رهبران و شخصیت‌ها با ایدئولوژی‌های مختلف در رسانه داشتند تا مردم «اقناع» شوند، ایده‌های متفاوت از جمهوری اسلامی هم مطرح شد. یکی از کسانی که ایدئولوژی جمهوری اسلامی را پیش از همه‌پرسی فروردین ماه ۵۸ توضیح می‌داد، آیت‌الله مرتضی مطهری بود؛ متفکر و نویسنده شیعه که امام خمینی را در مبارزه‌ها همراهی کرد و مدتی بعد در اردیبهشت همان سال، به دست گروه فرقان ترور شد.

 

آیت‌الله مطهری در بخشی از گفته‌هایش، جمهوری اسلامی را حکومتی معرفی کرد که «شکل انتخاب حاکم از طرف عموم مردم برای مدتی موقت و غیرموروثی است و البته محتوای اسلامی دارد.» 

 

 

او گفت که در نظام جمهوری، «مردم» حق حاکمیت دارند، اما به معنای این نیست که آن‌ها «خودشان را به یک مکتب یا ایدئولوژی متعهد ندانند.»

 

آیت‌الله مطهری همچنین گفت «آیا معنی دموکراسی این است که هر فردی برای خودش یک مکتب داشته باشد یا اینکه هیچ فردی هیچ مکتبی نداشته باشد، به هیچ مکتبی گرایش پیدا نکرده باشد، به هیچ مکتبی متعهد نباشد و اصول هیچ مکتبی را نپذیرد؟ چنین چیزی نیست.»

 

وقتی از آیت‌الله مطهری درباره «ولایت فقیه و قواعد از پیش‌ساخته» پرسیده شد که نگرانی «حاکمیت طبقه روحانیت بر مردم» را ایجاد کرده، پاسخ می‌دهد «وقتی میگوییم اسلامی، به معنای این نیست که روحانیون را به عنوان طبقه حاکم بپذیریم» و ادامه می‌دهد «میان حکومت اسلامی و حکومت طبقه روحانی اشتباه شده است.»

 

به گفته مطهری، «حکومت اسلامی به حاکمیت عملی یک طبقه ارتباط ندارد، بلکه به حاکمیت یک ایدئولوژی مرتبط است؛ اینکه گفته می‌شود جمهوری اسلامی حق حاکمیت مردم را نقض می‌کند، به هیچ وجه درست نیست. حق حاکمیت مردم یعنی مردم حق قانون‌گذاری دارند.»

 

ابراهیم اسدی بیدمشکی