باید فناوری و جهت آن برای منافع مردم باشد

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در نخستین همایش ملی حکمت اسلامی و علوم طبیعی که روز چهارشنبه در سالن ابن‌سینا دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات برگزار شد، با ارائه سخنرانی با موضوع «حکمت و سیاست علم» گفت: هنگام سخن از حکمت، ذهن‌ها به سمت علوم انسانی معطوف می‌شود در صورتی که علوم پایه نیز در مقوله‌های مختلف نیازمند حکمت است.

وی با اشاره به نامه انیشتین به روزولت رئیس‌جمهور وقت آمریکا، اظهار داشت: انیشتین در دوم آگوست 1939 در نامه‌ای به روزولت اذعان می‌کند که برخی از دستاوردهای اخیر دو دانشمند شناخته‌شده به نام‌های «فرمی» و «زیلارد» حاکی از آن است که می‌توان از عنصر اورانیوم منبع انرژی مهم و جدیدی در آینده به وجود آورد که این موضوع نیازمند هوشیاری است، چرا که این دستاورد می‌تواند منجر به ساخت سلاح هسته‌ای شود. نتیجه این نامه و دستاورد علمی، 14 هزار و 570 سلاح هسته‌ای کنونی در دنیاست.



دکتر طهرانچی تصریح کرد: واقعیت این است که علم کشورها را توانمند کرده تا سلاح‌های اتمی ساخته و علیه دیگر کشورها به کار گیرند و سلاح‌های شیمیایی بسازند و علیه مردم استفاده کنند. ماحصل این دستاوردهای علمی، جان باختن 5 هزار نفر از مردم حلبچه در استفاده از سلاح‌های شیمیایی بود.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به کتاب «فراسوی اسپوتنیک» نوشته پروفسور «نیل» که مروری بر سیاست‌های علمی آمریکا در قرن 20 و 21 است، گفت: حادثه یازدهم سپتامبر 2001 نقطه عطفی بعد از دوران رقابت شوروی و آمریکا در مسابقه تسهیلاتی مبتنی بر پیشرفت علم است و پس از واقعه یازدهم سپتامبر، جنگ جهانی علیه تروریسم مطرح و آغاز شد. پروفسور «نیل» در این کتاب آورده که ما وارد دوران جدیدی از پیشرفت زیستی شده‌ایم که در آن همان پیشرفت‌هایی که می‌تواند سلامت را بهبود بخشیده و بیماری را درمان کند، ممکن است برای انجام اقدامات مرگبار مورد استفاده قرار گیرد. 

وی افزود: در کتاب «فراسوی اسپوتنیک» عنوان شده که «ورنون الرس» و «بیل گیتس» معتقدند اکنون به اسپوتینک دیگری نیاز است. نتیجه این سیاست‌های علمی، همه‌گیری ویروس کرونا بود که تاکنون منجر به مرگ بیش از 6 میلیون و 717 هزار انسان در سراسر جهان شده و در مواجهه با این ویروس، روسیه واکسنی ساخت که نام آن را اسپوتینک گذاشت و بدین ترتیب اسپوتینک دیگری که «ورنون الرس» و «بیل گیتس» بدان اشاره کرده بودند، به وجود آمد. 



عضو هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به موضوع علم و دانشمندان علوم طبیعی، گفت: سؤال این است که حرکت دانشمندان علوم طبیعی در علم به کدام سمت است و مبادا ماحصل فعالیت‌ها و دستاوردهای علمی منجر به اتفاقاتی نظیر ساخت بمب اتم و شیوع ویروس کرونا شود. واقعیت این است که کنش در آزمایشگاه بخشی از تلاش دانشمندان است اما جهت‌گیری علم در اختیار دانشمندان نیست. در این زمینه، در کتاب «فراسوی اسپوتنیک» تأکید شده که باید یک تفاوت مهم بین خلق دانش و استفاده از دانش برای مقاصد قائل شد. اگر اهمیت علم و فناوری برای پیشرفت تمدن را مفروض بدانیم، این پرسش مطرح است که آیا سیاست‌های ملی به نحو بهینه‌ای ساختار یافته‌اند تا پیشرفت‌ها را توسعه داده و از کاربردهای علیه بشریت جلوگیری کند.

دکتر طهرانچی خاطرنشان کرد: آنچه اکنون وجود دارد، سیاست علم آمریکا بعد از جنگ جهانی است. علم برای پیشرفت بشر و تمدن لازم است و در این موضوع شکی نیست اما آنچه وجود دارد، برای علم نیست بلکه سیاست علمی است. به عنوان نمونه؛ نامه انیشتین به روزولت سیاست علم بود، اما کاری که «فرمی» و «زیلارد» انجام دادند، فعالیت علمی بود که جهت‌گیری آن توسط سیاستمداران تغییر کرد. بنابراین اکنون بحث بر سر سیاست علم مهم‌تر از علم شده است.

وی با اشاره به دستاوردهای علم و کاربرد آن، گفت: غرب در موضوع کاربرد علم، مبحث «ارزش» را مطرح کرده که «علم» خود را براساس ارزش‌های تعریف‌شده، تنظیم می‌کند. بنابراین دیگر دوران حرکت خودبخودی علم به پایان رسیده و پس از جنگ جهانی دوم، حرکت ارادی دولت‌ها علم را جهت‌دهی می‌کند و دانشمندان در حلقه دوم قرار دارند. 

دکتر طهرانچی با بیان اینکه در مدل حکمرانی غرب، حکمرانی با سیاست عمومی و علم با سیاست علمی پیش می‌رود، اظهار داشت: حکمرانی شامل آینده‌نگاری، سناریونگاری، سیاست‌پژوهی، سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری است. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: برخی از مهمترین خصوصیات سیاست‌پژوهشی، «چندبعدی بودن محور تحقیق»، «اعمال رویکرد تجربی استقرایی در تحقیق»، «تمرکز بر متغیرهای انعطاف‌پذیر»، «پاسخگویی به بهره‌برداران تحقیق» و «گنجاندن صریح ارزش‌ها در فرآیند تحقیق» است. اما واقعیت این است که مسیر سیاست‌گذاری در غرب که هدف نهایی آن شکل‌گیری ارزش‌هاست، به خطا رفته و این رویکرد، زندگی مردم را تحت‌الشعاع قرار داده است.

وی با بیان اینکه علم مؤید سیاست، متأثر از سیاست و در دست سیاستمداران است، گفت: سیاست علم و علم دو مقوله جدا از هم هستند چرا که سیاست علم را سیاست‌گذاران تدبیر می‌کنند اما علم را دانشمندان به وجود می‌آورند. به همین دلیل مطالبه جامعه که شامل موضوعاتی همچون اشتغال، اقتصاد، رفاه، امنیت و سلامت است، با برنامه دانشمندان که به دنبال تحقیق و پژوهش مسئله‌محور هستند و آنچه سیاستمداران دنبال می‌کنند، متفاوت است.

دکتر طهرانچی ادامه داد: حکمرانی منجر به سیاست عمومی می‌شود که یکی از شئون آن، سیاست علم است و اکنون همه دانشمندان دنیا خواسته و ناخواسته، در این عرصه یک سرباز هستند و آنها را ساختارها و فراساختارها حمایت می‌کنند. در این خصوص «فلیپ گریفت» می‌گوید: «علم به شکل ایده‌آل مستقل از ارزش‌ها و عینی است و سیاست علم دغدغه انگیزه‌ها و محیط اکتشاف و نوآوری را دارد. براساس واقعیت، باید گفت سیاست علم بسیار مشهود مبتنی بر ارزش‌ها و گشوده به سمت مباحث عمومی جامعه است.» علم مستقل از ارزش‌هاست اما سیاست علم مبتنی بر ارزش‌هاست. پس جهت علم را سیاست علم تعیین می‌کند و به همین دلیل اکنون در غرب بین علم و کلیسا و... در جهت‌گیری بحث‌های زیستی و اجتماعی چالش‌های جدی و منازعات داغ به وجود آمده است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: پرواضح است که دیگر دانشمندان آزمایشگاه‌ها را نمی‌سازند بلکه دولت‌ها این کار را انجام می‌دهند و ژورنال‌ها هستند که مقالات علمی را منتشر می‌کنند. بنابراین دانشمندان به خواست اجتماع دیگر کار می‌کنند و مقبولیت خود را تحت عناوینی ازجمله ISI و اسکوپوس و... به دست می‌آورند. پرسش این است که آیا مدلی برای خروج از وضعیت کنونی جهان وجود دارد. پاسخ مثبت است و ما باید با رجوع به قرآن برای زندگی اجتماعی خود مدل داشته باشیم. 


عضو هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: مقام معظم رهبری می‌فرمایند «تحول صحیح احتیاج دارد به پشتوانه‌ فکری؛ یعنی هر حرکت بی‌پشتوانه فکری را نمی‌شود تحول دانست. بعضی از حرکت‌های سبک و سطحی را نمی‌شود به حساب تحول گذاشت؛ تحول پشتوانه فکری می‌خواهد... ما بایستی از دارایی‌های معنوی‌مان در این زمینه استفاده کنیم که عبارت است از احکام اسلام و مقررات اسلامی و آیات کریمه‌ قرآن و کلمات اهل‌بیت (علیهم السلام)؛ از اینها باید استفاده کنیم و بر اساس اینها باید تحول ایجاد بکنیم.» 

دکتر طهرانچی با بیان اینکه قرآن کتاب هدایت است، گفت: قرآن کتاب علم و تاریخ نیست اما علم و تاریخ به نیکی در آن بیان شده و اشارات جدی به پدیده‌های انسانی، اجتماعی و طبیعی در آن وجود دارد. قرآن دارای گزاره‌های سبک زندگی ساز و درهم تنیدگی حکمرانی و سبک زندگی است و کتابی است که تحول فرهنگی علمی تمدن‌ساز را بشر با آن تجربه کرده است. 

وی با بیان اینکه تحول در نگاه به علم دارای چیستی، چرایی و چگونگی است، اظهار داشت: منطقه اصلی منازعه در پایه بحث یعنی سیاست‌گذاری، آینده‌نگاری و سنت و قواعد حاکم است. برای درک این موضوع باید گفت نظریه‌های علمی متعلق به افراد و دانشمندان است اما کدام نظریه باید مورد پذیرش قرار گیرد؟ ما در قرآن سنت‌ها و قواعد حاکم در خلقت را داریم و این موضوع شرط لازم برای پذیرش نظریه است که می‌تواند در کنار شرط کافی که همان موضوعات مربوط به سادگی نظریه، اقبال دانشمندان و... است، قرار گیرد.

دکتر طهرانچی در ادامه به سوره مبارکه روم اشاره کرد و افزود: در زمان پیامبر مکرم اسلام (ص) که قرآن نازل شد، روم میراث‌دار یونان و دارای حاکمیت تمدنی بود و خداوند در این سوریه می‌فرماید روم شکست خورده و پیروز می‌شود و خبر از رفتن و آمدن تمدن‌هاست اما در آیه 60 این سوره آمده است که این تمدن‌ها می‌آیند و می‌روند اما وعده خداوند قطعی است که مؤمنان می‌آیند و حکومتی دینی تشکیل می‌دهند و دین را حاکم می‌کنند. 

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی گفت: جایی که بحث درباره تمدن روم است، خداوند می‌فرماید «یَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَیاةِ الدُنْیا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ». در مقابل این گروه که ظاهر دنیا را می‌بینند و از آخرت غافل هستند، گروهی قرار دارند که «أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِیمانَ» هستند و علم و ایمان را توأمان دارند. این افراد مقهور عمران و آبادانی نمی‌شوند. غرب الاهیت و خالقیت خداوند را پذیرفته اما از ربوبیت و آخرت غافل است و ارتباط آنها با انفس و آفاق که آیات الهی هستند، قطع است و خداوند آنها خدای ساعت‌ساز است که کاری با اداره خلقت ندارد اما از نظر ما مسلمانان؛ باید به سمع و ابصار و افئده توجه داشت چرا که ابصار به تنهایی راهی به خداوند ندارد و باید تعقل و فراگیری مدنظر باشد.

وی با بیان اینکه خداوند عالم را مسخر انسان قرار داده است، گفت: اینکه چگونه علم را رهبری کنیم، مهم است چرا که در طول تاریخ تمدن‌های زیادی حکمرانی داشتند اما علمشان نتوانست بشر را به سعادت برساند. درست است که خداوند اجازه دست‌ورزی را به انسان داده اما انسان در خلقت الهی به وجود آورده است و زیست‌شناسان و برخی دانشمندان تابع امر شیطان بوده و در خلقت خداوند تغییر ایجاد کرده‌اند. این موضوع حاکی از فقر ارزش‌هاست؛ همانطور که اخیراً شاهد ازدواج رئیس کنست رژیم صهیونیستی با هم‌جنس خود بودیم که با تغییرات ژنتیکی و بیولوژیکی، صاحب فرزند شدند. سیاست‌گذاری که مد نظر ماست، در قرآن تحت عنوان تبیین و «وَ یُبَیِنُ اللَهُ لَکُمُ الْآیاتِ وَ اللَهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ» آمده است. بنابراین ما با دو گزاره علم و حکمت مواجه هستیم. 

وی با اشاره به اهمیت توجه به علم و پژوهش گفت: مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تأکید فرموده‌اند که «دانش،‌ آشکارترین وسیله عزت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است. دنیای غرب به برکت دانش خود بود که توانست برای خود ثروت و نفوذ و قدرت دویست‌ساله فراهم کند و با وجود تهیدستی در بنیان‌های اخلاقی و اعتقادی، با تحمیل سبک زندگی غربی به جوامع عقب‌مانده از کاروان علم، اختیار سیاست و اقتصاد آنها را به دست گیرد.» ایشان همچنین می‌فرمایند «یکی از چیزهایی که حیات طیبه را تأمین می‌کند، پیش‌رانی در علم و تمدن جهانی است. یک ملتی بتواند در مجموعه‌ دانش جهانی و مدنیت جهانی، حالت پیش‌ران داشته باشد و جلو ببرد؛ برای ارتقای کل بشریت، یک نردبان جدیدی را جلوی پای بشریت بگذارد؛ این یکی از اجزای حیات طیبه است. غربی‌ها این‌جور نیستند؛ بله، پیشرفت‌های مادی زیاد آوردند، در این زمینه‌ها حرف‌های جدید زدند، هنوز هم دارند می‌زنند، منتها این را همراه کردند با چیزی که سقوط از این نردبان در آن حتمی است؛ بله، نردبان را جلوی پای بشر می‌گذارند منتها کاری می‌کنند که از این نردبان حتماً بشر سقوط خواهد کرد؛ اخلاق را فاسد می‌کنند.»

عضو هیئت امنای دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: کارکرد علم و فناوری، جهت‌دار است. باید فناوری و جهت آن برای منافع مردم باشد. برخلاف آنچه در غرب ارزش را مجموعه کنش‌های موردپسند اجتماع می‌داند، ما می‌گوییم حکمت جای ارزش قرار می‌گیرد که مجموعه کنش‌های انسانی است که از سوی خداوند ارزش‌گذاری می‌شود.

دکتر طهرانچی با تأکید بر اینکه بشر نیازمند حیات طیبه است، گفت: حیات طیبه جز از طریق پیشرانی در علم و فناوری حاصل نمی‌شود اما علم و فناوری نیازمند جهت‌گیری و سیاست علمی است و سیاست علم برمبنای ارزش‌های انسانی ختم به اینجا شد. چاره‌ای نیست مگر اینکه دانشمندان سیاست علم مبتنی بر حکمت داشته باشند تا به سرمنزل مقصود برسند.