موثرترین راه برای تزریق یا بلع دارو

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، دارو‌های مختلف از راه‌های متفاوت وارد بدن شده و بر کاستن از درد و بیماری اثر می‌گذارند، اما دانشمندان و داروسازان چطور دارو‌ها را طراحی می‌کنند که اثر جانبی کمتری بر دیگر اندام‌ها و بافت‌ها بگذارند؟

بر اساس این گزارش، شاید این سوال برای شما پیش آمده باشد وقتی یک قرص مسکن برای بهبود سردرد می‌خورید، قرص چطور در بدن شما راه می‌پیماید و با رسیدن به محل درد، آن را کاهش می‌دهد؟

پاسخ کوتاه این است: در واقع مولکول‌ها نمی‌توانند در بدن حرکت کنند و تصمیم بگیرند در نهایت به کجا برسند. اما پژوهشگران از نظر شیمیایی مولکول‌های دارویی را به نحوی طراحی می‌کنند که دارو‌ها بیشتر بر اندام‌هایی که می‌خواهیم و کمتر بر آن‌ها که نمی‌خواهیم، اثر گذارند.

محصولات دارویی شامل بیشتر از یک داروی فعال هستند که مستقیم بر بدن ما اثر می‌گذارد. دارو‌ها حاوی مواد غیرفعال و مولکول‌ها نیز می‌شوند که میزان پایداری، جذب، طعم و دیگر خصوصیات را تقویت می‌کند که در نهایت در عملکرد دارو اثر دارد. برای نمونه یک قرص مسکن آسپرین حاوی موادی است که هم از شکسته شدن قرص در زمان حمل و نقل جلوگیری می‌کند و همزمان باعث می‌شود درون بدن شکسته شود.

دارو‌ها چطور در بدن جذب می‌شوند؟

وقتی دارویی را می‌خورید، پیش از اینکه مولکول‌های دارو وارد جریان خون بشوند در معده و روده‌ها حل می‌شوند وقتی دارو به خون می‌رسد، در کل بدن و تمام اندام‌ها و بافت‌ها می‌چرخد.

مولکول‌های دارو با اتصال به گیرنده‌های متفاوت روی سلول‌ها می‌توانند موجب پاسخ‌های متفاوتی شوند. حتی با اینکه دارو‌ها برای هدف قراردادن گیرنده‌های مشخصی طراحی شده‌اند تا تاثیر مطلوب را بگذارند، ممکن نیست مانع از چرخش آن‌ها در خون و اتصال آن‌ها به اندام‌ها یا بافت‌های غیرهدف شد که آثار جانبی غیرمطلوب دارد.

مولکول‌های داور در خون می‌چرخند و با گذشت زمان آثار آن‌ها کاهش می‌یابد و در نهایت با ادرار از بدن خارج می‌شوند. همچنین میزان جذب مولکول‌های دارویی توسط لایه بیرونی روده به محتوای شیمیایی دارو بستگی دارد و به همین دلیل برخی دارو‌ها کاملا یا برخی اصلا جذب نمی‌شوند و با مدفوع دفع می‌شوند.

از آنجا که همه دارو جذب نمی‌شود، برخی دارو‌ها مانند دارو‌های فشار خون بالا و آلرژی‌ها مرتب خورده می‌شوند تا جایگزین مولکول‌های از دست رفته دارویی شوند و سطح دارو در خون برای حفظ اثر آن بر بدن باقی بماند.

رسیدن دارو به محل موردنظر در بدن

راهکاری کارآمدتر برای رساندن دارو به خون در مقایسه با قرص و کپسول، تزریق دارو به صورت مستقیم داخل رگ است. با این روش همه دارو مستقیم وارد جریان خون شده و از کاهش اثر آن بر اثر تجزیه در معده جلوگیری می‌شود.

دارو‌های بسیاری که وریدی تزریق می‌شوند از جمله دارو‌های زیستی هستند و با روش‌های زیست‌فناوری و استفاده از مواد اولیه از دیگر ارگانیسم‌ها ساخته می‌شوند.

متداول‌ترین نوع این دارو‌ها نوعی داروی سرطان موسوم به آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (monoclonal antibodies) پروتئینی است که به سلول‌های سرطانی می‌چسبد و آن‌ها را می‌کشد. این دارو مستقیم داخل رگ تزریق می‌شود؛ زیرا معده انسان نمی‌تواند بین هضم یک پروتئین درمانی و پروتئین موجود در ساندویچ چیزبرگر تمایز قائل شود.

میزان دارو در موارد دیگر باید زیاد باشد تا اثر گذارد؛ مانند آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت‌های شدید که باید تنها از طریق تزریق وارد بدن شوند. در حالی که افزایش غلظت دارو می‌تواند موجب اطمینان از رسیدن و چسبیدن مولکول‌های دارویی به محل‌های دقیق درد برای اثرگذاری درمانی شود، همچنین احتمال اتصال آن‌ها را به محل‌های دیگر و خطر اثر جانبی دارو را بیشتر می‌کند.

یکی از راه‌ها برای کاهش آثار جانبی دارو و رساندن آن به محل مورد نیاز، استفاده یا تزریق آن دقیقا در همان محل است. مانند مالیدن پماد به حساسیت‌های پوستی یا استفاده از قطره‌های چشمی برای جلوگیری از حساسیت.

در حالی که مولکول برخی دارو‌ها در نهایت جذب جریان خون می‌شوند، به اندازه کافی رقیق شده‌اند که میزان دارویی که به دیگر محل‌های بدن می‌رسد بسیار کم است و اثر جانبی چندانی ایجاد نمی‌کند. بر همین اساس افشانه‌های تنفسی دارو را مستقیم به ریه می‌رسانند و از اثر آن بر دیگر نقاط بدن جلوگیری می‌کنند.

رضایت بیمار

یکی از کلیدی‌ترین وجوه طراحی همه دارو‌ها این است که بیمار دارو را به اندازه کافی و در زمان درست مصرف کند. از آنجا که مصرف چندباره دارو در یک روز برای بسیاری افراد دشوار است، داروسازان و پژوهشگران تلاش می‌کنند فرمولاسیون دارو‌ها را طوری طراحی کنند که نیاز باشد تنها یک بار در روز یا حتی کمتر مصرف شوند.

استفاده از قرص‌ها، افشانه‌های تنفسی یا افشانه‌های بینی نسبت به تزریق متداول‌تر است، زیرا تزریق به معنای نیاز برای رفتن به درمانگاه است. ارزان‌تر و کم آسیب‌تر این است که دارو به شکلی طراحی شود که بیمار هر زمان نیاز داشت آن را به هر شکل محتمل مصرف کند. اما گاهی تزریق تنها راه طراحی یک داروی کارآمد است.

حتی با وجود توسعه علم پزشکی برای درک بهتر از بیماری برای توسعه دارو، این امر به بیمار بستگی دارد که دارو اثرگذار باشد یا خیر.