کاهش نرخ رشد جمعیتِ آبادان و خرمشهر

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آبادان؛ ایران کشوریست با بیش از ۸۴ میلیون نفر جمعیت. درکشورمان بر اساس آخرین آمار رشد اقتصادی یک ممیز هشت دهم درصد و تورم نیز ۳۹ و بیکاری ۱۲ درصد ارزیابی شده است. (البته این آمار دائما در نوسان است)
(http://www.amareiran.org/)
آمار ارائه شده بر اساس میانگین کشوریست و درصد نوسان آن در نقاط مختلف کشور متفاوت است. بدون شک از لحاظ آماری، بین نقاط کم برخوردار تفاوت‌های فاحشی با نقاط برخوردار کشور وجود دارد و میانگین آمار کشوری دارای متغیر‌های فراوانی است. به عنوان نمونه میانگین بیکاری و یا رشد جمعیت در نقاط کم برخوردار قطعا بسیار با سایر نقاط تفاوت دارد.
جمعیت و توسعه
بدون شک افزایش منطقی و معقول جمعیت یکی از ضروریات کشورمان است که بی توجهی به آن می‌تواند جامعه را با بحران اجتماعی و حتی اقتصادی مواجه کند. بدیهی است چنانچه برنامه ریزی و سرمایه گذاری‌های لازم در خصوص استفاده از ظرفیت نیروی انسانی موجود و همچنین افزایش آن در آینده نشود، نه تنها جمعیت به عنوان یک عامل اصلی توسعه عمل نخواهد کرد، بلکه خود به عنوان یک چالش فزاینده نیز خواهد بود. چرا که کنترل و بهره مندی از جمعیت نیازمند برنامه ریزی در بخش‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است تا کشور بتواند از سرمایه انسانی به نحو احسن در جهت پیشبرد اهداف داخلی و بین المللی استفاده بهینه کند.
مهمترین چالش امروز جمعیتی کشورمان، کاهش سطح باروری و پیری جمعیت است به گونه‌ای که به گفته کارشناسان باروری در ۳۰ سال آینده روند کاهشی خواهد داشت و کشور را با بحران جدی جمعیتی مواجه خواهد کرد و تنها راه نجات از این بحران برنامه ریزی و نیز اجرای دقیق سیاست‌های افزایش جمعیت است تا دچار بحران پیری و نیز کاهش جمعیت نشویم.
کاهش رشد جمعیت
بعد از انتشار نتایج سرشماری ۱۳۶۵ و مشاهده‌ی رشد بالای جمعیت طی دهه‌ی ۱۳۶۵-۱۳۵۵ دولت متوجه سنگینی بار افزایش جمعیت و نگران تأمین نیاز‌های مختلف آن در سال‌های آتی شد و به فکر احیای سیاست قدیمی کنترل جمعیت افتاد (البته سیاست کنترل جمعیت برای اولین بار در دهه‌ی ۱۳۵۵-۱۳۴۵ به‌طور رسمی اجرا شده بود).
دولت وقت در خرداد ماه ۱۳۶۷، سیاست تحدید موالید را اعلام کرد و متعاقب آن برنامه‌های تنظیم خانواده را به اجرا درآورد. در دهه‌های بعد سیاست‌های تنظیم خانواده به موفقیت چشمگیری دست یافت. فرزند آوری در نیمه دوم دهه ۱۳۶۰ و اوایل دهه ۱۳۷۰ به اندازه‌ ای کاهش یافت که تعبیر «انقلاب باروری» در مورد آن مصداق پیدا کرد.
(فتحی، الهام، نگاهی به گذشته، حال و آینده جمعیت ایران، پژوهشکده آمار، https://srtc.ac.ir/analytical-reports/ID/۵۱۱۲/)
رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این زمینه معتقد است که با توجه به کاهش تعداد تولد‌ها در سه ماهه اول سال جاری، پیش‌بینی می‌شود نرخ رشد جمعیت بسیار کم شود.
محمد جواد محمودی با بیان اینکه نرخ رشد طبیعی جمعیت با نرخ رشد جمعیت متفاوت است، تاکید کرد: در نرخ رشد جمعیت، نرخ مهاجرت نیز مورد محاسبه قرار می‌گیرد، اما در نرخ رشد طبیعی جمعیت، نرخ زاد و ولد و نرخ مرگ و میر محاسبه می‌شود؛ لذا بر این اساس در سال ۱۳۹۸ نرخ رشد طبیعی جمعیت حدود ۰.۹۵ درصد بوده، اما سال ۹۹ این نرخ به ۰.۷۳ درصد رسیده است.
بنابر اظهارات وی و طبق برآورد‌های انجام شده بر مبنای نتایج سرشماری، جمعیت ایران در پایان سال ۱۳۹۹ به حدود ۸۴ میلیون نفر رسیده است؛ مطابق نتایج سرشماری، نرخ رشد جمعیت از ۳.۲ درصد در سال ۱۳۶۵، به ۱.۲۹ درصد در سال ۱۳۹۰، و ۱.۲۴درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. برآورد‌ها نشان می‌دهد که نرخ رشد طبیعی جمعیت در حال حاضر به کمتر از ۱ درصد (۰.۷۳ درصد) رسیده است، ضمن آنکه پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم؛ مطلوب نبودن این اتفاق ناظر بر این است که هر زمان نرخ رشد جمعیت کاهش یابد، درصد جمعیت سالخورده‌ها زیاد و افراد در معرض کار کم می‌شوند.
(شواری عالی انقلاب فرهنگی https://sccr.ir/News/۱۷۹۱۲/۱/)
آبادان و خرمشهر و بحران کاهش رشد جمعیت
آبادان و خرمشهر هم که در طی چهار دهه گذشته با بحران‌های فراوانی از جمله جنگ تحمیلی و ویرانی‌های پس از آن، بحران آب، مسئله بازسازی (که هنوز به پایان نرسیده) را دست به گریبان بوده و بسیاری از این مشکلات نیز به رغم گذشت سالیان طولانی هنوز لاینحل باقی مانده اند، و همه این‌ها مشکلات مضاعفی است که کاهش رشد جمعیت را در این دو شهرستان دامن زده است و مانع فرزند آوری خانواده‌ها شده است.
بر اساس گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خوزستان که در سال ۱۳۹۵ ارائه کرده است، نرخ رشد جمعیت در شهرستان آبادان با یک ممیز ۸۹ صدم درصد و در خرمشهر با ۸۹ صدم درصد بوده است که نسبت به دهه‌های قبل کاهش فاحشی را نشان میدهد که این خود هشداری برای برنامه ریزان کشور است
گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان خوزستان https://www.mpo-kz.ir/uploads/۲۰۱۹/۰۷/
سایت آمار کشور هم نشان می‌دهد که جمعیت شهرستان آبادان از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ یعنی طی ۵ سال کمی بیش از ۲۶ هزار و ۶۰۰ نفر و جمعیت خرمشهر طی همین مدت هفت هزار و ۲۷۵ نفر افزایش داشته که آمار قابل تامل و در عین حال هشدار دهنده ایست
نرخ رشد ۱۳۹۵، ۱۳۹۰، ۱۳۷۵، ۱۳۷۰ سال
۸۹ / ۱، ۲۹۸۰۹۰، ۲۷۱۴۸۴، ۲۵۲۰۴۷، ۹۶۸۷۰ جمعیت آبادان
۸۷ /۰ ، ۱۷۰۹۷۶، ۱۶۳۷۰۱، ۱۲۹۳۴۶، ۴۰۹۶۶ جمعیت خرمشهر
موانع فرزند آوری و رشد جمعیت:
قطعا موانع و دل نگرانی‌هایی وجود دارد که موجب شده رشد جمعیت تا این حد کاهش یابد لذا دانستن و توجه این علل و عوامل و نیز ریشه یابی آن‌ها ضروری است تا کارگزاران با توجه به آن‌ها راهکار‌هایی را برای رفع این موانع و نیز رشد معقول ومنطقی جمعیت اتخاذ کنند.

از جمله علل و عواملی که موجب کاهش رشد جمعیت شده است عبارتند از:
- وضعیت نامناسب شهری در این دو شهرستان که یاس و نا امیدی را در دل شهروندان نسبت به آینده فرزندانشان در منطقه ایجاد می‌کند.

• تاخیر و صعوبت ازدواج جوانان
• عدم اطمینان به ادامه زندگی مشترک
• الگوی مسکن و فرهنگ اجاره مسکن (ناسازگار با خانواده‌های بیش از دوفرزند)
• نگرانی از مسئولیت‌های بچه داری و محدودیت‌های آن
• مشکلات اقتصادی و هزینه‌های زیاد فرزندپروری
• نگرانی از تربیت صحیح فرزندان
• نگرانی از آینده و آتیه فرزندان  
• نگرانی از بیکاری سرپرست خانواده اشتغال و نگرانی‌های آتیه زنان
• ناسازگاری تاهل و فرزند آوری با محدودیت‌های کنونی آموزش عالی
• هزینه‌های دوران بارداری، زایمان و شیردهی
• ضعف خدمات اجتماعی مادر و کودک در محیط اجتماعی، اداری و آموزشی
• شیوع و هزینه‌های درمان ناباروری و محدودیت مراکز آن
• نهادینه شدن فرهنگ فرزند کمتر زندگی بهتر
• عقیم سازی و استفاده بی رویه از اقلام پیشگیری
• مهاجرت
• شیوع غیراستاندارد زایمان غیرطبیعی و ترس از زایمان
• حرکت‌های معارض فرهنگی و قانونی
• ترس از فرزند معلول
• فقدان متولی، نظارت و ضمانت اجرای سیاست‌ها و قوانین مرتبط با جمعیت وخانواده
• نرخ بالای طلاق در منطقه:

(آبادان به همراه اهواز بیشترین میزان طلاق را در استان خوزستان دارند. https://www.isna.ir/news/۹۷۱۰۱۵۰۷۹۴۳)
راهکار‌ها
بدون شک تشویق به ازدواج یکی از موارد مهم افزایش جمعیت است.
رییس دانشگاه علوم پزشکی آبادان در این زمینه گفت: باید با استفاده از افراد تاثیرگذار در جامعه همچون امامان جمعه و سایرین، جوانان را به امر مهم ازدواج ترغیب و تشویق کنیم. 
محمد محمدی همچنین گفت: برخی زوج‌های جوان نیز نا بارور هستند و لذا کادر درمان علوم پزشکی باید در امر تشخیص و درمان ناباروری زوج‌ها با حداقل هزینه اقدام و این مشکل را برطرف کنند.
وی به اعمال برخی مشوق‌ها برای فرزند آوری زوج‌های جوان اشاره کرد و افزود: این مشوق‌ها می‌تواند مالی، اقتصادی و یا درمانی باشدکه این امر نیازمند همکاری همه نهاد‌های ذیربط است.
رییس دانشگاه علوم پزشکی آبادان ابراز امیدواری کرد: با همکاری همه نهادهاو ادارات ذیربط شاهد رشد مطلوب فرزند آوری در منطقه باشیم.
البته راهکار‌های فراوانی برای افزایش نرخ رشد جمعیت در کشور وجود دارد که توجه به این سیاست‌ها و اجرای صحیح آن‌ها می‌تواند برای رفع معضل کاهش رشد جمعیت کارگشا باشد:
برخی از این راهکار‌های پیشنهادی عبارتند از:

• آموزش خانواده‌ها و کاهش نرخ طلاق
• رفع موانع ازدواج
• تشویق و ترغیب خانواده‌ها به فرزند آوری و فرهنگ سازی در این زمینه
• ترویج سبک زندگی اسلامی-ایرانی
• ارتقای امید به زندگی
• تکریم سالمندان
•  توانمندسازی جمعیتِ در سن کار
• بازتوزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت
•  حفظ و جذب جمعیت در روستا‌ها و مناطق مرزی
•  مدیریت مهاجرت
• رصد مستمر سیاست‌های جمعیتی در ابعاد کمّی و کیفی
• زدودن فرهنگ غلط فرزند کمتر زندگی بهتر
  دولت برای فرزندآوری چه تسهیلاتی می‌دهد؟
  البته دولتمردان هم برای رفع این معضل و مقابله با کاهش رشد جمعیت تدابیری هم اندیشیده اند و تسهیلاتی را در نیز نظر گرفته اند تا خانواده‌ها را به فرزند آوری تشویق کنند. این تسهیلات عبارتند از:
  -پرداخت یک میلیون بلاعوض جهت سرمایه‌گذاری بورس به نام فرزندان متولد سال ۱۴۰۰ و بعد از آن.
  -افزایش ۲۵ درصد سقف تسهیلات مسکن جهت خرید و ساخت و جعاله به ازای هر فرزند و افزایش دو ساله دوره بازپرداخت.
  -تسهیلات قرض‌الحسنه برای تولد فرزند اول تا پنجم و بالاتر به ترتیب از ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان با تنفس شش ماهه.
  تولد فرزند دوم به بعد:
  -فروش بدون نوبت و بدون قرعه‌کشی خودروی ایرانی به قیمت کارخانه پس از تولد فرزند دوم به بعد به مادران.
  -تسهیلات قرض‌الحسنه برای تولد فرزند دوم ۲۰ میلیون تومان با تنفس شش ماهه.
  تولد فرزند سوم به بعد:
  -تامین زمین یا واحد مسکونی حداکثر ۲۰۰ متری به قیمت تمام شده با ۲ سال تنفس وهشت سال قسط بندی پس از تولد فرزند سوم.
  -اختصاص وام ۱۵۰ میلیون تومانی ودیعه، خرید یا ساخت مسکن برای خانواده‌های فاقد مسکن با باز پرداخت ۲۰ ساله مشروط به تولد فرزند سوم به بعد در سال ۱۳۹۹ یا پس از آن.
  -امکان استفاده مجدد از امکانات دولتی تامین مسکن خانواده‌ها پس از تولد فرزند سه به بعد.
  -معافیت مالیاتی اشخاص حقیقی به ازای فرزند سوم به بعد، هر فرزند ۱۵ درصد مشروط به تصویب در بودجه سنواتی.
  -تسهیلات قرض‌الحسنه برای تولد فرزند سوم تا پنجم و بالاتر به ترتیب از ۳۰ تا ۵۰ میلیون تومان با تنفس شش ماهه.
  -حق بهره‌برداری زمین با هدف تولید و کشاورزی و اشتغال و تخفیف ۲۵ درصد هزینه واگذاری با پنجاه درصد افزایش طول دوره بازپرداخت برای تولد فرزند ۳ به بعد.
  -افزایش سنوات خدمت به میزان یک سال به ازای هر فرزند پس از تولد فرزند سوم تا پنجم.
  -افزایش سوابق بیمه بیمه‌گذار زنان خانه‌دار روستایی و عشایری با تولد فرزند چهارم و پنجم به ازاء هر فرزند ۲ سال.
  تجارت نیوز https://tejaratnews.com/
  از حرف تا عمل
  خانم دناک یکی از مادرانی است که فرزند چهارم خود را در اسفند ماه سال گذشته به دنیا آورده است. وی با گله مندی بسیار می‌گوید: تسهیلات زیادی را برای مادرانی که فرزند سوم به بعد خود را طی چند ماه گذشته بدنیا آورده اند اعلام شده است، اما عملا هیچ امتیازی به این مادران و خانواده آنان داده نمی‌شود.
  وی به عنوان نمونه گفت: طبق آنچه مصوب شده فرزند چهارم من می‌بایست تا پنج سالگی از خدمات درمانی کاملا رایگان برخوردار شود، اما عملا چنین چیزی وجود ندارد و همه هزینه‌های درمانی فرزندم به نرخ روز از ما گرفته شد و در هیچ زمینه درمانی برای فرزندم امتیازی تعلق نگرفت.
  وی افزود: طبق آنچیزی که اعلام شده، مادرانی که فرزند سوم به بعد خود را طی چند ماه گذشته به دنیا آورده باشند وام ۸۰ میلیونی و نیز خودرو بدون نوبت تعلق می‌گیرد و ما نیز برای هر دو مورد اقدام کردیم که در مورد وام ۸۰ میلیون به ما گفته شده که این وام اصلا به استان خوزستان تعلق نمی گیرد. در مورد خودرو هم امتیازی وجود ندارد و مادران می‌توانند بصورت کاملا عادی در قرعه کشی خودرو شرکت کنند و اینکه می‌گویند به چنین مادارانی خودرو بدون نوبت تعلق میگیرد اصلا صحت ندارد.
  خانم دناک تاکید کرد: همانگونه که قبلا گفتم هیچ امتیازی به من و فرزندم تعلق نگرفته است.
  حال این سوال مطرح می‌شود که چرا این همه امتیازی که مجلس و دولت برای مادرانی که از آبان ماه گذشته فرزند سوم به بعد خود را بدنیا آورده باشند اعلام شده بود، تعلق نگرفته و همه این امتیازات فقط در حد حرف و شعار باقی مانده است.
  قطعا با چنین شعار‌های بدون عمل سیاست‌های افزایش جمعیت ره به جایی نمی‌برد. حتی این وعده‌ها موجب سرخوردگی مادرانی است که به این امتیازات دلخوش کرده بودند.
  خانم مالکی هم مادریست که فرزند پنجمش را سال گذشته به دنیا آورده بود با گله مندی بسیار گفت: همه امتیازاتی که به فرزند سوم به بعد تعلق میگیرد متعلق به آبان ماه سال ۱۴۰۰ به بعد هست یعنی مادرانی که قبل ازآن صاحب فرزند سوم یا چهارم و یا پنجم شده اند هیچ امتیازی به آنان تعلق نمی‌گیرد که این امر اجحاف در حق مادرانی است که سومین یا چهارمین فرزند آنان کمی قبل از این تاریخ به دنیا آمده است.
  وی افزود: اکنون فرزند خردسال من از هیچ امتیاز درمانی و یا کمک هزینه برخوردار نیست و کوچکترین امتیازی هم شامل حال
  خانواده ما نشده است و من با داشتن پنج فرزند که دوتای آنان خردسال هستند نیازمند کمک و مساعدت مسئولان هستم، زیرا شرایط زندگی و هزینه فرزندانم بسیار زیاد است.
  هم درد را میدانیم و هم درمان را، اما...
  طبق آنچه که به اختصار آورده شده کارشناسان هم به علل و عوامل بحران کاهش رشد جمعیت آگاهی دارند و هم راهکار‌های مفیدی برای گذر از این بحران ارایه داده اند، اما گویی متاسفانه عزم جزمی برای مقابله با این معضل نیست و همه راهکار‌ها فقط در حد شعار باقی مانده است.
  مادران زیادی از نبود امتیازاتی که اعلام شده، اما عملی نمی‌شود گله‌مند هستند و این امتیازات اعمال نشده خانواده را بیشتر دلسرد هم کرده است. معلوم نیست چرا مسئولان جلسات فراوان برگزار و بحث‌های زیادی را برای معضل کاهش رشد جمعیت برگزار کردند، اما تصمیمات خود را عملی نمی‌کنند.
  اگر نمی‌خواهند و یا نمی‌توانند تسهیلات و امتیازاتی به خانواده‌هایی که در جهت فرزند آوری اقدام می‌کنند بدهند پس چرا اعلام میکنند؟ حال که پس از برگزاری جلسات متعدد امتیازات و تسهیلاتی برای این خانواده‌ها در نظر گرفته شده پس چرا اعمال نمی‌شود؟
  ظاهرا قبل اینکه برای کاهش رشد جمعیت تصمیم گیری شود می‌بایست عزمی برای اجرای آن باشد در غیر اینصورت تصمیمات اینچنینی را به جایی نخواهد برد و معضل کاهش رشد جمعیت بیش از پیش بر ساختار اجتماعی و اقتصادی کشورمان فشار وارد خواهد آورد.

تالیف :شاپور زبردست