معجزه آبخیزداری / بودجه ناچیز قزوین برای طرح‌های آبخیزداری

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور می گوید: این طرح تاکنون فقط درحدود ۲۰ درصد اراضی سیل خیز کشور عملیاتی شده و قانون برنامه ششم توسعه دراین مورد نیز، اجرا نشده است.

پرویز گرشاسبی اعلام کرده ۳ هزار و ۵۰۰ سیل در ۲۰ سال اخیر، در کشور رخ داده و خسارت هر سیل نیز طبق قیمت‌های سال ۱۳۹۸، بیش از ۴۰ میلیارد تومان بوده است؛ بنابراین مجموع کل خسارت‌های ناشی از سیل، بیش از ۱۴۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. این عدد معادل ۳ و نیم برابر یارانه نقدی در یک سال و بیش از ۱۰ درصد کل بودجه کشور در سال ۱۴۰۰ است.

 

 

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین می گوید: بودجه سالیانه استان برای اجرای طرح‌های آبخیزداری  فقط ۶۱۰ میلیون تومان  است  که این رقم باید افزایش یابد.

محسن قاسم زاده می افزاید: ۳۰ میلیارد تومان ازاعتبارات ملی برای آبخیزداری سال گذشته به استان اختصاص یافت که موجب سرعت اجرای طرحهای آبخیزداری در استان شد .

قاسم زاده اضافه کرد: ما با ایجاد سازه‌های تأخیری در مناطق بالادست، آب را ذخیره می‌کنیم تا قنات‌ها پر آب شوند و هم از ریزش رسوبات به مناطق پایین دست جلوگیری شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین می گوید: ساخت سدها پیامدهایی  دارد که با آبخیزداری باید از چالش های آن پیشگیری کرد تا شاهد انباشت رسوبات در پشت سدها نباشیم که در این راستا آمادگی داریم با همکاری شرکت آب منطقه ای برای اجرای طرح آبخیزداری  از جمله در سد نهب اقدام لازم صورت گیرد.

او می افزاید: ۱۳۰ میلیارد تومان اعتبار امسال برای اجرای طرح برای آبخیزداری استان اختصاص داده شده که می توانیم بخشی از این طرح ها را عملیاتی کنیم.

به گفته قاسم زاده تمرکز طرح های آبخیزداری در استان قزوین بر کنترل سیلاب و ذخیره آب های زیرزمینی و جلوگیری از فرسایش خاک است که به صیانت از منابع آب و خاک کمک می کند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین احداث بندهای ملاتی، خشکه چینی و سنگ توری (گاویونی) در حوزه های آبخیز شهرستان های مختلف به ویژه قزوین، تاکستان و آوج را از جمله مهمترین طرح های آبخیزداری اجرا شده در استان ذکر می کند .

قاسم زاده با بیان اینکه طی سه سال، اعتبارات طرح های آبخیزداری از محل صندوق توسعه ملی تامین شده است، می گوید: این مهم موجب تقویت اعتبارات و افزایش تعداد طرح های آبخیزداری در استان به ۱۱ حوزه آبخیز  منجر شده است .

 

 

طبق اطلاعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، ۱۲۵ میلیون هکتار از اراضی کشور در معرض سیل قراردارد و حدود ۶۰ میلیون نفر در این مناطق سیل خیز زندگی می‌کنند.

 

گرچه بارش باران برای جلوگیری از خشکسالی و تأمین آب بسیار حائز اهمیت است و باریدنش جوانه‌های امید را در دل مردم زنده می‌کند، اما رگباری بودن بارش‌ها و نبود سازه‌های آیخیزداری و آبخوان داری  سبب به هدر رفتن آب و گاهی نیز به راه افتادن سیل و خسارت می‌شود.

اگرچه سیل، حادثه مخربی است که با توجه به شرایط اقلیمی کشور ایران و از جمله استان قزوین هر چند سال یک بار تلفات وخسارت هنگفتی برجا می‌گذارد، اما با اجرای برنامه‌های پیشگیرانه و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌توان آن را به فرصتی برای توسعه تبدیل کرد.

سیل یک پدیده طبیعی است که در هنگام بروز مانند هر بلای طبیعی دیگری دارای آثار تخریبی غیر قابل اجتناب است.

براساس جغرافیای طبیعی کشورمان و میزان حادثه خیزی برخی مناطق آن در بعضی موارد اثرات سوء ناشی از وقوع سیل کمتر از زلزله نبوده و پیشگیری نکردن از وقوع آن می‌تواند خسارات جانی و مالی جبران ناپذیری را بر جای گذارد.

کارشناسان معتقدند: پدیده سیل با وجود همه پیچیدگی هایش قابل بررسی و مطالعه است و می‌توان در مسیر مهار و کاهش خسارات آن و حتی بهره‌برداری اقتصادی از این پدیده راه‌حل‌های مناسبی جست و جو کرد.

تابستان پارسال بود که در اوج گرمای چِله تابستان در استان قزوین سیلاب جاری شد. در شهرستان آوج و بخش الموت شرقی خسارات زیادی برجای گذاشت بطوریکه ۷ نفر از هموطنانمان جان خود را ازدست دادند. سیل اخیر در آوج و الموت در یک صد سال اخیر بی سابقه بود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین می‌گوید: بارش‌های سال گذشته درمناطق  آوج و الموت در ۱۰۰ سال اخیر بی سابقه بوده و دوره بازگشت ۱۰ هزار ساله دارد.

بارش بیش از ۴۵ میلیمتر باران در مدت زمانی کمتر از ۴۰ دقیقه بی سابقه بود و حجم زیادی از خاک و رسوبات را به همراه داشت و موجب شکسته شدن بند آبخیزداری و تخلیه ناگهانی رسوبات شد و خسارت زیادی وارد کرد.

یدالله ملکی می‌افزاید: شدت بارش‌ها در یک فصل نامناسب زیاد بود و به علت فقر پوشش گیاهی منطقه نتوانست سیلاب را مانع شود و خسارت سنگینی به باغات آوج و بخش‌های الموت شرقی و غربی وارد شد.

 

 

مدیرکل منابع طبیعی استان قزوین می گوید: طرح‌های آبخیزداری در مناطق مختلف استان در جلوگیری از آسیب جدی هنگام بارندگی‌های شدید و وقوع سیل نقش مهمی را ایفا می‌کند و از این رو اجرا شدن آن‌ها ضروری است .

محسن قاسم زاده می افزاید: افزایش توجه به طرح‌های آبخیزداری در عرصه‌های منابع طبیعی در چهار سال اخیر و تخصیص بیش از 500 میلیارد ریال اعتبار برای اجرای این طرح‌ها در استان سبب شده که علاوه بر حفظ منابع طبیعی، از بروز خسارت به مردم در اثر وقوع سیلاب‌های متعدد نیز کاسته شود.

قاسم زاده اضافه می کند: سیل‌های رخ داده در استان قزوین طی چند سال اخیر نشان می‌دهد که سیلاب در مناطق آوج و الموت با توجه به توپوگرافی این نقاط ، بالقوه ساکنان مناطق مختلف بویژه روستاها را تهدید و هر سال بخش مهمی از زیرساخت‌های منطقه بویژه در حوزه راه  را ، وقوع  سیل‌ها آسیب جدی وارد می کند .

او می گوید: اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری در این مناطق  یکی از دلایل اصلی است که با بارندگی‌های شدید و طغیانی شدن رودخانه‌ها هر سال خسارت‌های سنگینی وارد می شود .

به گفته قاسم زاده در سنوات اخیر و با اعتبارت ابلاغ شده از محل صندوق توسعه ملی که با دستور مقام معظم رهبری صورت پذیرفت کارشناسان این اداره کل ضمن مطالعه مناطق مستعد اجرای پروژه‌های آبخیز، بر روند اجرای پروژه‌ها نیز نظارت دقیق دارند ، به گونه‌ای که در سیل گذشته الموت و آوج  کمترین خسارت به سازه‌های احداث شده وارد شد.

قاسم زاده می گوید: این میزان افزایش اجرای طرح‌های آبخیزداری بیانگر نگاه ویژه به پیشگیری از بحران و حفظ منابع طبیعی  و زیر ساخت‌های روستایی در مقابل سیلاب است.

 

 

وقوع سیلاب به دلایل طبیعی و انسانی از جمله فقر پوشش گیاهی، کافی نبودن لایروبی رودخانه‌ها و همچنین تغییر مسیر و رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها امری بدیهی است و خسارت‌های ناشی از آن نیز دور از انتظار نیست.

 

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای  قزوین می گوید: لایروبی و رفع تصرف برخی از قسمت‌های رودخانه‌ها و حریم آن‌ها  برای کاهش خسارت‌های سیلاب انجام می‌شود.

 

همه ساله در فصولی از سال به ویژه فصل بهار بارش‌های رگباری، روان آب‌ها و سیل‌های را به راه می‌اندازند که خسارات ناشی از آن بخش‌های مختلفی را درگیر و عده زیادی را متضرر می‌کند .

اما این سیلاب‌ها را می‌توان کنترل کرد و با برنامه‌های به موقع و کارشناسی شده به نحوی عمل کرد که میزان خسارات نیز کاهش یابد.

لایروبی رودخانه ها، رفع تصرف اراضی حاشیه آن ها، ساخت بندخاکی و سد در مناطقی که احتمال سیل وجود دارد و ساخت سازه‌های آبخیزداری از جمله راهکار‌هایی است که برای جلوگیری و یا به حداقل رساندن وقوع سیل می‌توان به کار بست.

این امر می‌طلبد که بودجه لایروبی و ساخت بند‌های خاکی و سد‌ها نیز افزایش یابد؛ لذا صرف هزینه برای جلوگیری از خسارت‌های سیل نوعی سرمایه گذاری به حساب می‌آید که می‌تواند تأسیسات و زیرساخت‌های مهم استان در حوزه‌های مختلف را از گزند خسارت حفظ کند. البته اجرای این طرح ها به همکاری و همراهی آحاد مردم نیاز دارد .

 

 

راه حل مقابله با وقوع سیل های مخرب چیست؟ در پاسخ به این سوال که منشا وقوع سیل های مخرب چیست ؟ کارشناسان متفق القول معتقدند:  «منشأ سیل  بر اثر فشار و استفاده بی رویه بر منابع طبیعی تجدیدپذیر است که بیشتر این زیست بوم ها به صورت زیست بوم های شکننده بوده که حتی دخالت مختصر بشر نیز سبب ایجاد سیر قهقرایی در آنها شده و آنها به سوی زیست بوم های ناپایدار سوق می دهد.

 

با عنایت به اینکه سطح وسیعی از کشور را مراتع خشک و نیمه خشک تشکیل می دهد. با این وجود بهره برداری نامناسب و بیش از حد از منابع طبیعی سبب به هم خوردن تعادل بوم شناسی زیست بوم های مرتع و بیابان شده که حاصل آن کاهش عمر مفید سدها، افزایش آمار سیل، از بین رفتن پوشش گیاهی و بیابانی شدن اراضی، تشدید خشکسالی، رانش زمین و فرسایش خاک شده است.

 

به علت نبود یک الگوی مناسب در بهره برداری از عرصه های طبیعی، توان این عرصه ها روز به روز در حال کاهش بوده و خسارت های ناشی از آنها در حال افزایش است.

 

تعرض به حریم رودخانه و و اشغال بستر آن نیز از یکی از عواملی است اقای ملکی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان  در این باره می گوید: « به عنوان مثال سیلی که چند سال گذشته در شیراز به علت تعرض به حریم مسیل و رودخانه و اشغال بستر رودخانه برای جاده سازی به وجود آمد را نباید فراموش کنیم، سیلی که علاوه بر خسارت های مالی زیاد، متأسفانه خسارت های جانی نیز به همراه داشت. لذا باید دخالت های نابجا در طبیعت و منابع طبیعی را کم کنیم.»

 

«راه حل این معضل، تغییر نگرش مدیران و سیاستگذاران از سمت راهبرد درمان به سمت راهبرد پیشگیری،  و مدیریت جامع آبخیزداری است. بی شک اصلاح ساختارهای کشاورزی و منابع طبیعی برای کاهش خسارات ناشی از رخدادهای طبیعی بسیار کمتر و منطقی تر از هزینه هایی است که باید برای جبران خسارات محتمل شود.»

 

وقوع سيل نه تنها سبب بروز خسارت هاي فراوان به امکانات، تاسيسات و جان افراد مي شود، بلکه سبب از بين رفتن  کشاورزي، يعني آب و خاک نيز مي شود. به همين سبب مهار و بهره برداري از سيل يکي از سياست هاي اصلي آبخيزداري در کشور باید باشد .

 

ماهيت طرح هاي آبخيزداري به گونه اي است که از يک سو با تاکيد بر حفظ و توسعه اراضي منابع طبيعي اثر يکي از عوامل بروز سيل را کاهش مي دهد، و از سوي ديگر با سياست بهره برداري از سيل، انگيزه بهره برداران را در روش هاي مهار سيلاب ترغيب مي کند.

 

از همین جهت می باشد که از آبخیزداری به عنوان معجزه یاد می‌شود. چرا که بگفته کارشناسان امر می‌تواند ۷۰ درصد خسارت‌های سیل را کاهش داده و آب‌های روانی که از دسترس خارج می‌شود را مدیریت کند.

 

 

طبق گفته های پژوهشگران در شرایطی که بیشتر مناطق کشورمان به علت تخریب بیش ازحد منابع طبیعی با بحران مواجه شده و ادامه این روند می تواند کشور ما را با مشکلات بسیاری مانند سیل های مخرب، کم آبی، طوفان، شن های روان، آلودگی محیط زیست، خشکسالی و قحطی رو به رو کند، بهترین راه مقابله با این مخاطرات و جلوگیری از تخریب بسیاری از زیرساخت ها و عرصه های طبیعی و همچنین آواره شدن مردم بخاطر سیل، آبخیزداری و اعمال مدیریت جامع حوزه آبخیز در کشور است. مساله ای که  عزم  جدی هر سه قوه را می طلبد .

 

یادآور می شود: منابع طبیعی استان قزوین شامل ۸۵۰ هزار هکتار مرتع، ۲۸ هزار هکتار جنگل و ۲۹ هزار هکتار بیابان است که ۶۰ درصد مساحت قزوین را  تشکیل می دهد.