چندپارگیِ حوزهِ درمانِ اعتیاد، سد راه پیشگیری

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، مرکز خراسان رضوی، پس از مدتها مرضیه را دیدم؛ تکیده و رنجور و با چهره ای خسته مقابلم نشست .کم و بیش در جریان زندگی اش و چالش هایی که با پسر جوانش داشت، بودم اما اینبار اوضاع خیلی تغییر کرده بود.

مرضیه می گوید : بیش از دوسال است که حال و هوای پسرم عوض شده است، گوشه گیری،خواب آلودگی و گاها پرخاشگری حالتهایی است که از او سر می زند.

پسر شاداب، خنده رو، پرحرف و اجتماعی من خیلی وقت بود دچار انزوا شده و این موضوع به شدت موجب نگرانی من شده بود.

اتفاقی که نباید، افتاده بود، همه حالات و رفتارهای فرزندم خبر از اعتیاد می داد یادم می آید هروقت که کلمه اعتیاد را می شنیدم بدنم به لرزه می افتاد و همیشه این ماجرا را جدای از خود و خانواده ام می دانستم.

حالت عجیبی داشتم گویی زلزله همه زندگیم را نابود کرده و یا سیل دارم و ندارم را با خود برده بود.

• نظارتها بسیار ناکافی

مرضیه از روزهایی می گفت: که برای نجات پسرش گاهی از بوستانها و پاتوقهای مختلف سر در می آورد و گاهی سوء مصرف فرزندش، پای او را به اورژانس و بیمارستان می کشاند.

او می گفت: پسر نوجوان من گاهی به دلیل استفاده بیش از حد از قرصهای روانگردان و برخی قرصهای خواب آور در بدترین وضع ممکن قرار می گرفت. قرصهایی از خانواده بنزودیازپین ها که اگر من برای تهیه بسته ای کوچک به داروخانه مراجعه می کردم پزشک به دلیل نداشتن نسخه از دادن آن خودداری می کرد اما پسر من این قرص را جعبه جعبه از برخی داروخانه ها تهیه می کرد.

مرضیه ادامه می دهد: اگر راهش را بدانی حتی می توانی انواع مواد وقرصهای روانگران را از برخی عطاری های سطح شهر به راحتی تهیه کنی و یا  به سراغ خرده فروشانی بروی که به راحتی آب خوردن، انواع و اقسام مواد مخدر و روانگردان از جمله کمیکال، بومب، کت و ال اس را در بوستان های شهر توزیع می کنند!!!

او می گوید : با اینکه فرزندم را از نظر مالی به شدت محدود کرده بودم اما هرشب با حال نامساعد به منزل بازمی گشت چرا  که دسترسی به مواد بسیار آسان و ارزان بود؛ حتی خود من یک بار به عنوان فردی که به مواد نیاز دارد به یکی از این بوستانهای محله که در منطقه مناسبی از شهر قرار دارد، مراجعه کردم؛ برای من هم تهیه مواد کاری بسیار راحت و آسان بود و همه حیرت من از اینکه مگر می شود تا این حد عدم نظارت .

مرضیه ادامه می دهد: پس از ماهها تقلا کردن و دست وپا زدن به این نتیجه رسیدم که بایدخودم برای نجات فرزندم آستین بالا بزنم؛ هر راهی را امتحان کردم از مراجعه به روانپزشکان و مشاوران مختلف تا نگهداری در کمپ های ترک اعتیاد و همچنین دست به دامان شدن هر فردی که در این زمینه اطلاعاتی داشت؛ تا مگر معجزه ای رخ دهد.

مشکلات فراوان کمپ های ترک اعتیاد

او به بستری شدن چند باره فرزندش در مراکز و کمپهای ترک اعتیاد اشاره می کند و می گوید : نخستین کمپی که مراجعه کردم تحت نظر یک روانپزشک به نام بود اما در آنجا فرزند من به حدی دارو دریافت می کرد که تعادل رفتاری و حرکتی نداشت و این سوال برای من همچنان بی پاسخ مانده است که  بیمار اعتیادی که تا این حد دارو دریافت می کند و به شدت گیج ومنگ است آیا شرایط دریافت مشاوره از روانشناس و مددکار را دارد.

مرضیه ادامه می دهد: درکمپ بعدی هم که حدود دو ماه ونیم پسر من در آن نگهداری  شد اتفاقی عجیبی رخ داد وآن اینکه نگهدارنده کمپ پس از ۱۸ سال پاکی دچار لغزش شد و این موضوع، لغزش تعدادی از مددجویان را نیز به دنبال داشت.

مر ضیه این را هم اضافه می کند: از حق نباید گذشت که در این روزهای سخت انسانهای شریف و دلسوز برای کمک به فرزند من کم نبودند، افرادی که همه وقت و توانشان را برای بهبود بیماران اعتیاد می گذارند و از هیچ کاروکمکی دریغ نمی کنند.

• پیشگیری اولین وآخرین راه

پس از شنیدن صحبت های مرضیه تصمیم گرفتم به سراغ یکی از درمانگران شهرمان بروم ؛ مرتضی یعقوبی کسی که سالهاست پای دردودل امثال مرضیه نشسته است .

این مددکار اجتماعی می گوید: مسئله پیشگیری را می توان در دو سطح خانواده و جامعه مطرح کرد؛ در خانواده باید بگویم که فکر کردن به اینکه فرزند من ممکن است مواد مصرف کند، به قدری دردناک است که بیشتر پدرها و مادرها صورت مسئله را پاک می کنندو این یک اشتباه بسیار بزرگ است.

یعقوبی ادامه می دهد: شاید مهمترین پیام برای برخی خانواده ها که فرزندشان درگیر اعتیاد شده است، این باشد که بیایید سرمان را از زیر برف بیرون بیاوریم و با شجاعت برای این موضوع راه حل پیدا کنیم.

این درمانگر اعتیاد، رابطه دوستانه پدر و مادرها با فرزندان و آشنایی با دوستان آنان، افزایش آگاهی و اطلاعات خانواده ها درباره اعتیاد و انواع مواد مخدر و ترغیب فرزند به فعالیتهای ورزشی را از مهمترین راههای پیشگیری از اعتیاد می داند.

یعقوبی با اشاره به اهمیت بالای پیشگیری در سطح جامعه می افزاید:  بودجه‌های پیشگیری از اعتیاد در کشور ما، کمتر از درمان است زیرا معمولاً چالش‌های درمان اعتیاد هزینه بیشتری می‌برد و متاسفانه هزینه های پیشگیری صرف درمان و کاهش آن می‌شود.

او می گوید: ۹۵ درصد بودجه حوزه اعتیاد، فقط صرف درمان ۵ درصد از افراد جامعه که بیماران اعتیاد هستند، می شود، در صورتیکه باید بخش قابل توجهی از این بودجه با هدف پیشگیری از اعتیاد برای ۹۵ درصد آحاد جامعه هزینه شود؛ این موضوع نشان می دهد که ذهن پیشگیرانه در فرهنگ ما وجود ندارد و ما فقط در بحران و ضرورت و به ‌صورت منقطع وارد مشکلات شویم .

این درمانگر اعتیاد با اشاره به اینکه نظام آموزشی ما با خانواده‌ها یکسان عمل نمی کند، می افزاید: از یک طرف خانواده ها از بسیاری از مهارتهای فرزندپروری بی اطلاع هستند و بدون هیچ آموزش و اشرافی به قانون و حقوق کودک، بچه‌دار می‌شوند، از طرف دیگر نظام آموزش کشور سال‌ها درهای خود را به روی پذیرش این مسئله که در میان نوجوانان نیز مصرف‌کننده وجود دارد بسته بود و حالا که صدای اعتیاد نوجوانان بلند شده می‌خواهد بداند چه باید کرد!

 مرتضی یعقوبی می گوید: هم‌اکنون سیاست‌های درمانی در موضوع اعتیاد برای همگان به یک شکل است، درحالیکه درمان هر فرد با فرد دیگر فرق می‌کند چرا که شرایط بیولوژیک، روانی و اجتماعی هر فرد با دیگری متفاوت است.

پس از گفتگو با این درمانگر و هم صحبتی با بیماران اعتیاد به این نتیجه می رسم که در حوزه درمان اعتیاد، چندین متولی وجود دارد و هر کدام به روش خود کار می‌کنند.

• چند پارگی حوزه درمان و اتلاف هزینه ها

چند پارگی حوزه درمان، متولیان متعدد و نبود حمایت‌های اجتماعی از معتادان بهبودیافته، موجب بازگشت معتادن به کمپ‌ها، اتلاف بودجه و هزینه و بی نتیجه شدن اقدامات صورت گرفته در زمینه درمان می‌شود.

به طور مثال در بحث تعداد معتادان متجاهر در مشهد، آمار و ارقام مدیران با هم بسیار متفاوت است در جلسه ای که برای ساماندهی افراد بی خانمان در مشهد برگزار شدیکی از مسئولان به جمع آوری حدود پنج هزار معتاد متجاهر اشاره می کند و دیگری به جمع آوری بیش از سه هزار نفر.

تناقض ها و تفاوت ها فقط در بحث آمار نیست به گفته فیروزی رئیس بهزیستی خراسان رضوی در بحث کمک به معتادان متجاهر تهیه مکان به عهده فرمانداری است، تجهیزات را شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان تهیه می کند و تامین اعتبار را ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور به بهزیستی کشور ابلاغ می کند، پس از آن پولی را که بهزیستی کشور ابلاغ می کند شواری هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان دریافت می کند و به بهزیستی خراسان رضوی تحویل می دهد.

همین چند پارگی کار را در بحث درمان بیماران بسیار سخت کرده است.

همچنان که وزارت بهداشت و درمان، اعتیاد را تخصص خود می‌داند، بهزیستی نیز اگر اشاره‌ای به کمبود اعتبار نکند، عملکرد خود را مطلوب و رو به بهبود ارزیابی می‌کند اما وقتی پای صحبت متخصصان حوزه اعتیاد می‌نشینی از سردرگمی و ناهماهنگی بخش‌های مختلف درمان و حمایت روانی و اجتماعی سخن می‌گویند و معتقدند؛ ما در درمان اعتیاد در یک چرخه باطل گیر کرده ایم، مگر می شود یک معتاد ۲۰ دفعه دستگیر شود، مقام قضایی دستور دهد، نیروی انتظامی جمع آوری کند و به کمپ بفرستد ولی دوباره به دامن اعتیاد برگردد، آیا این اتلاف هزینه و بیت المال نیست؟

• حمایت های اجتماعی مکمل درمان

به اعتقاد متخصصان، درمان اعتیاد یک امر چند بعدی شامل درمان جسمی بیمار، روانکاوی و خدمات اجتماعی است.

در بعد جسمی، معتادان درکمپ ها سم زدایی می شوند و اقدامات بالینی برای آنان انجام می شود؛ در بعد روانی هم اقدامات روانشناسی و مشاوره ای صورت می گیرد و در نهایت باید حمایت های اجتماعی شامل حرفه آموزی و اشتغال برای این افراد انجام شود تا اقدامات نتیجه بخش باشد.

متاسفانه یکی از دلایل بازگشت مجدد معتادان به چرخه اعتیاد، فقدان حمایت های اجتماعی است این در حالی است که مبارزه سازمان‌یافته با اعتیاد در کشور قدمتی حداقل ۲۰ساله دارد.

براساس قانون دستگاه های مرتبط وظیفه دارند پس از خروج معتادان از کمپ، اقدامات قانونی برای حمایت از آنان انجام دهندو در این میان شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر ، می تواند با برنامه ریزی راهبردی، موضوع اشتغال معتادان بهبود یافته را در دستور کار قرار دهد.

دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان رضوی در اینباره می گوید:دوره های مهارت آموزی و صیانت اجتماعی بهبودیافتگان در فرآیند درمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

محمد حسین صالحی می افزاید: باید صیانت اجتماعی از معتادان بهبود یافته را جدی بگیریم تا از بازگشت این افراد به سمت اعتیاد پیشگیری شود.

وی تاکید می کند: تا زماني كه رويكرد صيانت از بهبوديافتگان و خانواده‌هاي آسيب ديده از اعتياد مورد توجه نباشد نمي‌توانيم خروجي ملموسي در حوزه درمان داشته باشيم.

دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان در ادامه از اجرای طرحی برای ساماندهی و اشتغالزایی معتادان متجاهر با مشارکت شهرداری و شورای شهر مشهد خبر می دهد و می گوید: در این طرح سعی می‌شود به جای اقدامات کلی برای جمعیت ۹ هزار نفری معتاد متجاهر در استان، به صورت گام به گام و مرحله‌ای ساماندهی و اقدامات بازپروری، توانمندسازی و اشتغالزایی برای آنها انجام شود.

صالحی با بیان اینکه سن اعتیاد به ۱۴ سالگی کاهش یافته و از طرفی گرایش به مواد مخدر صنعتی بیشتر شده است، می گوید: عوامل مختلفی مانند شرایط اقتصادی، افسردگی، مسائل پساکرونا، تعطیلی مراکز فرهنگی، ورزشی و تفریحی در گسترش اعتیاد موثر بوده است.

• استفاده از بستر فضای مجازی

رئیس سازمان بازرسی کل کشور نیز با اشاره به آمار ابتلای به اعتیاد در کشور می گوید: متأسفانه براساس آمار سال ۲۰۲۰ حدود ۲ درصد جمعیت کشور ما مبتلا به این بیماری هستند که نسبت قابل‌توجهی است.

درویشیان با تأکید بر استفاده از فضای مجازی در پیشگیری از ابتلا به مواد مخدر می افزاید: امروز فضای مجازی رسانه غالب کشور است و بیش از ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشور در فضای مجازی فعال هستند؛ به‌ویژه در مدتی که کشور به کرونا مبتلا شده است، بیشتر فعالیت‌ها در فضای مجازی است و باید از این بستر که کم‌هزینه‌تر هم هست دربحث آموزش و پیشگیری به نحو مطلوب استفاده کرد.

به سراغ یک کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی و درمانگر حوزه اعتیاد که در یک کلینیک ترک اعتیاد، مشغول به کار است می روم و درباره روشهای ترک اعتیاد  از او می پرسم؛ او می گوید: روش‌های رایج را نمی‌توان به‌طور مشخص دسته‌بندی کرد. گاهی دو روش هم‌زمان استفاده می‌شود. استفاده از درمان دارویی با متادون یا بوپرنورفین هم روش دیگری برای ترک اعتیاد است.

حسینی از کلینیک‌های سرپایی ترک اعتیاد می‌گوید که «معتادان مختارند هر زمان که بخواهند به آنجا مراجعه کنند و داروی خود را تحویل بگیرند.» روش سوم هم کمپ نگهداری معتادان است که بیشتر مربوط به خانواده‌هایی است که از وضعیت معتاد خود کلافه شده‌اند یا معتادانی که به‌عنوان معتاد متجاهر جمع‌آوری می شوند و به این کمپ ها انتقال می یابند.

 این درمانگر حوزه اعتیاد مهم‌ترین نکته‌ای که در تحلیل‌هایش به آن اصرار دارد، استفاده از جلسات مشاوره و روان‌درمانی برای فرد معتاد است که البته به‌دلیل هزینه‌های زیاد، کمتر به آن توجه می‌شود، در‌حالی‌که بدون آن، رهایی کامل از مواد غیرممکن است.

•  بیشترین بهبودی در دنیا با عضویت در گروه معتادن گمنام

و حرف آخر و اعتقاد این روان‌شناس ، این است که مؤثرترین و طولانی‌ترین روش ترک اعتیاد، عضویت در گروه معتادن گمنام و شرکت در جلسات مداوم آنان است. به گفته او در ۷۰‌سال اخیر، بیشترین میزان بهبودی پایدار در همه دنیا به این روش تعلق دارد؛ روشی که نهاد‌های سیاست‌گذار کشور ما توجه چندانی به آن ندارند.

نکته تأمل‌برانگیزی که درمانگران اعتیاد برآن تاکید می کنند اینست که کاش همه آن نوجوانان و جوانانی که ادعا می‌کنند «هروقت بخواهیم ترک می‌کنیم» بدانند؛ « پس از ترک ماده مخدر، فرد همیشه ناراحت و در عذاب است؛ زیرا مغز صدمه جدی دیده‌است. فقط پیشگیری کنید و پیشگیری.

نویسنده وسردبیر: مریم یعقوبی