انقلاب اسلامی و احیای خودباروی جوان ایرانی

دومین روز از دهه فجر امسال به نام انقلاب اسلامی خودباوری جوان ایرانی نامگذاری شده است. مطالعات موجود نشان می‌دهد در پیروزی انقلاب و تداوم آن و حفاظت و حراست از انقلاب اسلامی‎‎‏‎؛ جوانان همواره نقشی محوری داشته اند جوانانی که با زنده شدن روح اعتماد به نفس و باورمندی به توانایی‌های خود در دوره‌های مهمی همانند دفاع مقدس؛ سازندگی و مقابله با بحران‌ها و نیز تقویت و تحکیم نظام در عرصه جنگ نرم تاریخ ساز بوده اند.

این در حالی است که در دوران پهلوی کمرنگ کردن روح خودباوری و تداوم و گسترش زنجیره‌های وابستگی عاملی برای جلوگیری از جهش علمی نخبگان ایرانی بوده است.

 

 

سپهبد رزم آرا نخست وزیر وقت پهلوی که تیرماه سال ۱۳۲۹ به این سمت رسیده بود، در برخوردی مستبدانه با اقلیت مجلس، در پاسخ به درخواست آنان مبنی بر ملی شدن صنعت نفت، برای اثبات ناتوانی ملت ایران از اداره منابع نفتی خویش فریاد زد "ملتی که لیاقت لولهنگ سازی ندارد چگونه می‌تواند صنعت نفت را اداره کند. "

این جهت گیری دوره پهلوی مورد توجه رهبر انقلاب قرار گرفت تا این چنین این سیاست را مورد نقد قرار دهند:

 

"همه‌ی ابزار‌های فرهنگی و تبلیغی در طول صد سال یا بیشتر به‌کار گرفته شد، تا این ملت را به خودشان بدبین کنند، یکی از شخصیت‌های سرشناس معروف می‌گفت: ایرانی، یک لولهنگ نمی‌تواند بسازد! - لولهنگ یعنی آفتابه گِلی؛ آن زمان‌ها از گل، آفتابه درست می‌کردند. این‌جور این ملت را تحقیر می‌کردند. این ملت حالا در زمینه‌های زیستی، در زمینه‌ی فعالیت‌های گوناگون علمی، تحقیقی کار‌هایی می‌کند که خودش را جزو ۱۰ کشور اول جهان قرار می‌دهد؛ این، شوخی نیست. این مسأله به ملت ما، به شما جوان‌ها، در هرجا که هستید و در هر قسمتی که کار می‌کنید، هشدار می‌دهد که قدر خودتان را بدانید، حرکت کنید، ناامید نشوید؛ شما‌ها می‌توانید. شما آن نسلی هستید که اگر خوب عمل کردید، آینده‌ی این کشور را - صد سال، دویست سال یا بیشتر - تضمین خواهید کرد".

 

با توجه به انکار ناپذیر بودن تأثیرگذاری نسل جوان در تحولات اجتماعی، همواره نظر صاحب نظران و رهبران سیاسی – اجتماعی به نیروی جوان معطوف بوده، چرا که نادیده انگاشتن و بی توجهی به جوانان و نیاز‌ها و خواسته‌های گوناگون آن‌ها بدون تردید نابسامانی‌ها و ناملایمات اجتماعی زیانباری را به همراه خواهد داشت. بدین سبب است که قشر جوان بیش از سایر اقشار مورد توجه دشمنان بوده و استعمارگران و دولت‌های سرسپرده آنان برای رسیدن به اهداف پلید خود، سعی و تلاش فراوانی در جهت انحراف و دوری جوانان از اسلام و قرآن می‌نمایند تا از این رهگذر و با ترویج بی بندو باری و فرهنگ ابتذال در میان جوانان آنان را نسبت به عقاید و مسائل دینی بی توجه سازند و در نتیجه بتوانند بدون هیچ مانع به اهداف متعدد از جمله فروش انواع محصولات خود در بازار‌های جدید دست یازند.

 

 

جوانی دوره‌ای از زندگی میان کودکی و بزرگسالی است که درباره سن آن اختلاف نظر وجود دارد. سازمان ملل متحد سن جوانی را بین ۱۵ تا ۲۵ سال اعلام کرده در حالی که مؤسسه بین‌المللی توسعه معتقد است سن جوانی باید با توجه به زمینه فرهنگی جامعه مورد نظر تعیین شود. اما سازمان بهداشت جهانی در آخرین اعلام رده‌بندی دوران عمر طی سال ۲۰۱۸؛ ۲۵ تا ۶۵ سالگی را دوران جوانی معرفی کرد. این بازه‌ها در کشور‌های مختلف متفاوت است، مثلاً در آفریقای جنوبی ۱۴ تا ۳۵ سال، در استرالیا ۱۵ تا ۲۵ سال، در چین ۱۴ تا ۲۸ سال و در مالزی ۱۵ تا ۴۰ سال دوران جوانی محسوب می‌شود. بر اساس مصوبه شورای عالی جوانان ایران، سن جوانی در کشورمان ۱۸ تا ۳۵ سال تعریف شده است. بر این اساس و با توجه به گزارش مرکز آمار ایران از سال ۱۳۷۵ تاکنون جوانان، ۳۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل داده‌اند. 

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ایران همگام با فراز و نشیب‌های سیاست‌های جمعیتی، رشد جمعیت نیز تغییر یافته است. به این ترتیب که با اعمال برنامه‌های تنظیم خانواده رشد جمعیت کشور از سال ۱۳۴۶ تا شروع انقلاب اسلامی روندی کاهنده داشت، ناگهان پس از انقلاب اسلامی با اجرای سیاست‌های تشویق موالید رشد جمعیت افزایش یافت به طوری که در دهه ۱۳۵۵-۱۳۶۵ به یک‌باره به رشدی نزدیک ۴ درصد رسید که در تاریخ کشورمان بی‌سابقه بوده است. پس از آن مجدداً با از سر گرفتن سیاست‌های تنظیم خانواده از سال ۱۳۶۸ به بعد رشد جمعیت کشور کاهش یافت به این ترتیب که رشد سالانه جمعیت کشور را، از ۳٫۹ درصد در دهه ۱۳۵۵-۱۳۶۵، به ۱٫۶۱ درصد در دهه ۱۳۸۵-۱۳۷۵ رسانید. 

البته صرف افزایش جمعیت شاید چندان تضمین کننده اقتدار ملت نباشد، اما نگاهی به روند افزایش تحصیلات عالی در ایران پس از انقلاب و به خصوص فراهم شدن تحصیلات عالیه برای بسیاری از دختران و اصلاح باور‌ها موجب شده است که اکنون ایران یکی از بالاترین وضعیت جمعیت برخوردار از تحصیلات عالیه را داشته باشد. طبق گزارش مرکز آمار ایران، ۵۰ درصد جمعیت کشور زیر ۳۰ سال قرار دارند. از سوی دیگر بر اساس اعلام مرکز آمار ایران سهم جمعیت جوان (۲۹-۱۵ ساله) از سال ۱۳۹۶ تا سال ۱۴۰۵ از ۲۳.۹ درصد به ۱۹.۶ درصد کاهش می‌یابد. 

نزدیک به ۳۰ نفر از فرماندهان جنگ را می‌توان برشمرد که بین سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۳۰ متولد شدند و سال‌های جوانی خود را در جبهه‌ها سپری کردند. در جنگ تحمیلی ۱۹۶۸۳۷ نفر به شهادت رسیدند که میانگین سنی شهدای جنگ تحمیلی ۲۳ سال است. این امر گویای آن است که جوانگرایی در بزنگاه‌های حساس آزادوار انقلاب راهگشا و بن بست شکن بوده است.

 

 

واقعیت آن است که انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با اتکا به حضور جوانان به ثمر رسید. پس از دفاع مقدس نیز در عرصه جنگ اقتصادی و علمی جوانان پیشگام بوده اند. به همت جوانان مستعد ایرانی کشورمان توانست در سال ۲۰۱۸ رتبه ۱۵ تولید علم دنیا را به خود اختصاص دهد. در حوزه ورزش نیز جوانان ایرانی توانسته‌اند به رتبه‌های خوبی در سطح منطقه و جهان دست پیدا کنند. در حال حاضر با توجه به ظرفیت و توانمندی جوانان ایرانی، حضور آن‌ها در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی نیز منشأ آثار مثبت برای کشور خواهد بود. به عنوان مثال مشارکت جوانان در تاسیس چهار هزار و ۳۰۷ شرکت دانش بنیان در حوزه‌های مختلف فناوری زیستی، دارو، فناوری‌های شیمیایی، ماشین‌آلات و تجهیزات پزشکی، برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و خدمات تجاری‌سازی نقش مهمی در تقویت پیوند دانشگاه با حوزه‌های صنعت و خدمات داشته است. پیشرفت‌های شگفت آور در عرصه دانش هسته‌ای ساخت و ارسال ماهواره به فضا‎؛ تولید سلول‌های بنیادی و تحولاتی شگرف در عرصه نانو ‎‎موفقیت‌های قابل توجه در عرصه پزشکی و ساخت واکسن در دوره همه گیری کرونا از آن جمله است.

اهمیت جوانان در پیشرفت کشور به قدری است که در این بیانیه مخاطبان اصلی رهبر معظم انقلاب اند و هرجا مشکل و معضلی در مسیر انقلاب تبیین شده، حل آن مشکل به جوانان سپرده شده است؛ اهمیت نقش آفرینی جوانان همچنین سبب شد که رهبر انقلاب دو ماه پس از صدور بیانیه گام دوم، در بیاناتشان در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی در تاریخ اول فروردین ۹۸ باردیگر بر حل مسائل کشور با محوریت جوانان تاکید کنند.

رهبر انقلاب، سه قوه را برای کمک به جوانان در روند پیشرفت کشور فرا می‌خوانند. رهبر انقلاب تأکید می‌کنند که در گام دوم انقلاب، جوانان باید شانه خود را زیر کار‌های بزرگ و کوچک قرار دهند، همچنان‌که در گام اول نیز با هدایت‌های امام، جوانان، کشور را به پیش می‌بردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به روح و جوهره بیانیه گام دوم یعنی شناخت داشته‌ها و استفاده از مزیت‌ها و ظرفیت‌های فراوان کشور از یک سو و شناخت و مقابله جدی با آفت‌ها، فساد‌ها و راه‌های رخنه دشمن از سوی دیگر، بر بهره گیری از جوانان در پرتو این دو شناخت برای حل مشکلات تاکید می‌کنند.

ایشان در این بیانیه موارد زیر را خطاب به جوانان مطرح کردند:

 ۱- لزوم کار جهادی مدیران جوان، کارگزاران جوان، اندیشمندان جوان، فعالان جوان در همه میدان‌های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و بین‌المللی و عرصه‌های دین و اخلاق و معنویّت و عدالت

- لزوم ساختن ایران به عنوان الگوی کامل نظام پیشرفته اسلامی 

۲- نیروی انسانی مستعد و کارآمد با زیربنای عمیق و اصیل ایمانی و دینی؛ مهم‌ترین ظرفیت امیدبخش کشور:

۲- ۱- سی و شش میلیون نفر در سنین میانه ۱۵ و ۴۰ سالگی

۲- ۲- حدود ۱۴ میلیون نفر دارای تحصیلات عالی

۲-۳- رتبه دوّم جهان در دانش‌آموختگان علوم و مهندسی

۲- ۴- انبوه جوانانی که با روحیه انقلابی رشد کرده اند و آماده تلاش جهادی برای کشورند

۲- ۵- جمع چشمگیر جوانان محقّق و اندیشمند مشغول به آفرینش‌های علمی و فرهنگی و صنعتی و ...

در اخرین دیدار رهبرانقلاب با جوانان نخبه و المپیادی نیز این موارد مورد تاکید ایشان قرار گرفت: 

اکنون انتظار این است که جوانان نخبه و نسل بعدی، صد‌ها مورد مانند نانو و پدیده‌های ناشناخته علمی زیست فناوری را کشف کنند و فقط به ادامه مسیر پیشرفت علمی بسنده نشود. با همه تلاش‌هایی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به‌ویژه در بیست سال اخیر در خصوص حرکت علمی و فناوری انجام شده، ولی ما هنوز عقب‌ماندگی زیادی داریم و مهمترین وظیفه نسل جوان نخبه، علاوه بر ادامه پرشتاب مسیر موفقیت آمیز علمی، جلو بردن مرز‌های دانش و فناوری است.

 

 

براساس بیانیه گام دوم انقلاب، مدیریّت‌های جهادی الهام‌گرفته از ایمان اسلامی، عامل عزت و پیشرفت ایران در همه عرصه‌هاست. رهبر انقلاب در این باره بر کار جهادی مدیران جوان، کارگزاران جوان، اندیشمندان جوان و فعّالان جوان در همه میدان‌های سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و بین‌المللی و عرصه‌های دین و اخلاق و معنویّت و عدالت تاکید می‌کنند. بازشدن گره‌ها و حل شدن مشکلات و چالش‌های کشور، اصلاح شدن ساختارها، مقابله با نقشه‌های دشمن برای متوقّف کردن حرکت علمی کشور، حفظ شدن هویّت و حیثیّت ملت، ترسیم‌شدن سرنوشت و آینده ملت، کسب اقتدار ملّی و شکل گیری حرکت و نهضت علمی در کشور از مواردی است که درباره نقش مهم مدیریت و کار جهادی در تحول و پیشرفت کشور می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.

 

 

با وجود اهمیت نقش آفرینی جوانان در همه ادوار انقلاب اسلامی، کم توجهی به نیاز‌های جوانان از یکسو و پیر شدن جمعیت از سوی دیگر می‌تواند به چالشی مهم در ادامه حیات بالنده و پیشرفت جمهوری اسلامی باشد. نتایج پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که متوسط رشد سالانه جمعیت در دوره ‎های ۵ ساله آینده متفاوت خواهد بود. در دوره زمانی ۳۵ ساله ۱۳۹۵تا ۱۴۳۰ حداقل متوسط رشد سالانه جمعیتی ۰٫۵۰ درصد و حداکثر ۰٫۹۸ خواهد بود. همچنین با توجه به آغاز موج دوم رشد جمعیت در ایران و وقوع پدیده‎ی گشتاوری جمعیت و پیش‌بینی ادامه روند آن حداقل تا سه دهه آینده، در بدترین حالت (فرض ۱٫۵ فرزند) پیش‌بینی می‌شود، حداقل تا دهه ۱۴۲۰ شمسی رشد جمعیت کشور به صفر نخواهد رسید. موضوعی که هم اکنون دغدغه بسیاری از برنامه ‎ریزان و سیاستگزاران است. در واقع این پیش‌بینی می‌تواند به بسیاری از نگرانی‌های موجود در زمینه کاهش شدید رشد جمعیت خاتمه دهد. 

در برنامه‌ریزی دولت، ویژگی‌های جمعیتی ایران باید به صورت همه‌جانبه مورد توجه قرار گیرد. به عبارتی حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور در سنین فعالیت اقتصادی (۱۵-۶۴ ساله) است، موهبتی جمعیتی (فرصت طلایی، پنجره جمعیتی فرصت‌ها) که از رهگذر کاهش سطح باروری به‎دست آمده است. این که تا چه اندازه از این فرصت استفاده شده و خواهد شد به برنامه‌ریزی و مدیریت این کار مربوط است. شرایطی که کشور‌های چین و ژاپن طی سه دهه گذشته از آن برخوردار بوده‌اند و با بهره‌گیری از چنین فرصتی در حال حاضر به‌عنوان قطب‌های بزرگ اقتصادی دنیا مطرح هستند. در حال حاضر شرایط جمعیتی کشور برای افزایش رشد اقتصادی و گام برداشتن در مسیر توسعه کاملاً مهیاست.

از سوی دیگر بهره گیری حداکثری از جوانان شایسته و دارای دانش و تجبه کافی در عرصه‌های مدیریتی می‌تواند اعتماد به نفس را به جمعیت جوان کشور تقویت کند. واقعیت آن است که با همه اهمیت و ارزش بالای دستاورد‌های جوانان نخبه، اما نمی‌توان با توجه صرف به این پیشرفت‌ها مطالبات به حق جوانان جویای کار و ازدواج را نشنید. آمار‌های موجود از نرخ ازدواج و بیکاری نگران کننده است و همانگونه که رهبرانقلاب در دیدار با کار آفرینان اشاره کردند آمار‌های اقتصادی دهه ۹۰ خرسند کننده نیست. تقویت روح امید به جوانان با حمایت ها‌ی همه جانبه از آنان، مشارکت دادن آنان در عرصه‌های تصمیم گیری و برداشتن موانع برای پیشرفت جوانان تبدیل چالش جوانی جمعیت به فرصت بزرگ پیشرفت را امکان پذیر خواهد کرد.

اکنون که بیش از ۴۳ سال از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد واقعیات موجود نشان دهنده این واقعیت است که اعتماد به جوانان و تقویت روح خودباوری در آنان، امکان پیشرفت‌های جهشی و تحولات شگرف در عرصه‌های مختلف را فراهم می‌کند.