از معجزه جناب عطار باشی تا نابودی طبیعت

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز فارس، شنیدن خبر بیماری زهرا برای همه فامیل ناباورانه بود. کسی باور نمی‌کرد که سرطان او را از پا در آورده و حاصل نبرد یک ساله اش با این بیماری مهلک، بی نتیجه بوده است.
مادرش به عنوان آخرین راه نجات دختر جوانش سراغ عطاری رفت، اما! زهرا راه رفتنی را به سرعت پیمود، برخلاف آنچه که بسیاری می‌گفتند و جناب عطار باشی هم قرار بود کاری کارستان کند، نتوانست معجزه کند.
طب نوین پزشکی و هزینه‌های سنگینش خانواده زهرا را برای مرگش چنان آماده کرده بود که بعد از رفتن او، دیگر کسی نگفت چرا دارو‌های گیاهی بی نتیجه بوده و عطار آن‌ها را فریب داده است و چه هزینه‌ای پرداخت کرده اند.
دارو‌های عطاری هرچند برای خانواده زهرا تیری در تاریکی بود که به هدف نخورد، ولی راوی نحوه کسب درآمد عطاری بود.

هزینه‌های کم! اما در دفعات بالا قابل توجه
هنوز در فکر مرگ ناباورانه زهرا بودم که دوست دیگری با وجود ناامیدی از تجویز‌های پزشکی مدرن و مصرف دارو‌های مختلف برایم از عطاری گفت که در فضای مجازی گروه پرمخاطبی دارد و درمانگر هر دردی است و در پایین شهر عطاریِ کوچکی دارد که به قول این دوست، شبیه خانه ارواح است و درآنجا طبابت می‌کند.
او برای درمان مشکلات گوارشی به سراغ این عطار رفته و عطار دارو‌های دست سازی با قیمتی قابل توجه! تجویز کرده بود.
قرص‌هایی که مشخص نبود از چه تشکیل شده اند. تجویزی که برای بی اثر بودنش مدت زیادی زمان لازم نبود.
با وجود بی نتیجه بودندن نتیجه، باز هم سراغ عطار معروف دیگری رفت، که او ر ا باسواد و آگاه به طب سنتی توصیف می‌کرد و گویا توصیه اصلیش تاکید بر تصحیح عادات غذایی بود. توصیه‌ای که نتایج بسیار خوبی داشت.

باور‌هایی که حاصل سال‌ها آزمون و خطاست
مجید معتمدی رییس اتحادیه صنف عطار و مسوول آموزش فروشندگی گیاهان دارویی فنی و حرفه‌ای استان فارس، کسی است که هربار وقتی از او درباره راهکار‌های درمان بیماری می‌پرسم، بر دانش نوین پزشکی و اهمیت راهکار‌های علمی تاکید می‌کند و می‌گوید: بدون کشف علت بیماری از طریق آزمایش یا سونوگرافی نمی‌توان درمانی تجویز کرد.
به گفته معتمدی، در شیراز نزدیک به ۶۰۰ واحد صنفی را عطاری‌ها تشکیل می‌دهند. کسانی که برخی از آن‌ها سینه به سینه اطلاعاتی را درباره گیاهان دارویی آموخته اند و عطاری برایشان شغلی موروثی است.
رییس اتحادیه صنف عطار‌های شیراز می‌گوید: با توجه به تحقیقات انجام شده در این صنف ۴۰ پیشکسوت فعالیت دارند که سابقه فعالیتشان به بیش از ۴۰ سال می‌رسد، کسانی که پرونده صنفی بسیار خالص و دور از هرتخلفی داشتند و قابل تجلیل هستند.
مدرس فنی و حرفه‌ای استان فارس عنوان می‌کند: عطار‌هایی هم در کلاس‌های آموزشی شرکت کرده اند، اطلاعات به روز شده و بخشی از علوم امروزی در کلاس‌های آموزشی ضمن خدمت به آن‌ها آموزش داده شده است.

هرخانه ایرانی خودش یک عطاری کوچک است
معتمدی می‌گوید: در هر خانه ایرانی می‌توان ادویه جات و دمنوش‌هایی را دید که بیانگر جایگاه عطاری در کشور ماست.
ادویه‌هایی که باوجود طعم دهنده بودن خواص درمانی دارند. دمنوش‌هایی هم که به عنوان کمک درمان قابل استفاده است و جایگاه خودش را از قدیم در خانه‌های ایرانی داشته و با وجود پیشرفت علم پزشکی هنوز آن جایگاه را حفظ کرده و از باور‌هایی گرفته شده که حاصل آزمون و خطا و تجربه است.
معتمدی می‌افزاید: دانش امروز و تحقیقات علمی بر اهمیت گیاهان دارویی گواهی می‌دهد، اما باید به این نکته توجه کرد که هر فروشنده گیاهان دارویی اطلاعات کافی در این زمینه خاص ندارد.
فروشنده گیاهان دارویی ارایه کننده گیاهان به مشتری است. اما! بعضی از اعضای این صنف با کسب آگاهی و تلاش‌هایی که داشتند، فروشنده ماهر گیاهان دارویی هستند و اطلاعاتی را از نحوه استفاده ارایه می‌دهند که این موضوع به معنای مجوز دخالت در علم پزشکی نیست و عطار نمی‌تواند به بیمار بگوید فلان داروی شیمیایی را استفاده نکند.

گیاهان دارویی و عرصه وسیع فعالیت
معتمدی می‌گوید: تعداد زیادی عطار در کلانشهر شیراز پروانه کسب دارند، اما این به معنای این نیست که دیگر کسی نمی‌تواند در این عرصه فعالیت کند هرچند اگر کسی قصد فعالیت در این عرصه را دارد، به کاشت گیاهان دارویی توجه کند، زمینه‌ای که با سرمایه‌ای اندک بسیار می‌توان از آن در آمدزایی کرد.
به گفته این عطار شیرازی، باتوجه به خشکسالی‌های پی در پی، بسیاری از گیاهان دارویی کمیاب و نایاب شده اند که می‌توان با تکیه بر تحقیقات علمی، برای کاشت گیاهان دارویی اقدام کرد.

کارورزی و دانش، شرط مهم عطار شدن
ریس اتحادیه صنف عطار بر این نکته تاکید می‌کند که عطارشدن فقط با مطالعه و حضور در کلاس‌های آموزشی امکان پذیر نیست و نیاز به کاروزی و حضور در محیط کار دارد.
او تاکید می‌کند: تجربه به او نشان داده است که آگاهی یک عطار می‌تواند هم به جذب مشتری کمک کند و هم کسانی که آموزش می‌بینند، باتوجه به کسب اطلاعات لازم از قوانین صنفی و نظام سلامت، قانونمند عمل می‌کنند.

با توجه به علم نوین پزشکی، عطاری‌ها چه تعریف و جایگاهی در زندگی امروز دارند و تا چه اندازه مورد تایید هستند؟
فاطمه حبیبی پور مدیر فراورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‌گوید: طب مکمل در کنار طب مدرن در همه دنیا وجود دارد که یکی از آن‌ها استفاده از گیاهان دارویی است و استفاده از گیاهان دارویی سابقه چندین هزار ساله دارد.
به گفته او در برخی از کشور‌ها مثل هند، ایران و چین بیشتر در دوره‌ای که پزشکی مدرن به سرعت رشد می‌کرد، عطاری‌ها به عنوان حافظان طب سنتی ایفای نقش کردند، ولی متاسفانه در بعضی موارد از جایگاه اصلی خود منحرف شدند.
حبیبی پور می‌افزاید: رویکرد جدید طب سنتی، با تربیت متخصصین طب سنتی و داروسازی سنتی شروع شد.
عطاری‌ها به عنوان یک صنف در صورتی که در چارچوب صحیح فعالیت کنند مورد تایید هستند و مانند فروشگاه‌های گیاهان دارویی که در کشور‌های پیشرفته هم وجود دارند، می‌توانند خدمت رسانی کنند.

طبق قانون نظام صنفی، همه صنوف باید پروانه کسب دریافت کنند.
مدیر فراورده‌های طبیعی سنتی و مکمل معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی شیراز می‌گوید: در سال‌های اخیر با همکاری صنف عطار و سقط فروش، بسیاری از عطاری‌های بدون پروانه تعطیل شده، یا مجوز و پروانه کسب دریافت کرده اند. بیشتر متخلفان، واحد‌های بدون پروانه کسب هستند.
حبیبی پور عنوان می‌کند: وزارت بهداشت به عنوان مراقب سلامت جامعه، بر واحد‌های عطاری نظارت می‌کند. خود صنف هم بازرسانی دارد که نظارت و آموزش‌هایی هم در ابتدای کار به عطاری‌ها ارائه می‌کنند.
متاسفانه بعضی از عطاری‌ها دارو‌های ترک اعتیاد، سقط جنین، چاقی، لاغری، اشتهاآور و... دست ساز دارند، یا فرآورده‌های غیر مجاز و قاچاق عرضه می‌نمایند که بایستی جلوی این امر گرفته شود.
طبق تبصره ۳ ماده ۳ قانون مقررات امور پزشکی و دارویی، همه اقلامی که لیست آن‌ها توسط وزارت بهداشت اعلام می‌شود، در حکم دارو هستند، محل عرضه دارو فقط داروخانه است و مردم باید اینگونه دارو‌ها را از داروخانه تهیه و گیاهان دارویی فرآوری نشده را از عطاری‌ها دریافت کنند.
به باور این مقام مسوول، بدون تداخل شرح وظایف و با همکاری، به سوی ارتقای سطح سلامت جامعه گام خواهیم برداشت.



درمان‌های گیاهی یا تیشه‌ای به ریشه طبیعت؟
سید محمدرضا حبیبیان عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس می‌گوید: حدود ۳۶۴ هزار گونه گیاهی در دنیا شناسایی شده است که از میان آن‌ها حدود ۸ هزار گونه خواص دارویی و هر گونه هم زیرگونه‌ای دارد و سهم کشور ما از این دنیای متنوع حدود ۲ هزار و ۵۰۰ گونه دارویی است که استان فارس با توجه به وسعت جغرافیایی و تنوع اقلیمی، موقعیت ویژه‌ای در این عرصه دارد.
او درباره اهمیت گیاهان دارویی می‌گوید: امروزه بسیاری از کشور‌های پیشرفته دنیا تمرکز ویژه‌ای بر درمان‌های گیاهی دارند و در کنار آن تاکیدشان کاشت و تولید گیاهان دارویی و حتی بومی کردن گیاهان است و آلمان به عنوان کشوری پیشگام در این عرصه با دستاورد‌های ارزشمند محسوب می‌شود.
باوجود این که قدمت استفاده از گیاهان دارویی در کشور ما چند هزارسال است ما تلاشی برای بهره گیری درست از آن نکردیم.

به باور این محقق، زندگی عشایر و حتی بسیاری از روستایی ها، با گیاهان دارویی گره خورده است و آن‌ها اطلاعات و تجربه‌های بسیار ارزشمندی در این زمینه دارند که می‌تواند زمینه ساز تحقیقات گسترده و پر بار درعرصه پزشکی باشد.
او می‌گوید به جای توجه به این تجربه‌های ارزشمند و جمع آوری اطلاعات و البته جلوگیری از خاک خوردن تحقیقات انجام شده، سودجویی و بهره برداری بیش از اندازه عاملی شد که ضربه مهلکی به طبیعت وارد کنیم و با برداشت بی رویه به بهانه درمان یا تغذیه، بسیاری از گونه‌های گیاهی یا نابود شدند و یا در حال نابودی هستند.
این محقق، خام فروشی و نبود صنایع فراوری را عاملی برای ویرانی می‌داند و از شیرین بیان به عنوان نمونه‌ای نام می‌برد که بازار صادرات داغی دارد و برای بیشتر کردن صادرات، آن را به صورت پودر و عصاره در می‌آورند و نحوه برداشت در بسیاری از نقاط به گونه‌ای است که خاک چنان آسیب می‌بیند، دیگر فرصتی برای رشد به گیاه داده نمی‌شود و گیاه به صورت کامل از بین می‌رود و نکته قابل توجه آنجاست که گیاهی که به صورت خام می‌فروشیم، درخارج از کشور فراوری می‌شود و در قالب‌های مختلف غذا و دارو و لوازم آرایشی و بهداشتی، با چندین برابر هزینه واردکشود می‌شود.
حبیبیان می‌افزاید: عطار‌ها گیاهان دارویی را خام و به بهایی اندک خریداری می‌کنند که انگیزه کسب درآمد بیشتر، عاملی برای برداشت بی رویه می‌شود.
به گفته این محققِ مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، مدیریتی بر منابع طبیعی نداریم درحالی که باید از سودِ داشتن منابع طبیعی متنوع بهره ببریم و منبع اصلی را نابود نکنیم.
به باور او در شرایط فعلی و با توجه به جایگاه و اقبال روزافزون طب سنتی، باید بر نحوه برداشت گیاهان نظارت و شرایط کاشت و اهلی کردن آن‌ها فراهم شود. باتوجه به این نکته که عصاره و مواد موثر موجود در گیاهان طبیعی خودرو، در گیاهان کاشته شده به دست انسان وجود ندارد، باید برحفظ منبع اصلی تلاش کرد.
حبیبیان از کشت و اهلی کردن آلوورا به تجربه موفق نام می‌برد و می‌گوید: گیاهان موجود در منابع طبیعی سرمایه‌های ارزشمندی هستند که ما باید به آن‌ها به چشم منبع و سرمایه اصلی بنگریم و حواسمان باشد نباید سرمایه اصلی را ازدست بدهیم.
به گفته این دوستدار آگاه طبیعت، هر گیاهی که منقرض می‌شود فقط خودش از بین نمی‌رود بلکه با نابودیش زندگی دیگر موجودات وابسته به آن به خطر می‌افتد، همچنین از دست رفتن هر گونه گیاهی به معنای از دست رفتن ژن‌های ارزشمندی است که می‌توانند ویژگی‌های ارزشمندی برای بشر داشته باشند.
به باور این محقق طبیعت دوست، اهمیت گیاهان دارویی چنان به اثبات رسیده است که متخصص طب سنتی بعد از گذراندن دوره پزشکی عمومی وارد این عرصه می‌شود و همین موضوع نشان دهنده لزوم چاره اندیشی برای داشتن نگاه متفاوت به گیاهان دارویی موجود در طبیعت است، گنجینه‌ای بی مانند که عصاره و مواد موثر در آن قابل مقایسه با گیاهان اهلی شده به دست بشر نیست.

به نظر این محقق منابع طبیعی، اکنون زمان آن رسیده است که به جای ارائه دارو‌های گیاهی در داروخانه‌ها در کنار دارو‌های شیمیایی و به جای تبدیل شدن عطاری به محلی برای فروش گیاهان خام جمع آوری شده از طبیعت، عطاری محلی برای عرضه گیاهان دارویی فراوری شده بر اساس تحقیقات علمی باشد.

به باور او با توجه به کم آب بر بودن گیاهان دارویی، فعالیت گسترده در عرصه تولید و کاشت گیاهان دارویی و اهلی کردن آنها، علاوه بر این که مانع از ویرانی منابع طبیعی و نابودی ژن‌های موجود در طبیعت می‌شود، زمینه مناسبی برای ایجاد اشتغال هم فراهم می‌شود. علاوه بر این تولید انبوه گیاهان می‌تواند بازار داغ گردشگری را هم گرم کند، نکته‌ای که درمورد نرگس زار‌های کازرون می‌بینیم.

گویا از هر طرف می‌رویم به این نکته می‌رسیم که برای جلوگیری از زیاده خواهی بشر، باید ترمزی باشد که این موجود با نابودی طبیعت، تیشه به ریشه خودش نزند.

راضیه جوینده