پخش زنده
امروز: -
تهدید هستی ما با پشه‌های مزاحمی مانند آئدس!
مزاحمی که وارد زندان گوآنتانامو شده، یک پشه با نام علمی آئدس ویتاتوس است؛ حدود ۳۵۰۰ گونه پشه در سراسر جهان شناسایی شدهاند و این مورد در زمره ۱۲ گونه‌ای قرار می‌گیرد که انگل‌ها یا عوامل بیماری‌زایی که برای انسان‌ها خطرناک هستند، با خود حمل می‌کنند.
به گزارش گروه وب‌گردی خبرگزاری صدا و سیما، به تازگی خبری درباره ورود یک پشه دردسرساز به ایران و خطر انتقال سه بیماری ویروسی منتشر شده است. پشه آئدس در بندر لنگه و بندرعباس صید شده است، اما از آن‌جا که این پشه بومی ایران نیست، حتما از جابجایی‌ها و تبادلات کالایی وارد شدهاند.
خوشبختانه تاکنون افراد مبتلا به بیماری دانگ یا چیکن گونیا شناسایی نشده‌اند، اما هرگز نباید حضور این پشه‌های آلوده را دست کم گرفت. برای این که به اهمیت حضور پشه آئدس بیشتر پی ببریم، به مرور داستان مزاحمی در گوآنتانامو پرداخته شده است.
در شب ۱۸ ژوئن سال ۲۰۱۹ در پایگاه دریایی آمریکا در خلیج گوآنتانامو در کوبا، یک مزاحم به دام افتاد. سربازان به زندانیانی که آرزو دارند از گوآنتانامو فرار کنند، عادت دارند. این پایگاه بیشتر به عنوان مکانی شناخته می‌شود که آمریکا مظنونین عملیات تروریستی را بدون برگزاری دادگاه و با هدف «جنگ علیه ترور» حبس می‌کند. برای همین ورود یک مزاحم به داخل زندان غیرمعمول بود. عجیب‌تر آن بود که تا پیش از این، کسی شبیه او را در این بخش از جهان ندیده بود.
مزاحمی که وارد زندان گوآنتانامو شده بود یک پشه با نام علمی آئدس ویتاتوس (Aedes vittatus) بود. در حدود ۳۵۰۰ گونه پشه در سراسر جهان شناسایی شده و این مورد در زمره ۱۲ گونه‌ای قرار می‌گیرد که انگل‌ها یا عوامل بیماری‌زایی که برای انسان‌ها خطرناک است را با خود حمل می‌کنند.
سایر گونه‌های پشه‌ها، مانند پشه ببری ((Aedes albopictus و پشه تب زرد (Aedes aegypti) می‌توانند بیماری‌هایی نظیر تب دنگی، تب زرد و چیکونگونیا را منتقل کنند. اما برخلاف این گونه‌ها، آئدس ویتاتوس می‌تواند ناقل تقریباً تمام انواعی از بیماری‌ها باشد که از سوی پشه‌ها منتقل می‌شود؛ البته به غیر از مالاریا.
مزاحم در گوآنتانامو: پشه‌ها چگونه هستی ما را تهدید می‌کنند؟
یون-ماری لینتون، محقق در واحد بیوسیستماتیک در والتر رید در آمریکا می‌گوید: «در تماس مستقیم بودن با این پشه‌ها خبر خوبی نیست. آن‌ها در حوضچه حمام پرنده شما تخم‌گذاری می‌کنند و از خون کودکان شما تغذیه می‌کنند.»
آئدس ویتاتوس بومی شبه‌قاره هند است و هرگز تا پیش از این در نیم‌کره غربی دیده نشده بود. بر طبق نظر تیم دانشمندانی که آن را کشف کرده‌اند، «این پشه عامل اصلی بیماری چیکونگونیا، زیکا، تب دنگی، تب زرد و بسیاری دیگر از بیماری‌هاست.»
به احتمال بسیار زیاد نخستین موارد به شکل تخم حشره و از طریق کانتینر‌های حمل مواد در بار کشتی یا هواپیما به آمریکای شمالی منتقل شده است.
تکثیر گونه‌ها در سراسر منطقه کارائیب و آمریکای جنوبی نیز به دلیل مداخلات انسانی صورت گرفته است: تغییرات آب و هوایی زمستان‌ها را در آمریکای شمالی کوتاه‌تر کرده که به پشه‌ها فرصت می‌دهد در طول یک فصل بیشتر از قبل تخم‌ریزی و در نتیجه ویروس‌ها را تا مناطق دورتری پراکنده کنند.
پشه‌ها از «زنبور‌های قاتلی» که در سال ۲۰۲۰ در آمریکای شمالی شناسایی شدند، کم‌اهمیت‌تر به نظر می‌رسند. این زنبور‌ها که کلونی‌های زنبور عسل را از بین می‌بردند، از ژاپن به آمریکای شمالی رسیده بودند.
بن پاگاک، حشره‌شناس در فرماندهی سلامت عمومی ارتش آمریکا، می‌گوید: «شباهت بینِ پشه آئدس ویتاتوس و زنبور‌های قاتل در آن است که هر دو به جای دیگری تعلق داشتند و اکنون در جایی مشاهده شدهاند که تا پیش از این در آن نبودند.»
زنبور‌های قاتل
او می‌گوید در این موضوع درسی درباره سلامت عمومی و تهدید‌هایی که مسافرت‌های انسانی و تجارت جهانی در خود دارد، وجود دارد. بیماری‌هایی که ناقل آن پشه‌ها هستند هر سال باعث مرگ بیش از ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر می‌شود که یعنی تقریباً از هر ۱۰ نفر ۱ نفر در جهان جان خود را به دلیل این بیماری‌ها از دست می‌دهد.
پشه، قدیمی‌ترین سلاح زیستی
اثرات مخرب پشه‌ها هزار ساله است. تیموتی سی وینِگارد، مورخ و نویسنده کتابی با عنوان «پشه» که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، باور دارد که پشه‌ها مثال نخستین جنگ‌افزار‌های بیولوژیکی هستند. او در این کتاب می‌نویسد که در جنگ‌های پولوپونزی که بین ۴۱۵ تا ۴۱۳ قبل از میلاد درگرفت، اسپارت‌ها، آتنی‌ها را فریب می‌دادند تا به سمت مرداب‌های آلوده به پشه هدایت‌شان کنند.
وینگارد می‌نویسد: «مالاریا ۷۰ درصد از آتنی‌ها را یا کشت یا ناتوان کرد. برخی از معروف‌ترین جنگجو‌های تاریخ به دلیل نیش این حشرات دار فانی را وداع گفتند. چنگیز خان با نیش یک پشه مرد. حتی یک نظریه می‌گوید که اسکندر مقدونی نیز با نیش یک پشه از پا درآمده است.»
مزاحم در گوآنتانامو: پشه‌ها چگونه هستی ما را تهدید می‌کنند؟
متیو پاور، روزنامه‌نگار فقید، زمانی نوشته بود: «تا قبل از ریشه‌کنی بیماری مالاریا در آمریکا، بخش‌های وسیعی از مرداب‌ها در آمریکای جنوبی، مالاریا-خیز بودند.» تصاویر تاریخی از دهه‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ زنان، مردان و کودکانی را نشان می‌دهد که بر روی خود آفت کش ددت افشانه می‌کنند. امروز می‌دانیم که این آفت کش برای انسان‌ها سمی است.
امروز پشه‌ها را به روش‌های سختگیرانه، اما دوستدار محیط‌زیست از محل‌های زندگی دور نگه می‌دارند. پاور نوشته است: «مرداب‌ها را خشک کرده‌اند، درختان جنگل قطع شدهاند، کشاورزان به شهر‌ها مهاجرت کرده‌اند، برای خانه‌ها پنجره کار گذاشته می‌شود» تا ما را علیه بیماری‌هایی که ناقل آن‌ها پشه‌ها هستند، محافظت کنند.
با این‌حال، با تغییرات آب‌وهوایی و کوتاه شدن و گرم‌تر شدنِ زمستان در آمریکای شمالی، لینتون و همکارانش هشدار می‌دهند که پشه‌ها می‌توانند خیلی زود «همه‌گیری بعدی را که می‌تواند تهدیدی جدی علیه سلامت عمومی باشد» ایجاد کنند.
جنگ آمریکا علیه پشه
لینتون می‌گوید: ارتش آمریکا مدت‌هاست خودش را برای مبارزه با پشه‌ها آماده می‌کند. ارتش آمریکا که در دوران جنگ جهانی دوم مبارزه با پشه‌ها را در اقیانوس آرام آغاز کرده بود، در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۷۰ تحقیقات به روی پشه‌ها را به صورت جدی آغاز کرد.
جنگ با پشه
لینتون می‌گوید: «در دوران جنگ ویتنام سربازان بیشتر از آنکه از جنگ و گلوله بمیرند از بیماری‌های منتقله به‌وسیله پشه‌ها می‌مردند. حتی امروز ۲۰ بیماری از ۵۰بیماری‌ای که ارتش را تهدید می‌کند، از طریق پشه منتقل می‌شود.»
در حدود ۲۰۰۰۰۰ سرباز آمریکایی در حال حاضر در خارج از مرز‌های این کشور مستقر هستند که بسیاری از آن‌ها در مناطق گرمسیری به خدمت گرفته شدهاند. آن‌ها تا قبل از این در این مناطق نبوده‌اند که یعنی هیچ ایمنی‌ای در مقابل عوامل بیماری‌زای منطقه ندارند.
ورود بیماری به آمریکا از اروپا
پانصد سال قبل موقعیت بر عکس بود. این کریستوف کلمب و پیروان اروپایی خود بودند که بیماری را به «جهان به اصطلاح جدید» معرفی کردند و عوامل بیماری‌زا را در میان ساکنان بومی قاره پراکندند.
سونیا شاه، در کتاب خود با عنوان «تب» می‌نویسد: «دانشمندان هم‌عقیده هستند که آمریکا هزاران سال پیش از ورود اروپاییان به این منطقه عاری از مالاریا بوده است. وقتی استعمارگران در اوایل دهه ۱۶۰۰ وارد آمریکا شدند، انگل‌هایی داشتند که در رگ‌هایشان لانه کرده بود و با سرزمینی مواجه شدند که بیشتر از امروز تالاب و پشه داشت. باتلاق، مرداب، برکه و تالاب مساحتی در حدود ۲۲۰ میلیون هکتار از این منطقه را که بعد‌ها به ایالات متحده تبدیل شد، دربرگرفته بود.»
بسیار زود انگل‌ها از طریق استعمارگران وارد بدن پشه‌ها و سپس به مردم بازگردانده شدند. کشتی‌هایی که از سمت کارائیب می‌آمدند با خودشان پشه‌های ناقل تب زرد و مالاریا را به سواحل اقیانوس اطلس می‌آوردند. بیماری‌ها جوامع بومی آمریکایی را از بین برد. این بیماری‌ها استعمارگران انگلیسی را نیز تحت تأثیر قرار داد.
وینگارد می‌نویسد: «قبل از انقلاب آمریکا، حداقل ۳۰ همه‌گیری بزرگ تب زرد میان استعمارگران انگلیسی رخ داد.» او باور دارد اثر تب زرد بر نیرو‌های انگلیسی بود که «نهایتاً سرنوشت انقلاب را تعیین کرد.»
به لطف افشانه کردن آفت کش ددت و سایر اقدامات مانند خشکاندن مرداب‌ها، قرن بیستم شاهد کاهش شدید بیماری‌های منتقله از پشه بود؛ اما از سال ۱۹۹۹، همه‌گیری بیماری‌هایی که تا پیش از این در آمریکای شمالی دیده نشده بود، یک‌بار دیگر پشه‌ها را به مرکز توجه کشاند.
ویروس‌های جدید در مکان‌های جدید
نخست، ویروس نیل غربی بود که از پرندگان آلوده به پشه‌ها و از پشه‌ها به انسان‌ها منتقل شد و موجب مرگ صد‌ها آمریکایی در بین سال‌های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۳ شد. هنوز هر سال صد‌ها مورد مرگ در اثر این بیماری گزارش می‌شود. سپس تب دنگی و ویروس زیکا گزارش شد که دومی می‌تواند در نوزادان آنسفالی ایجاد کند.
سال ۲۰۱۳، همه‌گیری بیماری چیکونگونیا که تب و درد مفاصل شدید ایجاد می‌کند، در سراسر آمریکای لاتین گسترش پیدا کرد و تقریباً باعث بیماری ۸۰۰۰۰۰ نفر در ۳۱ کشور شد. حداقل ۱۶۰۰ مسافر که به آمریکا سفر کرده بودند، این بیماری را داشتند.
پیش‌بینی می‌شود حوادثی مانند همه‌گیری چیکونگونیا در بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۴ در کارائیب و همه‌گیری زیکا در بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶ در برزیل بیشتر از قبل تکرار شود.
لینتون می‌گوید: «تا ۵۰ سال قبل ناقلی برای این بیماری‌های بزرگ در نیم‌کره غربی وجود نداشت. ساکنان کارائیب به دلیل جمعیت پشه‌های مهاجم و خطرناک مورد هجوم ویروس‌های مهاجم قرار گرفت.»
وقتی که یک بیماری منتقله از حیوان تبدیل به همه‌گیری می‌شود، به این معنی است که برای مهار و کنترل آن بسیار دیر شده است.
لینتون می‌گوید: «غیر قابل پیش‌بینی است. این بیماری درست مانند کووید ۱۹ رخ می‌دهد. همه را دچار شگفتی می‌کند و هیچ راهکاری برای مهار آن وجود ندارد.»
روش شناسایی پشه‌ها
لینتون می‌گوید: «برای همین است که ما باید از طریق آن‌چه نظارت زیستی نامیده می‌شود، خودمان را آماده کنیم. نظارت زیستی به این معنی است که ما باید فعالانه به دنبال ناقلین بیماری‌هایی باشیم که می‌توانند مسأله‌ساز شوند. اگر دشمن خودتان را نشناسید، هرگز نمی‌توانید آن را مهار کنید.»
شغل لینتون همین است، او وظیفه دارد پشه‌هایی که سربازان آمریکایی را در داخل و خارج از خاک آمریکا تهدید می‌کنند، شناسایی، طبقه‌بندی و خطر آن‌ها را رتبه‌بندی کند و همین فرایند بود که به شناسایی آن پشه در زندان گوآنتانامو انجامید.
از سال ۲۰۱۶ متخصصان پزشکی پیشگیرانه مشغول جمع‌آوری نمونه‌های پشه در خلیج گوآنتانامو هستند. هر هفته یک مسئول فنی تله پشه را در نزدیکی خوابگاه سربازان و مردم عادی کار می‌گذارد. این تله‌ها به کمک تاباندن نور پشه‌ها را جذب می‌کنند و یک مکنده هوا آن‌ها را به درون می‌کشد. برخی اوقات تا نزدیک به ۳۰۰۰ پشه به تله می‌افتد.
تقسیم بندی پشه‌ها
بعد از تقسیم‌بندی پشه‌ها، مسئولان فنی، آن‌ها را در لوله‌های آزمایشگاه می‌گذارند و به آزمایشگاه ارتش آمریکا در مریلند می‌فرستند تا محققان کار مطالعه را ادامه دهند. در این مکان پشه‌هایی که عجیب و جدید به نظر می‌رسند برای تست دی‌ان‌ای ارسال می‌شوند. این چیزی بود که در سال ۲۰۱۹ روی داد.
مسئولان آزمایشگاه متوجه تفاوت ظاهری این پشه با سایر پشه‌های معمولی شدند و بعد از آزمایش دی‌ان‌ای متوجه شدند این پشه از گونه آئدس ویتاتوس است که در خارج از آمریکا و در مناطقی مانند کنیا، غنا و هند پیدا می‌شود. این گونه خاص متعلق به هند بود.
لینتون می‌گوید: «می‌دانستم که این خوب نیست و یک عمل تهاجمی است، می‌دانستم که این پشه قبلاً در آمریکا وجود نداشته و ناقل بیماری‌های تب دنگی، چیکونگونیا، زیکا و تب زرد است.»
پیدا شدن این پشه یک سؤال مهم را برانگیخت و آن این که آیا وجود این پشه در خلیج گوآنتانامو مقصر همه‌گیری اخیر بیماری زیکا، تب دنگی و سایر بیماری‌های منتقله از پشه بوده که اخیراً در منطقه کارائیب همه‌گیری پیدا کرده است؟
پشه ببری چطور کل جهان را گرفت؟
رویداد‌های طبیعی، مانند طوفان‌ها می‌توانند پشه‌ها را از منطقه‌ای به منطقه دیگر منتقل کنند؛ اما انسان‌ها با کامیون‌ها، کشتی‌ها و هواپیما‌های خود عامل مهم‌تر و سریع‌تری در انتقال پشه‌های کوچک ناقل بیماری هستند.
لینتون می‌گوید که پشه ببری تا قبل از سال ۱۹۷۹ فقط در جنوب شرق آسیا دیده می‌شد. این پشه، ناقل بیماری‌های تب دنگی، تب زرد و چیگونگونیا است. در حدود ۴۰ سال قبل تخم این حشره از طریق محموله لاستیک‌های کهنه وارد آلبانی شد.
این لاستیک‌های کهنه معمولاً در گاراژ‌ها یا بنادر برای جمع‌کردن آب استفاده می‌شوند و بستر مناسبی برای رشد پشه هستند: «از آن زمان پشه‌ها تقریباً به همه کشور‌های جهان سفر کرده و تکثیر شدهاند.»
تحرک نظامی یا حمل و نقل صنعتی از دلایل انتقال حشرات مانند پشه‌ها هستند، اما تغییرات آب و هوایی که انسان آن را تسریع کرده، به جابجایی این حشرات کمک زیادی کرده است. پشه‌ها هوای گرم و مرطوب را دوست دارند.
پشه‌ها ۳۶ ساعت بعد از گزیدن میزبان خود، تخم‌گذاری می‌کنند و اگر میزبان آلوده باشد، ویروس می‌تواند به‌وسیله پشه‌ها منتقل شود. آن‌ها می‌توانند بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ تخم بگذارند که هر کدام ناقل بیماری هستند. به‌طور طبیعی، هر سال ۶ نسل جدید از پشه‌ها تولید می‌شوند؛ اما این روند در حال تغییر است.
لینتون می‌گوید: «زمستان‌های معتدل و فصول طولانی که در حال تجربه آن‌ها هستیم، به این معنی است که پشه‌ها می‌توانند هر سال به جای ۶ نسل، ۱۰ نسل تولید کنند. این یعنی آن‌ها وقت بیشتری دارند تا قبل از سرمای زمستان ویروس‌های بیشتری را بگیرند.»
فرایند نظارت زیستی مانند آن‌چه در خلیج گوآنتانامو انجام می‌شود، می‌تواند به ما کمک کند تا پیش از همه‌گیری بیماری، آن را شناسایی و در نطفه خفه کنیم.
لینتون تأکید می‌کند: «نظارت‌های زیستی باید به‌صورت هماهنگ در سراسر جهان انجام شوند. در غیر این‌صورت برای هر پیشگیرانه‌ای، بسیار زود دیر خواهد شد.»
منبع: بی بی سی
نظر شما