بیماری تلخ با منشا شیرین / ابتلا ۱۴ درصد خوزستانی‌ها به دیابت

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خوزستان؛ آرام و بی سر وصدا می‌آید تا جایی که ممکن است ۱۰ سال از بروز بیماری در بدن فرد گذشته باشد و شخص بی خبر باشد.
مریم ، خانمی ۴۰ ساله و اهل اهواز است.
او یکی از کسانی است که با مطلع شدن از نتیجه آزمایش سالانه اش متعجب شده است ، تست قند او عدد ۲۱۵ را نشان می‌دهد و باید سریعاً تحت درمان انسولین قراربگیرد.
مریم در گفتگو با خبرنگار ما گفت: باور کردنی نیست، من هیچ علامتی جز خستگی نداشتم و اگر آزمایشی که سالی یک بار پزشک خانواده درخواست می دهد را انجام نمی‌دادم ، معلوم نبود چه بلایی سرم می‌آمد.

رشد نگران کننده دیابت در جهان

دیابت ، بیماری که رشد فزاینده‌ی آن در دو دهه گذشته ، نگرانی هایی را در سراسر  جهان به وجود آورده است .

بر اساس آمار بهداشت جهانی تعداد مبتلایان به دیابت  در سال ۱۹۸۵ از ۳۰ میلیون نفر به ۴۱۵ میلیون نفر در سال ۲۰۱۷ افزایش پیدا کرده است ، روندی که اگر ادامه پیدا کند برآورد می‌شود تا سال ۲۰۴۰ حدوداً ۶۴۰ میلیون نفر در جهان به بیماری دیابت مبتلا شوند.

ایران هم از امواج سهمگین دیابت در امان نمانده و از هر ١٠ تا ۱۱ فرد بزرگسال ایرانی یک نفر مبتلا به دیابت است ؛ افرادی آسیب پذیر که دردوران همه گیری کرونا حدود ۳۰ درصد مبتلایان و آسیب‌دیدگان کووید ۱۹ را تشکیل داده اند.

بر اساس نتایج پیمایش ملی دیابت سال ۹۵ استان خوزستان رتبه سوم ابتلا به بیماری دیابت را در کشور دارد؛ ١۶ درصد جمعیت شهری و ٨ درصد جمعیت روستایی و در مجموع به طور میانگین ١۴ درصد جمعیت بالای ٣٠ سال استان خوزستان مبتلا به دیابت هستند و زنگ خطرابتلا به این بیماری در استان به صدا در آمده است.

دیابت چیست ؟
دکتر مهرنوش ذاکر ، فوق تخصص غدد، بیماری دیابت را این گونه تعریف کرد: دیابت به گروهی از اختلالات متابولیک اطلاق می‌شود که وجه مشترک آن‌ها افزایش قند خون هست این بیماری یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غیر واگیر در سراسر دنیا محسوب می شود که متاسفانه در چند دهه اخیر شیوع بیماری در حال افزایش است.

وی کاهش ترشح انسولین ، کاهش مصرف گلوکز و افزایش تولید گلوکز را از علت‌های افزایش قند خون عنوان کرد .

این فوق تخصص غدد با بیان این که بدن برای تولید انرژی و سوخت و ساز به گلوکز نیاز دارد گفت : گلوکز یکی از مهم‌ترین سوخت‌های مهم بدن است ؛  برای این که گلوکز در بدن مورد استفاده قرار بگیرد نیاز به هورمونی به نام انسولین است که این هورمون از سلول‌های بتا پانکراس یا لوز المعده ترشح می‌شود و کاهش ترشح انسولین در بدن منجر به ایجاد دیابت شیرین خواهد شد.

انواع دیابت

وی در ادامه شایع‌ترین انواع دیابت را عنوان کرد : 
دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۲
دیابت بارداری
انواع خاص دیابت (شایعترین نوع آن در نتیجه مصرف دارویی مثل کورتون و... ایجاد می‌شود)

دیابت نوع ۱ : پرسر و صدا با علائمی بارز 

دکتر ذاکر با اشاره به این که دیابت نوع ۱ در اثر کمبود مطلق یا نسبتاً مطلق ، انسولین (حاصل تخریب سلول‌های بتا پانکراس ) ایجاد می‌شود گفت: در دیابت نوع ۱ چون در بدن فرد انسولین ترشح نمی‌شود، فرد برای زنده ماندن نیاز به تزریق انسولین دارد.

وی با بیان این که سن ، ملاک تعیین کننده‌ای برای تشخیص دیابت نوع ۱ نیست، گفت: اگرچه انتظار می‌رود علائم بیماری دیابت نوع ۱ پیش از ۳۰ سالگی بروز کند، ولی فرایند تخریب خودایمنی امکان دارد در هر سنی به وجود بیاید هر چند که تنها ۵ تا ۱۰ درصد از مبتلایان دیابت نوع ۱ پس از ۳۰ سالگی به این بیماری مبتلا می‌شوند.

وی خاطر نشان کرد: بیماری دیابت نوع یک بیماری پر سر و صدایی است و علائم بیماری به شکل بارز خود را نشان می‌دهد.

علائم دیابت نوع ۱
تکرر ادرار
تشنگی و پُر نوشی
خستگی
ضعف
کاهش انرژی
کندی بهبود زخم
عفونت‌های مکرر (به علت افزایش قند خون)

وی تاکید کرد: اگر مبتلایان به دیابت نوع ۱ درمان نشوند ، بدن مجبور می‌شود به جای استفاده از گلوکز از سوخت‌های جایگزین مانند چربی و پروتئین استفاده کند و این عامل باعث تغییراتی در خون (کتو اسید دیابتی) می‌شود .

به گفته وی اگر دیابت نوع ۱ تشخیص داده نشود و درمان مناسب صورت نگیرد ، جان بیمار به خطر می‌افتد .

دیابت نوع ۲ ؛ خاموش، اما مخرب

ذاکر  در ادامه به توضیح دیابت نوع ۲ می‌پردازد: دیابت نوع ۲ گروه متنوعی از اختلالات است که به طور معمول با درجات متغییری از مقاومت به انسولین ، اختلال ترشح انسولین و افزایش تولید گلوکز تشخیص داده می‌شود و در دیابت نوع ۲ بیماری به صورت آرام و خاموش خود را نشان می‌دهد و به تدریج پیش می‌رود.
وی افزایش سن ، چاقی  و سابقه بیماری خانوادگی را از عوامل افزایش احتمال ابتلا به بیماری دیابت نوع ۲ دانست.

 دیابت بارداری ؛  زنان و فرزندانی که مستعد ابتلا به دیابت هستند

این فوق تخصص غدد در توضیح دیابت بارداری می‌گوید: دیابت بارداری هنگامی به وجود می‌آید که خانمی تا پیش از بارداری متابولیسم گلوکز طبیعی داشته ، ولی در دوران بارداری با افزایش قند خون مواجه می‌شود.

وی علت افزایش قند خون را هورمون‌هایی از جفت ترشح می‌شوند دانست و گفت: این هورمون‌ها باعث مقاومت به انسولین می‌شوند و با خاتمه بارداری متابولیسم گلوکز به حالت عادی برمی گردد، اما این زنان و فرزندانشان در معرض دیابت نوع ۲ هستند .

 تغییر شیوه زندگی و رژیم غذایی مناسب  احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲  را در این زنان و فرزندانشان کاهش خواهد داد .

ذاکر تاکید کرد: بررسی سالانه دیابت برای این خانم‌ها و فرزندانشان به تشخیص زودهنگام دیابت کمک خواهد کرد.

غربالگری؛ مهمترین روش تشخیص دیابت

این فوق تخصص غدد، مهمترین معیار تشخیص دیابت را آزمایش قند خون ناشتا ، آزمایش قند ۳ ماهه خون و تست تحمل گلوکز خوراکی عنوان کرد و گفت: قند خون ناشتا روش تشخیصی است که فرد حداقل ۸ ساعت هیچ گونه کالری دریافت نکرده است و در این حالت قند خون بدن را اندازه گیری می‌کنند ودر تست تحمل گلوکز خوراکی نیز محلولی حاوی ۷۵ گرم گلوکز  به صورت ناشتا به فرد خورانده می‌شود و ۲ ساعت بعد تست گرفته می‌شود.

به گفته وی در  بررسی نتیجه آزمایش یک فرد سالم  انتظار داریم قند خون ناشتا ، عدد زیر ۱۰۰ میلی گرم را  نشان می‌دهد ، در آزمایش تحمل گلوکز خوراکی ، عدد زیر ۱۴۰  طبیعی تشخیص داده می شود و همچنین در آزمایش قند خون ۳ ماهه نتیجه زیر ۶/۵ درصد مطلوب است .

وی بیان داشت: با توجه به این روش‌های تشخیصی ، فردی که قند خون ناشتا بالای ۱۲۶ ،  تست تحمل گلوکز بالای ۲۰۰ و آزمایش قند خون ۳ ماهه بالاتر از ۵/۶ درصد را داشته باشد،  مبتلا به دیابت است؛ بنابراین غربالگری برای تمامی افراد بالای ۴۵ سال هر ۳ سال یک بار توصیه می‌شود و به فردی که دارای اضافه وزن است غربالگری در سنین کمتر توصیه می‌شود.

وی گفت : علت توصیه به غربالگری این است که در این آزمایش‌ها افرادی که از بیماری خود آگاه نیستند و علائمی ندارند شناسایی شوند .

پیش دیابت ؛ زمان طلایی تشخیص
افراد پیش دیابتی از نظر تشخیصی ، دیابتی به حساب نمی‌آیند، ولی در معیار‌های افراد سالم هم نمی‌گنجند؛ یعنی این افراد در معرض خطر بیشتری از نظر ابتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی و عروقی هستند.

این فوق تخصص غدد، تاکید کرد : با شناسایی افراد پیش دیابتی به همراه تغییر شیوه زندگی، رژیم غذایی و فعالیت بدنی مناسب می‌توان جلوی پیشرفت بیماری را گرفت، اما اگر مداخله درمانی انجام نشود این افراد به سمت دیابت سوق داده می‌شوند.

عوارض جبران ناپذیر دیابت بر سایر ارگان های بدن 

ذاکر افزود : دیابت عوارض جبران ناپذیری را برارگان‌ها و اندام‌های حیاتی بدن به وجود می‌آورد؛ عوارض دیابت تابع میزان افزایش قند خون و طول مدت افزایش قند خون است عوارض دیابت می‌تواند عامل بیماری مرحله نهایی کلیه را سبب شود و فرد را در این مرحله نیازمند پیوند کلیه کند.
وی خاطر نشان کرد : قطع عضو، کوری بزرگسالان و بیماری‌های قلبی و عروقی، علائم پوستی، افت شنوایی ازشایعترین عوارضی است که به دنبال ابتلا به دیابت ممکن است سلامتی فرد را به مخاطره بیاندازد.

درمان دیابت
ذاکر ، تزریق انسولین را یکی از اصلی ترین  روش های درمان‌ دیابت دانست و گفت :  با توجه به پیشرفت صنعت دارویی کشور ، انسلوین‌های ایرانی می‌تواند پاسخگوی نیاز بیماران دیابتی باشد و در مواردی که بیماری دیابت نوع ۲ زود تشخیص داده می‌شود می توان دیابت را با درمان‌های خوراکی کنترل کرد که نوع و میزان دارو را پزشک معالج تشخیص می‌دهد.

بیشتر بخوانید : واکسیناسیون بیماران دیابتی بالای ۱۸ ساله در خوزستان

خطر سنجی ؛ طرحی در راستای پیشگیری 

دکتر اورنگ، مدیر بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت یکی از برنامه‌های بخش سلامت جهت پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی و دیابت را خطر سنجی عنوان کرد و گفت: درطرح خطر سنجی، پیش بینی می‌شود که در ۱۰ سال آینده احتمال  ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی درچه افرادی بیشتر است.
وی خاطر نشان کرد: یکی از مواردی که در طرح خطر سنجی بررسی می‌شود دیابت است به  این دلیل که دیابت یکی از عواملی است که احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.

وی اذعان داشت :علاوه بر برنامه خطر سنجی، اقداماتی مثل آموزش ، مراقبت ، کنترل و درمان مبتلایان به دیابت در واحدها‌ی بهداشتی انجام می‌شود.
اورنگ افزود: بهورزان در خانه‌های بهداشت روستایی و مراقبین سلامت در پایگاه‌های سلامت مناطق شهری،  افراد مشکوک به دیابت را شناسایی و آزمایش قند خون درخواست می‌کنند.

وی در ادامه گفت: پس از شناسایی بیماران ، مراقبت‌ها  به صورت ماهانه انجام می‌شود و پزشک نیز هر ۳ ماه یک بار بر کنترل بیماری نظارت دارد و در صورت نیاز این بیماران به سطح ۲ یعنی مراکز درمانی (کلینیک یا بیمارستان) ارجاع داده می‌شوند.

نقش مهم خانه‌های بهداشت در تشخیص زودهنگام دیابت

مدیر بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشت بیان داشت: این مراقبت‌ها برای کلیه افراد حتی در نقاط دور افتاده نیز انجام می‌شود.

وی در ادامه گفت: در شرایط پاندمی کرونا بخشی از مراجعات حضوری کاهش پیدا کرده است و امیدواریم با توجه به واکسیناسیون سراسری از ظرفیت خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های سلامت استفاده شود.

وی بهترین روش تشخیص دیابت را انجام آزمایش قند خون ناشتا دانست و گفت: برای افراد بالای ۳۰ سال این آزمایش سالی یک بار درخواست می‌شود.
به گفته وی بر اساس آمار کشوری ۲۵ درصد افراد از دیابت خود آگاهی ندارند، اما این میزان در خوزستان به ۳۹ درصد افزایش پیدا می‌کند بنابراین همکاری مردم برای شناسایی و دریافت مراقبت‌ها نقش مهمی را در تشخیص زود  هنگام ایفا می‌کند.

وی گفت: در راستای تکمیل فرآیند درمانی بیماری‌های غیرواگیر، راه اندازی و افزایش مراکز درمان دیابت کمک شایانی به سلامت مردم خواهد کردو در موارد‌ی که نیاز است ارجاع از سطح ۱ (واحد ها‌ی بهداشت) به سطح ۲ (درمانگاه‌ها و بیمارستان‌ها) صورت پذیرد، افزایش این مراکز می تواند باعث  تکمیل فرایند ارجاع شده و رضایتمندی از خدمات سلامت ارتقا پیدا کند.

تغذیه مناسب ، راهی برای پیشگیری و مدیریت دیابت

دکتر زیلابی، متخصص تغذیه با بیان این که برای کنترل قند خون بیماران دیابتی داشتن رژیم اصولی ضروری است گفت: داشتن رژیم غذایی مناسب یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری و مدیریت بیماری دیابت می‌باشد.

این متخصص تغذیه بر مصرف میوه و سبزیجات در تمام وعده‌ها تاکید کرد و گفت: سبزیجات خام در سالاد (سیر، پیاز، کاهو، گوجه، خیار، کرفس)، سبزی خوردن یا سبزیجات پخته در غذا (قارچ، کرفس، فلفل دلمه، لوبیا سبز، بامیه، بادنجان، گوجه، کدو، سبزی خورشتی) در وعده‌های غذایی مصرف شود.

وی توصیه کرد: بیماران دیابتی وعده‌ها و میان وعده‌های خود را مصرف کنند و از طولانی شدن فاصله بین وعده‌های غذایی بپرهیزند.

زیلابی در ادامه نکات کاربردی در تغذیه برای پیشگیری و کنترل دیابت را عنوان کرد:

_  برای تهیه برنج بهتر است به جای پلوی سفید، برنج را مخلوط با سبزیجات مثل شوید پلو یا مخلوط با حبوبات مثل عدس پلو بپزند.

_  از سرخ کردن غذا‌ها پرهیز نمایند (غذا‌ها به صورت آب پز یا بخار پز و یا کبابی مصرف شوند) و همچنین از مصرف خورش‌های پرچرب و اضافه کردن مقدار زیاد روغن به برنج بپرهیزند.

_  مواد لبنی مانند شیر، ماست و پنیر از نوع کم چرب به صورت روزانه مصرف شوند.

_  قبل از مصرف هر نوع گوشت، چربی ها، پوست و دنبه آن را کاملا جدا کنند.

_  در تهیه سالاد از سس مایونز  استفاده نکنند به جای آن از آبلیمو یا ماست و یا آبغوره و یا آب نارنج یا سرکه استفاده شود.
_  از مصرف قند و شکر ، شیرینی ، شربت ، نوشابه ، آب نبات، بستنی ،  شکلات و هر چه در تهیه آن شکر به کار رفته پرهیز شود.

_    یک بسته سبوس تهیه کنید و روزانه نصف قاشق چای خوری به خورش یا شیر یا ماست اضافه کنید. به تدریج مقدار مصرف را زیاد کنید تا به سه قاشق غذاخوری در روز برسد.

_ مصرف میوه‌ها به صورت تازه و با پوست بسیار مناسب‌تر از مصرف آن‌ها به صورت آبمیوه و کمپوت است .

_ روغن مناسب روغن زیتون و بعد از آن کانولا (یا مخلوط کانولا و کنجد) است (اما باید در مقدار مناسب مصرف شوند).

_ از مصرف ترشی همراه با غذا خودداری کنید.

_  یک ماده غذایی بخصوص (برای مثال بامیه یا بادمجان) نمی‌تواند دیابت را درمان کند .

_  در مصرف خرما تعادل رعایت شود و استفاده از خرما‌های خشک بهتر از خرما‌های شیره دار می‌باشد.

_ عسل حتی در فرم طبیعی نیز قند ساده محسوب می‌شود و نباید بیشتر از حد مجاز در رژیم غذایی استفاده شود.

_  بهتر است هویج و گل کلم بصورت خام مصرف شوند (و نه پخته).

_  اگر برای تهیه غذا از ورمیشل ، رشته سوپ ، رشته آش، گندم ، نخود فرنگی ، ذرت، باقلا (باقله)، کدو حلوایی، چغندر ، شلغم ، هویج پخته ، گل کلم پخته و  جو پرک  استفاده می شود، باید مقدار مصرف نان و برنج روزانه کمتر شود.

_  نان و غلات بهتر است از نوع سبوس دار باشند، اما نان‌های برشته (که مقداری تزئین سبوس دارند) مناسب نیستند.

_ در مصرف مواد غذایی دیابتیک (مربا ، کوکی ، قند‌های دیابتی) زیاده روی نشود ؛ زیرا درست است که اکثر این ترکیبات حاوی قند قابل جذب نیستند، اما کالری پائینی ندارند و زیاده روی در مصرف آن‌ها، می‌تواند کنترل قند خون را با مشکل روبه رو کند .

تغییر سبک زندگی ؛ ضرورتی انکار ناپذیر برای دیابتی‌ها

داشتن سبک زندگی سالم یکی از مهمترین راه‌های پیشگیری و مدیریت بیماری‌های مزمن از جمله دیابت می‌باشد.

مولفه های تغییر سبک زندگی سالم : 

_مدیریت استرس

_خواب کافی و به موقع

_ مصرف نکردن دخانیات و الکل

_ کنترل وزن بدن از مهمترین راهکار‌های کنترل کننده قند خون (مطالعات نشان داده اند که کاهش وزن  ۵ تا ۱۰ درصدی نیز تاثیر قابل توجهی بر کنترل قند خون داشته است) .

_ فعالیت بدنی منظم و رژیم غذایی مناسب ( بیماران دیابتی حداقل نیم ساعت در روز پیاده روی یا ورزش مورد علاقه خود را انجام دهند ، بهترین زمان ورزش کردن ، نیم تا یک ساعت بعد از وعده غذایی اصلی است و اگر قند خون ناشتا بالا بود، بهتر است ورزش در ساعات غروب انجام شود) .

نویسنده : زهرا کیانی